Prof. dr hab. Jerzy Dębski
Pytania egzaminacyjne
z
TEORII SYSTEMÓW
(Ogólna Teoria Systemów Złożonych)
.........................................................................................................................
1. Pojęcie i istota nauki
2. Wiedza: zdroworozsądkowa, mądrościowa, naukowa, techniczna, pseudonaukowa.
3. Badania naukowe: cel, hipoteza, zakres, metody, weryfikacja, falsyfikacja
4. Modele: symboliczne, eksperymentalne, naturalne
5.Skladniki poznania naukowego; pojecie, termin, prawidłowość, prawo……
6. Paradygmaty, anomalie, rewolucje naukowe-
7. Podejście sumacyjne -versus przeciwieństwo -systemowe
8. Aforyzmy Kartezjusza i Arystotelesa - ich aktualność
9. Pojecie systemu i jego definicja
10. Nauki systemowe; strukturalizm, cybernetyka…..
11. Złożoność systemów wg. P. Teilharda de Chardin
12. Ewolucja wg . P. Teilharda de Chardin; witalizacja , hormonizacja.
13. L. von Bertalanffy i jego teoria systemów
14. Struktura systemu; elementy, powiązania, przepływy……
15. system a środowisko i wzajemne zależności
16. Budowa systemu, funkcje, złożoność, stany,...
17. Różne rodzaje stanów systemu:
18. Organizacja i uporządkowanie systemu
19. Hierarchia i zmienność systemu
20. Stabilność i niezawodność systemu.
21. Efektywność systemu
22. Otoczenie czyli środowisko systemu
23. Pojęcie entropii i negentropii /chaos, dezorganizacja..../
Pojęcie i istota nauki
Przez pojęcie nauki należy rozumieć pewne formy poznania otaczającego nas świata.
Formy poznania naukowego:
Język sformalizowany (zmatematyzowany) pozbawiony elementów emocjonalnych
Metody - sposób badania i systematyzowania zjawisk
Instytucje - formy organizacyjne uprawnienia nauki
Nauka to poznawanie rzeczywistości, siebie, techniki.
Poznanie o charakterze:
Twórczym, odkrywczym - badania naukowe, błysk geniuszu o charakterze twórczym
Poznanie o charakterze kształtującym, nie odkrywczym (proces, rezultat). Kształcenie -działanie poznawcze.
Nauka to dziedzina kultury
Nauka to poznanie twórcze, systematycznie zdobyte, uzasadnione racjonalnie.
Istotą nauki jest metoda poznania jego rzeczywistości
Nauka to nieencyklopedyczny zbiór wiedzy, to system hipotez (przypuszczenie bez dowodu)
Hipoteza - myśl przewodnia
Zjawisko - stwierdzenie faktów
1) Fakty, 2) Cechy, 3) Związki (powiązanie struktury jest najważniejsze)
Wiedza: zdroworozsądkowa, mądrościowa, naukowa, techniczna, pseudonaukowa.
Wiedza zdroworozsądkowa (potoczna) - obejmuje wszelkie wiadomości, które dotyczą bezpośrednio przeciętnego życia jednostki lub społeczeństwa. Wiedza ta powstaje z potrzeby chwili, doraźnie i bezplanowo, często powodowana jest stanem emocjonalnym określonych osób. Polega na subiektywnym spojrzeniu na siebie i otaczającą rzeczywistość. Wiedza potoczna ma charakter praktyczny, ale jest niedokładna i nieraz wewnętrznie sprzeczna, stanowi przypadkowe połączenie rozmaitych spostrzeżeń i poglądów otrzymanych z odmiennych punktów widzenia. Wiedza zdroworozsądkowa nie jest usystematyzowana, pełno w niej błędów. Zdobywanie jej towarzyszy zdrowy rozsądek, ale bez krytycyzmu i autokontroli. Wiedza ta ma charakter subiektywny, jest nieuporządkowana, brak systematyzacji, emocjonalna, powszechnie stosowana, doraźnie pobrana z życia.
