W XIX wieku ukazały się dwie instrukcje dotyczące katalogowania.

1. 1890 - instrukcja pruska Instruktion für die alphabetischen Kataloge der preussischen Bibliotheken. w owym czasie znalazła zastosowanie na dzisiejszych terenach Polski oraz na wschodzie i południu Europy. Zalecała katalogowania pod hasłem korporatywnym nie pod tytułem dokumentu. Cała instrukcja dotyczyła opisu.

2. 1904 - instrukcja amerykańska Cataloge rules.

3. 1910 - pierwsza konferencja w sprawie katalogowania odbyła się w Brukseli na Międzynarodowym Kongresie Bibliograficznym

4. XX - lecie międzywojenne

• Prace SBP od 1917 r. nad katalogowanie,

• 1923 r. - wydano drukiem projekt dotyczący katalogowania alfabetycznego w bibliotekach polskich,

• Powstanie Przeglądu bibliotecznego - na łamach periodyku prowadzono dyskusje na temat katalogowania

1934 - wydano Przepisy katalogowania w bibliotekach Polskich. Katalog druków przepisy opracował Józef Grycz i od momentu ich ukazania się stały się obowiązującymi w Polsce.

Kolejne wydanie przepisów, tym razem przez Roberta Kotulę dla bibliotek naukowych i objęły biblioteki wojskowe.

Grycz J., Borkowska W. 1946 ukazały się Skrócone przypisy katalogowania alfabetycznego. Były to pierwsze wydane po wojnie przepisy dotyczące katalogowania w bibliotekach. Hasło miało być zapisywane zawsze w mianowniku. Biblioteki powszechne miały porządkować katalog wg. alfabetu polskiego, a naukowe wg. alfabetu łacińskiego (problemy przy wyszukiwaniu).

Cztery zasady porządkowania opisów z przedmowy do dzieła Grycza:

• Umieszczanie oddzielnych przepisów katalogowych pod takimi samymi wyrazami porządkowymi - hasłami. Brak nazwiska - jako pierwsze początkowy wyraz tytułu.

• Skupianie tych samych haseł w jednym miejscu w katalogu

• Ograniczony do najważniejszych danych opis tytułu (skracanie zbyt rozległych tytułów)

• Wyszczególnienie w katalogu posiadanych egzemplarzy, a nie jak to było w bibliografii, oddzielnych publikacji

• Kolejne wydania przepisów - 1948, 1960, 1969, 1975 - autor zdawał sobie sprawę, że liczne i znaczne zmiany powodowały by zmuszenie do zmiany wyglądu katalogów dlatego też zmiany te były minimalne. W trzecim wydaniu wprowadzono najwięcej zmian np. odnośnie odsyłacza szczegółowego lub katalogowania czasopism i gazet.

• Wydanie szóste Grycza uwzględnia normy transliteracji z lat 1970, 1972, 1974 i normę z 1970 dotyczącą skrótów wyrazowych.

Działalność międzynarodowych organizacji.

1. Wydanie przez Konrada Gesnera w latach 1545 - 1555 dzieła pt. Bbliotheka universalis w trzech tomach + dodatki w Zurychu.

2. Paul Otlet i Henri La Fontaine organizują w 1895 r. w Brukseli Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny (Institiut Internationale de Bibliographie).

3. 1928 - powstaje International Library and Bibiographical Committee podczas Światowego Kongresu Bibliotekarzy w Rzymie.

Wzięło w nim udział 14 krajów w tym Polska. Od 1929 r. zmieniono nazwę na IFLA. Obowiązywała ona od 1976 r.

4. IFLA liczy obecnie (2004 r.) 36 sekcji w tym sekcję Katalogowania (Cataloguing). Ponadto IFLA współpracuje z UNESCO i pełni dla nich funkcje organizacji doradczej; prowadzą prace nad:

• ISBD (International Standard Bibliographic Description)

• ISBN (International Standard Book Number)

• CIP (Cataloging in Publication)

• Od połowy lat 60 - tych IFLA rozpoczeła prace nad ujednolicaniem zasad katalogowania. Idea ta została już zgłoszona w 1910 r. w Brukseli. Na posiedzeniu Rady IFLA w Zagrzebiu w roku 1954 Grupę Roboczą do Spraw Koordynacji Zasad Katalogowania (Working Group on Coordination of Cataloguing Principles). Tworzyło ja 8 specjalistów z różnych państw. Przygotowali raport opisujący wspólne tendencje do ujednolicania nawet obejmując odmienną tradycję.

• 1959 r. - propozycja IFLA dla krajów członkowskich do podjęcia prac nad projektem wspólnego katalogowania

• 1961 r. - Paryż, międzynarodowa konferencja w sprawie katalogowania zorganizowana przez IFLA. 105 uczestników z 53 krajów, 104 obserwatorów w tym Polska.

