AKULTURACJA: proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wychowanie (socjalizację).
AMALGAMACJA KULTUROWA: mieszanie się elementów kulturowych pochodzących z różnych kultur, prowadzące do wytworzenia się swoistego nowego systemu kulturowego.
CYWILIZACJA: zestaw przedmiotów materialnych, idei konstrukcyjnych czy inżynierskich zrealizowanych w tych przedmiotach (a więc inaczej ‐ technologii) oraz umiejętności właściwego posługiwania się nimi (kompetencji praktycznych).
DOMINACJA KULTUROWA: przewaga jednej kultury nad innymi wynikająca albo z atrakcyjności proponowanego przez nią sposobu życia, albo siły militarnej lub ekonomicznej reprezentujących ją społeczeństw, albo umiejętności i technik indoktrynacyjnych, propagandowych czy marketingowych, albo wszystkich tych okoliczności razem. Efektem jest jednokierunkowa dyfuzja kulturowa i erozja kultur lokalnych.
DYFUZJA KULTURY: przepływ elementów kulturowych lub całych kompleksów czy konfiguracji kulturowych między odmiennymi kulturami.
DYSONANS KULTUROWY: sprzeczność treści kulturowych ‐ oczekiwań normatywnych, sposobów myślenia, stylów konsumpcji ‐ narzucanych jednostce przez różne kultury, którym równocześnie podlega.
ETNOCENTRYZM: przekonanie o oczywistym, niekwestionowalnym charakterze sposobu życia własnej społeczności lub nawet o szczególnej wartości własnej kultury i jej przewadze nad innymi.
FAKTY SPOŁECZNE: treści świadomościowe i normatywne, które obiektywizują się w zbiorowości i wywierają ograniczający i przymuszający wpływ na jej członków.
IMPERIALIZM KULTUROWY: narzucanie kultury dominującej w skali regionalnej, kontynentalnej czy globalnej.
KOMPLEKS KULTUROWY: powiązany zbiór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji (np. reguły savoir‐vivreʹu).
KONFIGURACJA KULTUROWA: zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu, idei czy wartości (np. kultura samochodowa, cywilizacja naukowa, kultura konsumpcyjna).
KONFLIKT KULTUROWY: niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się ze sobą zbiorowo‐ściami o odmiennych, kulturowo dyktowanych sposobach życia.
KONFLIKT POKOLEŃ: odmiana konfliktu kulturowego nasilająca się w okresach szybkich zmian kulturowych, gdy pokolenie młodsze internalizuje nowe wzory kulturowe odmienne od wzorów typowych dla pokolenia starszego.
KONTAKT KULTUROWY: nawiązanie interakcji i stosunków społecznych przez zbiorowości żyjące w obrębie odmiennych kultur.
KONTRKULTURA: sposób życia świadomie i celowo przeciwstawiany dominującej w danym społeczeństwie kulturze.
KULTURA: całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie „robią, myślą i posiadająʺ jako członkowie społeczeństwa (wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego).
KULTURA IDEALNA (czy inaczej ‐ symboliczna): zbiór charakterystycznych dla danej społeczności przekonań, poglądów, wierzeń, a także znaczeń wiązanych ze zjawiskami i przedmiotami, zakodowanych najpełniej w języku.
KULTURA MATERIALNA: zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości obiektów ‐ narzędzi, urządzeń, domostw, ubrań, pożywienia, środków komunikacji, zwierząt gospodarskich itp.
KULTURA NORMATYWNA: zbiór charakterystycznych dla danej społeczności reguł postępowania ‐ norm i wartości.
KULTURA PONADNARODOWA: wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego wspólne dla społeczności regionalnych, kontynentalnych czy nawet dla społeczeństwa globalnego (np. kultura europejska, kultura islamu).
NIEKOMPETENCJA KULTUROWA: brak wiedzy, umiejętności, nawyków i odruchów niezbędnych do wykorzystania nowych urządzeń technicznych oraz do akceptacji nowych sposobów myślenia i nowych wzorów stosunków międzyludzkich czy form organizacyjnych.
PARTYKULARYZMY KULTUROWE: wyjątkowe, „egzotyczneʺ sposoby życia, ograniczone początkowo tylko do jednej, konkretnej kultury.
PLURALIZM KULTUROWY: w sensie pierwszym, wielość i różnorodność kultur, zarówno następujących po sobie w wymiarze historycznym, jak i koegzystujących współcześnie. W sensie drugim, stanowisko ideologiczne podkreślające prawo różnych społeczności do odmiennych sposobów życia, a nawet lansujące tezę o pełnej równości wszystkich kultur.
PRESJE KRZYŻUJĄCE SIĘ: równoczesny nacisk rozmaitych nakładających się na siebie i niezgodnych w swoich treściach kultur, w których obrębie żyje jednostka.
PRZEŻYTKI KULTUROWE: elementy tradycji kulturowej, które całkowicie zmieniły swoją pierwotną funkcję.
RELATYWIZM KULTUROWY: świadomość ogromnej różnorodności kultur i historycznych uwarunkowań odrębności kulturowych.