Wiedza mądrościowa - ma charakter hierarchiczny, porusza w sposób dogłębny podstawowe zagadnienia bytu oraz porządkuje, rozpatrywane problemy wg logicznie ujętej hierarchii wartości. Zaliczamy do niej filozofię grecką, wszelkie religie świata.
Wiedza naukowa - stanowi zaprzeczenie wiedzy zdroworozsądkowej ze względu na metody badawcze, systematyczność i teoretyczność Zastosowanie idealizacji, aby podkreślić prawidłowości stosowanej w rzeczywistości.
Wiedza techniczna - umiejętność wytwarzania i sprawność korzystania z rozmaitych środków technicznych w użytkowaniu i w doskonaleniu produkcji.
Wiedza pseudonaukowa - cechuje pretensjonalność sformułowań i śmietnik symboliczny. Oznacza to brak struktury, przypadkowe sąsiedztwo różnych treści, brak hierarchii wartości, niejasność wypowiedzi. Wiedza ta nie jest poddawana testowaniu, nie wykazuje samokorekty i rozwoju.
Badania naukowe: cel, hipoteza, zakres, metody, weryfikacja, falsyfikacja
Badania naukowe - termin oznaczający niemal wszelką działalność naukową - eksperymenty, gromadzenie danych z natury, analiza, studiowanie literatury źródłowej, analiza zebranych danych i wyciąganie z nich wniosków.
Cel to stan lub obiekt, do którego się dąży.
Hipoteza (przypuszczenie) oznacza tymczasowe przypuszczenie bez dowodu, mające ułatwić naukowe wyjaśnienie jakiegoś zjawiska. Jest to założenie oparte na prawdopodobieństwie jego występowania, wymagające jednak sprawdzenia.
Zakres - dziedzina, sfera prac naukowych. Zakres prowadzonych badań można przedstawić następująco:
zakres tematyczny, dotyczący np. pogranicza dwóch odrębnych dyscyplin naukowych
zakres terytorialny, obejmujący określony obszar lub kilka porównywanych jednostek przestrzennych
zakres czasowy, podający okres, którego dotyczą prace badawcze
zakres teoretyczny, odnoszący się do pewnych aspektów jednej lub więcej teorii
zakres metodyczny, zawierający omówienie narzędzi i metod badawczych niezbędnych do rozwiązania danego problemu
Metody naukowe - określona procedura, która powinna być stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy naukowej
Weryfikacja - sprawdzenie poprawności formalnej pracy, jej spójności wewnętrznej i logiki rozumowania oraz powiązań z całością wiedzy dotyczącą określonej dyscypliny naukowej.
Falsyfikacja - procedura metodologiczna, której celem jest wskazanie fałszywości jakiegoś twierdzenia teorii czy hipotezy i w konsekwencji do ich odrzucenia.
Modele: symboliczne, eksperymentalne, naturalne
Model (z łac. Miara, wzór) oznacza wzór lub odwzorowanie. Model będący odwzorowaniem badanej rzeczywistości powinien mieć jej najistotniejsze cechy, zależności oraz strukturę. Model rozumiany jako wzór musi stanowić płaszczyznę odniesienia do prowadzonych badań, wskazują na zjawiska odbiegające od wzorca in plus bądź in minus.
Modele symboliczne polegają na tym, że własności przedstawionych zjawisk są wyrażane w postaci równań matematycznych. Zależność pokazana w postaci wykresu może być również przedstawiona odpowiednim wzorem, który jest modelem symbolicznym.
Modele eksperymentalne - drugi sposób przekształcenia modelu uproszczonego. Istnieją dwa typy takich modeli:
skalowe, będące imitacją określonego wycinka rzeczywistości w pomniejszeniu lub powiększeniu. Model ten jest podobny do rzeczywistości w kilku istotnych cechach, a decydujące znaczenie ma skala (podziałka.