• 1966 r. komentarz przygotowany na debatę odbywająca się na Międzynarodowym Spotkaniu Ekspertów Katalogowania (Internationat Meeting of Cataloguing Experts - IMCE) które odbyło się w Kopenhadze w 1969 r. była to próba bardziej odpowiedniego ujęcia zaleceń paryskich.

• Lata 70 - te XX wieku - Heman Liebaes popularyzuje program międzynarodowej uniwersalnej rejestracji bibliograficznej (Universal Bibliographic Control - UBC);

UBC to „program działania permanentnego, zróżnicowany, złożony, którego spójność jest uwarunkowana dążeniem do udoskonalenia infrastruktury bibliograficznej wszelkich prac fachowych wykonywanych w naszych bibliotekach, ośrodkach dokumentacyjnych i służbach informacyjnych”.

10. Wydano założenia powstałe w trakcie prac nad UBC. Były to GARE - Guildelines for Authority and Reference Entries określały budowę pozycji w kartotekach haseł wzorcowych (khw). Wyróżniono w GARE 3 podstawowe pozycje khw:

• pozycje podstawowe,

• odsyłacze ogólne i uzupełniające,

• odsyłacze orientacyjne.

11. Dla kartotek haseł przedmiotowych opublikowano GSARE Giudelines for Subject Authority and Reference Entries

12. 1966 r. - zapoczątkowanie przez Bibliotekę Kongresu potrzeby ujednolicenia katalogowania korporatywnego. Zakładał współprace z zagranicznymi ośrodkami przesyłającymi dane opisowe bibliografii (głównie chodziło o bibliografie narodowe).

13. Wstępny projekt opisu zapisu bibliograficznego został opracowany przez Michael'a Gorman'a w Kopenhadze na spotkaniu ekspertów w IMCE w 1969 r. na zlecenie UNESCO. Pracę poddano dwukrotnej ankietyzacji i posłużył ona jako podstawa dla działalności Komisji Katalogowania IFLA. Przesyłano do współpracujących ośrodków narodowych w celu zebrania opinii.

14. 1971 r. - Komisja Katalogowania IFLA opublikowała trzecią reedycję zalecenia które pozostało pod akronimem ISBD (International Standard Bibliographic Description). Ujednolicanie zasad katalogowania to drugi główny nurt w pracy IFLA.

15. 1974 r. opublikowano pierwszy International Standard Bibliographic Description for Monoographic Publication (ISBA (M)), kolejne w 1978 i1987 roku. Międzynarodowy Znormalizowany Opis Bibliograficzny określa elementy opisu bibliograficznego oraz ustala kolejność ich występowania. Podaje także dane z jakich źródeł należy je czerpać. Podstawowym źródłem jest strona tytułowa. Elementy z innych źródeł niż sam dokument podawane są w nawiasie kwadratowym. ISBD (M) wyróżnia 9 stref opisu bibliograficznego. Miały ułatwiać międzynarodową wymianę informacji (jednolite wzory opisów bibliograficznych). Często przyjęcie ustaleń międzynarodowych wymagało rezygnację z dotychczasowych stosowanych.

16. Wyróżniamy różne ISBN - y. Np. dla druków muzycznych ISBN (A), kartografii (CM), elektronicznych (ER) itp. ISBN (G) służy do ujednolica strukturę pozostałych ISBN - ów i nie stosuje się go w tworzeniu opisów.

17. 1972 r. założono Międzynarodową Agencję ISBN w Berlinie. Ma za zadanie objąć jednolitą numeracją wszystkie ukazujące się na globie wydane dokumenty.

18. 1993 r. pierwsze Krajowe Biuro ISBN mieściło się w Składnicy Księgarskiej, dzisiaj w Bibliotece Narodowej.

19. ISSN - numery nadawane wydawnictwom ciągłym również dostępnym w Internecie.

20. ISMN (International Standard Music Number) dla druków muzycznych, ISTRN - Numer Raportów Technicznych.

21. CIP - Cataloging in Publication program rozwijany w kilkudziesięciu krajach świata, Dosłownie to Katalogowanie w procesie powstawania książek polegające na sporządzaniu opisu bibliograficznego danej książki w momencie jej powstania w wydawnictwie, a następnie wydrukowania go na każdej publikacji, na odwrocie karty tytułowej. Cip jest pomocny głównie dla małych bibliotek. Dzięki niemu książka szybciej jest rejestrowana w bazie BN dzięki czemu opis jest szybciej dostępny. W Polsce realizacją CIP zajmuje się Instytut Bibliograficzny BN który wprowadził go w latach 70 - tych. . w 1998 r. pojawiło się rozporządzenie nr 9 Ministra Kultury i Sztuki w spr. drukowania opisów katalogowych i adnotacji w wyd. zwartych wprowadzające program CIP.