RURALIZM: swoisty sposób życia ‐ kompleks reguł, idei i urządzeń ‐ charakterystyczny dla mieszkańców wsi.
RYS KULTUROWY (inaczej ‐ element kulturowy): najmniejszy wyróżnialny składnik kultury (pojedyncza reguła, idea lub obiekt).
RYTUAŁY: indywidualne albo zbiorowe sposoby działania przebiegające według precyzyjnie i formalnie określonego scenariusza, do którego pod silną presją muszą stosować się wszyscy uczestnicy.
SAMOŚWIADOMOŚĆ KULTUROWA: umiejętność oddzielenia reguł kulturowych od codziennych, rutynowych praktyk, co pozwala traktować własny sposób życia jako jeden tylko z możliwych, a nie absolutnie słuszny. Warunek postawy relatywistycznej i tolerancji.
SUBKULTURA: odrębności sposobu życia mniejszych zbiorowości mieszczących się w zasięgu uznanej przez ich członków kultury szerszej, nadrzędnej. Inaczej „wariacjeʺ wokół wspólnego trzonu kultury.
TOLERANCJA: akceptacja odmienności kulturowej lub nawet traktowanie jej jako wartości wzbogacającej repertuar sposobów życia.
TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA: unikalny dla każdej jednostki zestaw czerpanych z różnych źródeł treści kulturowych, z którymi się identyfikuje, realizowany w życiu tej jednostki.
TRADYCJA KULTUROWA: skumulowany, odziedziczony historycznie dorobek kulturowy danej zbiorowości.
TRZON KULTURY: wartości, idee czy obiekty dla danej kultury centralne, decydujące o jej odrębności.
UNIWERSALIA KULTUROWE: rysy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach, historycznych i współczesnych.
URBANIZM: swoisty sposób życia ‐ kompleks reguł, idei i urządzeń ‐ charakterystyczny dla mieszkańców miast.
ZAPÓŹNIENIE KULTUROWE: asynchronia stopnia rozwoju różnych składników konfiguracji kulturowej (np. brak regulacji prawnej pozwalającej stosować dokonane już odkrycia naukowe czy innowacje techniczne)
AMBIWALENCJA NORMY: rozbieżność oczekiwań dyktowanych przez pojedynczą normę.
ANOMIA: stan chaosu wśród norm i wartości, zanik jednoznacznych drogowskazów postępowania.
ANTYNOMIA NORMATYWNA: odmienna, a nawet przeciwstawna regulacja tej samej kwestii przez różne podsystemy normatywne (np. prawo inaczej niż moralność) lub przez różne normy w ramach tego samego podsystemu.
ASYNCHRONIA NORMATYWNA: koegzystencja norm i wartości pochodzących z różnych okresów historycznych.
BUNT: odrzucenie obowiązujących procedur, z całym bagażem norm i wartości, ale zarazem zaproponowanie procedur alternatywnych: nowych sposobów życia realizujących nowe normy i nowe wartości.
DEWIACJA: postępowanie niezgodne z odnoszącymi się do danej jednostki i do sytuacji, w której działa, regułami społecznymi (normami i wartościami).
DUALIZM KULTUROWY (inaczej ‐ dysonans kulturowy): sytuacja po głębokich przełomach społecznych, gdy dawna i nowa kultura zderzają się ze sobą i wchodzą w silny konflikt.
IMPERATYWY KULTUROWE: kategoryczne żądania pewnego sposobu postępowania lub realizacji pewnego celu, szeroko uznawane w danej społeczności.
INNOWACJA: akceptacja celów dyktowanych przez rozpowszechnione wartości, ale szukanie dla ich realizacji nowych sposobów, różnych od normatywnie przepisanych. Jest to cząstkowe zastosowanie się do wskazanej w kulturze procedury: tylko do zawartych w niej wartości, a odrzucenie norm.
INSTYTUCJA: zbiór reguł związany z określonym kontekstem społecznym, realizujący podobne, istotne społecznie funkcje.
KONFORMIZM: sytuacja, gdy ludzie postępują zgodnie z regułami, które ich dotyczą (to znaczy odnoszą się do ich pozycji społecznej, do sytuacji w jakiej działają i nie są wyłączone przez jakieś okoliczności szczególne).
KONTEKST REGUŁY: określone wyraźnie lub przyjęte implicite przesłanki określające sytuacje i podmioty, do których reguła się odnosi.
LEGALIZM: literalne i skrupulatne przestrzeganie reguł bez względu na ich treść, zgodnie z przekonaniem, że należy zawsze stosować się do obowiązujących zasad.
MORALNOŚĆ: zbiór norm i wartości, których naruszenie jest mocno piętnowane przez zbiorowość, ponieważ dotyczą zasadniczych i uniwersalnych problemów pojawiających się w stosunkach międzyludzkich, których rozwiązanie nie jest obojętne dla dobra partnerów.
NEGATYWIZM (inaczej ‐ kontraformizm): bezrefleksyjny stosunek do reguły, abstrahujący od jej treści, a odrzucający ją tylko z uwagi na źródło, z którego reguła pochodzi.