Analogowe - mają bardziej zawężony cel niż modele skalowe. Zmienia się nie tylko skalę, ale ich substancję. Modele te mogą dostarczyć jedynie podstaw do formowania hipotez ze względu na możliwości wystąpienia szumów informacyjnych.
Konstrukcja modeli eksperymentalnych wymaga przeprowadzenia doświadczeń, w wyniku których uzyskuje się obserwacje eksperymentalne.
Model naturalny - polega na projekcji modelu uproszczonego na analogiczne okoliczności o charakterze naturalnym, bardziej dostępne do operacji lub lepiej znane. Wg R. J. Chorleya można wyróżnić modele:
historyczne, polegające na odniesieniu uproszczonego modelu do innej epoki i innego miejsca w przestrzeni, zakładając że zjawisko które zdarzyło się dawniej, może wydarzyć się obecnie
analogowe, które tworzy się przez projekcję modelu uproszczonego na inny model naturalny
Skladniki poznania naukowego; pojecie, termin, prawidłowość, prawo……
Pojęcie - jedno z podstawowych składników myślenia. Jest to myślowe odzwierciedlenie i całościowe ujęcie istotnych cech przedmiotów i zjawisk lub forma poznawcza o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym.
Termin - dobrze zdefiniowany i mający ściśle określone wyraz niepodlegający dalszemu przekształceniu. Rodzaje terminów:
o charakterze obserwacyjnym, dot. Ścisłego określenia elementów rzeczywistości i występujących między nimi relacji
terminy teoretyczne, nie mające odpowiednika w rzeczywistości, gdyż odnoszą się do uogólnień niepodlegających bezpośredniej obserwacji
Prawidłowość - oznacza w filozofii stałe powtarzające się związki lub zależności cech i zdarzeń zachodzących w rzeczywistości. Rodzaje prawidłowości:
przyczynowe, polegające na tym, że po wcześniejszym zjawisku (przyczyna) pojawia się późniejsze, uzależnione od niego zjawisko (skutek)
strukturalne, których istotą jest koegzystencjonalne występowanie zjawisk (cech, zdarzeń) tworzących łącznie pewne prawidłowości struktury
funkcjonalne, polegające na tym, że zmianom pewnych cech i pełnionych funkcji odpowiadają w sposób regularny zmiany innych cech i funkcji (korelacja)
Prawa naukowe są to twierdzenia przyjęte w poszczególnych dziedzinach nauki i dostatecznie sprawdzone (weryfikacja). Mają postać zadań ogólnych otrzymywanych najczęściej z zadań obserwacyjnych, uwzględniających stałe relacje między faktami.
Prawami struktury nazywa się zależności (relacje) stale zachodzące między elementami jakiegoś systemu, uwarunkowane przez ich przynależność, przyporządkowanie i wzajemne powiązania w ramach pewnej całości. Grupy praw w nauce:
jakościowe - prawa strukturalne, porządkowe, przyczynowe, koegzystencjonalne
ilościowe - prawa deterministyczne, probabilistyczne
Idealizacja polega na wprowadzeniu założeń upraszczających w przeprowadzonej analizie rzeczywistości
Teorie naukowe to systemy twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych, powiązanych określonymi stosunkami zależności występujących w danej nauce oraz spełniających przyjętych w niej kryteria naukowości i poprawności metodologicznej.
Hipoteza oznacza tymczasowe przypuszczenie bez dowodu, mające ułatwić naukowe wyjaśnienie jakiegoś zjawiska.
Paradygmaty, anomalie, rewolucje naukowe
Paradygmat - oznacza tyle, co przyjęty model lub wzorzec stosowany w nauce. Nauka instytucjonalna polegająca na „szufladkowaniu” poznanych zjawisk i teorii zgodnie z obowiązującymi aktualnie ideami naukowymi (wszelkie powszechne uznawane w danym czasie, przekonania teoretyczne i metody eksperymentalne w określonej dziedzinie. Zespół teorii, koncepcji, które próbuje wyjaśnić dane zjawisko.
Anomalie - odchylenie od wartości typowej lub średniej.