22. 1926 - powstała ISA (International Federation of the National Standarizing Association). Obejmowała wtedy 20 zrzeszonych instytucji w różnych krajach. Po 1945 r. powołano ISO. Polskę w ISO reprezentuje Polski Komitet Normalizacyjny. Sprawami bibliotek zajmują się:

• Komitet Techniczny ISO (TC46) - Informacja i dokumentacja (najważniejszy podkomitet SC2 w którym Polska ma statut Observer a jego sekretariat mieści się w Atenach) inny ważny to SC4 - Information and Documentation - Komputer Applications in Information and Documentation zajmujący się normami dot. automatyzacji procesów bibliotecznych i informacyjnych. Sekretariat SC4 mieści się w Narodowej Organizacji Normalizacyjnej ds. Informacji Stanów Zjednoczonych (National Information Sandards Ogranization - NISO)

• Komitet Techniczny 171 (TC171) - Mikrografia (oddział w Deutsches Institut für Normung w Berlinie w latach 1994 - 2000.

• Międzynarodową numeracją i zasadami opisu i szeregowania dokumentów zajmuje się SC9 Information and Documents. Są tam obecnie 3 grupy:

- WG 1 ISAN - International Standard Audiovisual Number

- WG 2 ISWC - International Standard Music Work Code

- WG 3 ISTC - International Standard Textual Work

Sekretariat mieści się w Narodowej Bibliotece Kanady

• Od 1999 r. SC11 International and Documentation - Archives / records management.

• CEN (Comité Eeuropéen de Normalisation) Europejski Komitet Normalizacyjny

• CENELEC (Comité Europeen de Normalisation Electrotechnicque) Europejski Komitet Normalizacji Elektronicznej;

• ETSI (European Telecomunication Standards Institute) Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych

Wynikami działań CEN, CENELEC i ETSI są EN czyli Normy Europejskie (European Standards). Niektóre normy nadawane są państwom obligatoryjnie. Inne nie są obowiązkowe. CEN i ISO od 1991 r. ściśle ze sobą współpracują. O podjęciu prac nad normą decyduje umowa zawarta między Komisją Europejską, a daną organizacja normalizacyjną. O tym czy dana norma jest przyjęta decyduje głosowanie. Musi uzyskać ona co najmniej 25 punktów (liczba ptk. Dla wybranego kraju w zależności od wielkości i potencjału gospodarczego).

23. W Polsce prace prowadzi Polski Komitet Normalizacyjny powstały w 1924 r. Rozwiązany przez Niemców w 1940 r.; powołany na nowo 21 kwietnia 1945 r. jako centralny organ normalizacyjny i główny koordynator działalności normalizacyjnej w kraju. W 1971 r. ingerencja wobec metrologii i oddziaływania na jakość spowodowała zmianę nazwy na Polski Komitet Normalizacyjny Miar i Jakości. W 1994 r. po wprowadzeniu nowego systemu normalizacyjnego powrócono do pierwszej nazwy. Normy były wprowadzane obligatoryjnie i obowiązkowe.

24. Dwa Ośrodki PKN związane z działalnością bibliotek

• Branżowy Ośrodek Normalizacyjny w BN

• Branżowy Ośrodek Normalizacyjny w zakresie informacji naukowo - technicznej znajdujący się w Instytucie Informacji Naukowej i Technicznej (IINTE). IINTE zajmowała się opracowaniem dokumentacji, wydawnictw informacyjnych, kodowania informacji, języków informacyjno - wyszukiwawczych, zastosowaniem automatyzacji w informacji i techniką mikrofilmową.

25. Jednostką wykonawczą PKN - u jest Biuro Komitetu i sprawuje nadzór nad Normalizacyjnymi Komisjami Problemowymi.

26. W wydawnictwie ciągłym stosowane są na świeci trzy różne przepisy:

• ISBN(S) - głównie w Europie, również Polsce posłużyła jako wzór.

• AACR2 - anglo - amerykańskie przepisy katalogowania w krajach anglosaskich, wzorowane na ISBD; różnią się w kilku kwestiach.

• ISSN.

Polska posiada normy dotyczące konwersji pisma, szeregowania i opisu bibliograficznego.

1. W Polsce przepisami katalogowania książek zajmuje się od 1972 r. Biblioteka PAN w Warszawie kiedy to przejęła prace nad instrukcją katalogowania w porozumieniu z MKiS i SBP. Ukazały się:

• PN-73 / N-01152 Opis bibliograficzny

• 1974 r. ukazał się pierwsze wydanie ISBD, uznano je za normalizacyjne, przetłumaczono na polski i opublikowano w 1975 r.

1

---