Rewolucję naukową wywołuje pojawienie się jakiejś anomalii w zbadanych i uporządkowanych ostatecznie zjawiskach określonej rzeczywistości.
Podejście sumacyjne - versus przeciwieństwo - systemowe
Kartezjusz opowiadał się za mechanistycznym modelem świata, w którym swoje miejsce znajdował y również zwierzęta (ludzie), traktowane jako skomplikowane mechanizmy. Według niego, aby poznać jakąś rzeczywistość należy ją podzielić na czynniki i procesy elementarne, każdy z nich badać oddzielnie, a suma da obraz całości.
Metoda sumacyjna traktowała przedmiot badań naukowych jako zbiór izolowanych części i próbowała określić istotę całego obiektu bezpośrednio na podstawie właściwości jego części i nie uwzględniając możliwości ich wzajemnego oddziaływania.
Podejście systemowe - strukturalizm z łac. structura - budowa, zapoczątkował Feridant de Saussure. Prekursor kierunku Jan Baudouina de Courtenay - w strukturalizmie podstawą badawczą jest analiza budowy (struktura) jakiegoś zjawiska, a nie jego geneza czy funkcje. Początkowo występował w naukach humanistycznych. Strukturalistyczna koncepcja analizy rozpatrywanych zjawisk jest interpretacją funkcjonalną, eksponuje pojęcie funkcji elementów związanych z ich miejscem w ramach jakiegoś systemu.
Aforyzmy Kartezjusza i Arystotelesa - ich aktualność
Kartezjusz - aby poznać jakąś rzeczywistość, należy ją podzielić na czynniki i procesy elementarne, każdy z nich badać oddzielnie, a suma da obraz całości. Według niego każdy problem należy robić na tyle oddzielnych prostych elementów na ile to możliwe.
Arystoteles - „całość to coś więcej niż suma jego części” - stanowi definicje systemowego problemu, który ciągle pozostaje aktualny.
Do czasów współczesnych wiele założeń kartezjanizmu jest aktualne. Badania naukowe powinny przebiegać od zagadnień łatwiejszych do coraz trudniejszych i całą uzyskaną wiedzę należy kontrolować co pewien czas. Jednak aby poznać rzeczywistość nie wystarczy podzielić ją na czynniki i procesy elementarne i badać je oddzielnie, gdyż jak stwierdził Arystoteles „całość to coś więcej niż suma jego części”. Należy badać powiązania między elementami.
Zgodnie z drugą regułą „Rozprawy o metodzie” każdy problem należy rozbić na tyle oddzielnych prostych elementów na ile to możliwe w podobny sposób aż do czasów współczesnych powszechnie obowiązywał w nauce w badaniach prowadzonych metodami laboratoryjnymi. Metoda ta funkcjonowała bardzo dobrze, o ile badane zjawiska poddawały się podziałowi na dające się odizolować od siebie łańcuchy przyczynowe.
„chcesz poznać rzeczywistość rzeczy, to podziel ją na jednostki i procesy elementarne, każdą z nich badaj oddzielnie …, uwzględniając jednak, że całość to coś więcej niż suma jej części.”
Pojecie systemu i jego definicja
Pojęcie systemu jest to wyodrębniona z otoczenia całość funkcjonalna, składająca się wzajemnie powiązanych elementów. Struktura tych relacji nadaje systemowi określone cechy jakościowe, które wynikają z cech charakteryzujących jego elementy składowe.
System jest modelem o charakterze ogólnym, jest analogiem pojęciowym pewnych dość uniwersalnych cech występujących w obserwowanych obiektach.
System jest to hierarchiczny zbiór elementów i podsystemów (o pewnych cechach i pełnionych funkcjach w ramach całości) oraz zhierarchizowany zbiór relacji (różnego rodzaju i znaczenia) występującymi między nimi tworzących złożoną domkniętą całość pozostającą (przez swoje „wejścia” i „wyjścia”) w określonym stosunku do otoczenia.
Nauki systemowe; strukturalizm, cybernetyka…..
Strukturalizm (struktura-budowa) Ferdinand de Saussure, Jan Piaget - podstawą badawczą jest analiza budowy (struktury) jakiegoś zjawiska, a nie jego geneza, czy funkcje.
Badanie elementów pod kątem występujących między nimi powiązań i miejsca w systemie, wykrywanie ukrytych struktur - interpretacja funkcjonalna.
Informatyka (z łac. spisać, informować) R. W. Hartley - podstawy teorii informacji, tj. dyscypliny matematycznej badającej jaką ilość informacji zawarta jest w pewnym zbiorze wiadomości a także analizującej procesy przekazywania informacji.
Cybernetyka (z łac. umiejętność sterowania) powstała w wyniku poszukiwań dot. Rozwiązania różnych problemów z pogranicza nauk biologicznych i technicznych. Wywodzi się z logiki, środków łączności i badań odruchów warunkowych. Jest to dyscyplina matematyczna zajmująca się badaniem procesów łączności i sterowania występujących w maszynach i organizmach żywych.
Biocybernetyka zajmuje się układami biologicznymi i jego sprzężeniami z otoczeniem oraz procesami samoregulującymi i samoorganizacyjnymi występującymi w wyniku oddziaływania środowiska na organizm
Bionika stanowiąca łączność matematyczną między naukami medycznymi i technicznymi.
Technocybernetyka zajmująca się rozwiązaniem problemów sterowania wszystkimi systemami technicznymi. Bada procesy sterowania dowolnymi układami bez względu na ich strukturę i rodzaj procesów, które w nich przebiegają.
Cybernetyka ekonomiczna - nauka stosująca aparat pojęciowy i konstrukcje cybernetyczne do badania zjawisk ekonomicznych i do znalezienia najwłaściwszych metod kierowania procesami gospodarczymi.
Cybernetyka ogólna - synteza różnych dziedzin: biocybernetyka, technocybernetyka czy cybernetyka ekonomiczna.
Złożoność systemów wg. P. Teilharda de Chardin
Według P. Teilharda de Chardin życie jest dla nauki z empirycznego punktu widzenia materialnym skutkiem złożoności. Złożoność zaś nie oznacza prostego zbioru cząstek, czyli dowolnego nagromadzenia nieuporządkowanych jednostek. Pojęcie to określa strukturę układu, którego cechą charakterystyczną jest powiązanie pewnej liczby elementów tworzących zamkniętą (lub domkniętą) całość.
Ewolucja wg . P. Teilharda de Chardin; witalizacja , hormonizacja.
Wzrost złożoności prowadzi do wizualizacji, tj. powstania życia, do harmonizacji, tj. rozwoju istnień ludzkich. Ich intelekt (najwyższa forma złożoności) prowadzi z pokolenia na pokolenie do tworzenia się tzw. noosfery - obejmującej świadomość wspólna społeczności ludzkich.
Według jego koncepcji filozoficznej należy rozpatrywać wszechświat w nieustannym rozwoju. Podstawowe tworzywo wszechświata (składające się z elementów materialnych i duchowych) znajduje się początkowo w stanie chaosu, a następnie jest porządkowane przez silę motoryczną nadającą kierunek ewolucji. Dokonuje się ona w wyniku syntezy wszystkich dodatkowych elementów każdej epoki, przy czym poszczególny ludzki intelekt tworzy tzw. noosferę, tj. świadomość wspólną wszystkich pokoleń. Doskonaląc się pokolenia te zmierzają do jednolitej cywilizacji.
L. von Bertalanffy i jego teoria systemów
Ludwig von Bertalanffy - twórca ogólnej teorii systemów. Według niego system jest nowym paradygmatem, przeciwstawnym do panujących uprzednio koncepcji i ujęć pierwiastkujących. System jest to zbiór powiązanych ze sobą i celowo zorganizowanych elementów i podsystemów. Aby zidentyfikować system należy określić jego granice, wyróżnić cele oraz ustalić poziom abstrakcji, na którym poddany będzie analizie. Analiza oznacza takie podejście do badań nad systemami, które umożliwiają zrozumienie złożoności ich struktury i wynikających z niej innych stanów systemowych.
Struktura systemu; elementy, powiązania, przepływy……
Elementy (jednostki) danego systemu stanowiącego jego bazę wykazują różne cechy, które w analizie przestrzenno - ekonomicznej powinny uwzględniać:
Istotne dla danego układu (miasta, aglomeracji, regionu) elementy podstawowe stanowiące kompletny zestaw danych
charakter struktury ujęty możliwie wszechstronnie.
możliwości zmierzenia określonych cech
jednakowy charakter tych cech i brak występowania między nimi korelacji
możliwość prezentowania ich w wielkościach relatywnych, umożliwiających przeprowadzenie porównań
Powiązania:
Powiązania strukturalne tworzące podstawową tkankę systemu. W niej działają mechanizmy sterowania, za pośrednictwem których struktura całości, wpływ na sposób działania i rozwoju swych części.
Powiązania genetyczne gdy jeden obiekt w ramach systemu stanowi podstawę do powołania do życia i istnienia drugiego obiektu.
Powiązania funkcjonalne zapewniają właściwy przebieg działania całości, charakteryzują się różnorodnością funkcji, co wiąże się ze zrównoważeniem i znaczną liczbą powiązań.
Powiązania rozwojowe przedstawić można jako zmiany stanów obiektu rozwijającego się, wynikające z przemian zachodzących w jego strukturze.
Sterowanie (powiązania sterujące) może mieć w zależności od konkretnej postaci charakter powiązań funkcjonalnych lub rozwojowych. Wiąże się ono ściśle z przepływem informacji i decyzji w ramach całości systemu.
Powiązania systemotwórcze
Przepływy:
System a środowisko i wzajemne zależności - otoczeniem systemów społeczno - gospodarczych są: środowisko przyrodnicze, cywilizacyjne, gospodarcze. Każdy z systemów podlega różnym wpływom płynącym ze środowiska i odbieranym w różnym stopniu i sam oddziaływuje na stan tego środowiska. Przepływy zjawisk materialnych i pozamaterialnych pomiędzy systemem a środowiskiem przechodzą przez wejścia i wyjścia mające wpływ na wzajemne zależności. Rozwój systemów złożonych ma negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze a degradacja środowiska wpływa ujemnie na ich rozwój. Środowisko cywilizacyjne ma pośredni, długofalowy wpływ na systemy silniejsze od oddziaływania systemów na to środowisko. Środowisko gospodarcze charakteryzuje krótsze i bardziej bezpośrednie oddziaływanie na stan systemów. Wpływ systemów na środowisko jest słabszy.
Budowa systemu, funkcje, złożoność, stany,...
W strukturze systemu wyróżnia się:
Obiekty (elementy), czyli składniki systemu nieograniczone ilościowo
Właściwości - cechy tych obiektów
Relacje - zależności i powiązania wiążące się wzajemnie poszczególne części systemu
Podsystemy czyli systemy niższego rzędu
Funkcje, które spełniają w strukturze elementy lub podsystemy
Różne rodzaje stanów systemu:
Uporządkowanie, organizacja, hierarchiczność, zmienność, spójność, stabilność, optymalność, niezawodność, efektywność, kreatywność, adaptacyjność, autonomiczność, komunikatywność z otoczeniem, integracja lub dezintegracja.
Organizacja i uporządkowanie systemu
Organizacja - każdy system funkcjonuje w określonym czasie i z tego względu można stwierdzić, że jego stany są to zbiory różnorodnych wartości chwilowych. Tak więc w każdej chwili system znajduje się w jednym z możliwych stanów. Do takich stanów zaliczamy organizację, czyli ciągły lub zmienny proces występujący w pewnych granicach i przedstawiony w postaci utrwalonej. Organizację stanowi taki zespół zjawisk, w którym ich ceny powodują funkcjonalnie i rozwój całości.
Uporządkowanie - jest to wzajemny stosunek elementów lub procesów w pewnym powtarzającym się ciągu przestrzennym lub czasowym. Uporządkowanie polega na doprowadzeniu do jednorodności, powtarzalności i hierarchizacji w systemie. Ważny jest przy tym stopień jednorodności i powtarzalności tego ciągu. Im wyższy jest ten stopień tym większe jest uporządkowanie danego układu. Miarą nieuporządkowania jest entropia.
Hierarchia i zmienność systemu
Hierarchia jest to uporządkowanie rzeczy i pojęć według ich ważności, począwszy od najwyższej do najniższej. Hierarchiczność charakterystyczna jest dla systemów złożonych. Dotyczy zarówno elementów podstawowych i ich miejsca w strukturze całości, jak i występujących miedzy nimi powiązań tworzących wieloszczeblowe układy przestrzenno - gospodarcze.
Zmienność jest istotnym stanem systemów złożonych przede wszystkim społeczno - gospodarczych. Przybiera on różne postacie w poszczególnych systemach, prowadząc do wzrostu lub nawet do upadku danego układu. Zmienność struktury zawiera się między wzrostem wykładniczym, logistycznym i epidemicznym a stagnacją i regresem. Dotyczy cyklów (dobowych, tygodniowych i sezonowych), zmian (stałych, losowych i planowych) i procesów (demograficznych, technicznych, gospodarczych).
Stabilność i niezawodność systemu.
Stabilność systemu jest to określenie sposobu reakcji układu na zakłócenia. Jest to zatem tendencja systemu do powracania do stanu równowagi w wyniku zakłóceń o charakterze wewnętrznym lub zewnętrznym oraz jego zdolność do zachowania pewnych zakładanych właściwości funkcjonowania.
Niezawodność wynika w pewnym stopniu ze stabilności systemu. Oznacza prawdopodobieństwo matematyczne, że układ będzie działał zgodnie z wymaganiami. Im bardziej złożony jest system tym trudniejsza jest ocena jego niezawodności. Decydującym czynnikiem w ocenie niezawodności układu jest prawidłowe uwzględnienie skutków końcowych w funkcjonowaniu całości, do których może doprowadzić awaria określonych elementów.
Efektywność systemu - określa kierunki poszukiwań właściwości stanów systemu, zapewniających jego optymalność. Jest to zbiór cech jakiejś całości, który umożliwia racjonalne osiągnięcie zamierzonych celów oraz funkcjonowanie zgodnie z przeznaczeniem i wymaganiami systemu i jego części składowych. System jest efektywny, jeżeli wywołuje określony efekt o charakterze dodatnim lub ujemnym.
Czynniki kształtujące efektywność to:
skład systemu (liczba elementów i ich cechy)
struktura systemu i powiązania między elementami
technika i technologia
reguły funkcjonowania systemu
strategia rozwojowa systemu
organizacja i kierowanie
umiejętności i podstawy ludzkie
warunki działania
Kryteria oceny efektywności:
operacyjne
ekonomiczne
informacyjne
techniczne
eksploatacyjne
Otoczenie czyli środowisko systemu - system wyższego stopnia od danego (analizowanego) systemu złożonego, którego cechują podobne stany będące wyrazem jego struktury. Do otoczenia należą wszystkie czynniki zewnętrzne, które oddziałują na dany system i na które (regionu, okręgu, aglomeracji) należy środowisko przyrodnicze, środowisko cywilizacyjne, środowisko gospodarcze i techniczne oraz inne regiony, nieraz bardziej - od analizowanego - złożone, z którymi musi współpracować i konkurować.
Pojęcie entropii i negentropii /chaos, dezorganizacja..../
Entropia - dezorganizacja, chaos, przypadkowość, bezkształtność, nieład, nieprzewidywalność, jednorodność i prostota nieregularna.
Negontropia (entropia ujemna) - dokładność, forma, regularność, kształt, porządek, organizacja, przewidywalność, różnorodność.