NONKONFORMIZM: dewiacja demonstrowana publicznie w proteście przeciwko obowiązującym normom czy wartościom.
NORMY KULTUROWE: takie reguły, których przedmiotem są właściwe, oczekiwane, obarczone powinnością sposoby czy metody działania, a więc środki stosowane dla osiągnięcia celu.
OPORTUNIZM: przestrzeganie reguły mimo jej nieuznawania i przekonania o jej niesłuszności.
PRAWO: system norm i wartości stanowionych i skodyfikowanych, na których straży stoją specjalne instytucje dysponujące przymusem państwowym.
PREFERENCJE: reguły opisujące wzorcowe, heroiczne ideały postępowania, których jednaktrudno wymagać od wszystkich.
PREWENCJA OGÓLNA: odstraszający wobec potencjalnych przestępców efekt publicznie wykonanej lub anonsowanej kary.
PROCEDURY: wiązki norm i wartości, regulujące typowe sposoby osiągania danych celów.
PRZYZWOLENIE: reguła dopuszczająca, ale nie zalecająca ani nie wymagająca pewnego sposobu postępowania czy realizacji pewnego celu.
REGUŁY PARTYKULARNE: takie, które są realizowane tylko w jednym kontekście społecznym, występują w ramach jednej tylko instytucji.
REGUŁY UNIWERSALNE (inaczej ‐ międzyinstytucjonalne): takie, które znajdują zastosowanie w wielu kontekstach społecznych, wchodzą w zakres wielu instytucji.
RELATYWIZACJA PERSONALNA REGUŁY: określenie, kogo reguła dotyczy, przez wskazanie pozycji (ról) osób jej podlegających.
RELATYWIZACJA SYTUACYJNA REGUŁY: określenie, często sformułowane implicite, w jakich sytuacjach reguła obowiązuje, a jakie wyłączają jej stosowalność.
REZYGNACJA: odrzucenie przez jednostkę całej przepisanej w kulturze procedury, zarówno zawartych w niej norm, jak i wartości.
ROLA SPOŁECZNA: zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną, przepisany dla tej pozycji i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje.
RYTUALIZM: kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania, a więc gorliwe przestrzeganie norm, przy zupełnym abstrahowaniu od celów, które miały być w ten sposób realizowane, czyli z ignorowaniem odpowiednich wartości.
SANKCJE SPOŁECZNE: reakcje społeczne ‐ karzące lub nagradzające ‐ na działania regulowane normatywnie, czyli takie, z którymi związane są określone oczekiwania społeczne.
SYSTEM AKSJO‐NORMATYWNY: powiązany zespół reguł ‐ norm i wartości ‐ dotyczących wszelkich przejawów życia społecznego, charakterystyczny dla danej kultury.
WARTOŚCI KULTUROWE: takie reguły, których przedmiotem są pożądane, godne, słuszne cele działań.
ZWYCZAJE: reguły o charakterze konwencjonalnym, w zasadzie1 obojętne dla dobra innych, spontanicznie wytwarzające się w zbiorowości, dotyczące codziennego przebiegu żyda społecznego i stosunkowo słabo sankcjonowane.
DYSKRYMINACJA: mniejsze szansę dostępu do wykształcenia, zawodu, majątku, praw politycznych, prestiżu i innych cenionych dóbr, z tej tylko racji, że ktoś jest członkiem grupy będącej przedmiotem przesądów czy negatywnych stereotypów i bez uwzględnienia jego indywidualnych kwalifikacji czy zasług.
EKSTERMINACJA: fizyczne eliminowanie członków grupy lub całej grupy postrzeganej za pomocą szczególnie nasilonych negatywnych stereotypów czy przesądów.
IDEOLOGIE: zbiory lub systemy idei, które dostarczają uzasadnienia, legitymizacji, wsparcia, jakimś partykularnym interesom grupowym lub utwierdzają grupową tożsamość.
JĘZYK: system powiązanych ze sobą symboli uznawanych w danej społeczności (inaczej: których znaczenie jest dla członków tej społeczności takie samo).
JĘZYK CIAŁA: poza, postawa cielesna, która w kulturze danej zbiorowości kojarzy się z jakimś stanem emocjonalnym, nastawieniem czy cechami osobowościowymi partnera.
JĘZYK NATURALNY: system symboli wytworzony spontanicznie przez daną zbiorowość w długim procesie historycznej akumulacji.
JĘZYK SZTUCZNY: system symboli skonstruowany celowo dla zapewnienia komunikacji międzyludzkiej w jakimś specyficznym zakresie.
MORALE GRUPY: silne więzi społeczne między członkami grupy, solidarność grupowa, wzajemna lojalność i zaufanie.
PIKTOGRAM: obrazek, który ma w graficznym uproszczeniu symbolizować obiekt czy stan, z którym skojarzenie pragniemy wywołać.
PRZESĄD: negatywny stereotyp mocno zabarwiony emocjonalnie.
SEGREGACJA: prawnie lub zwyczajowo zagwarantowana izolacja jednostek należących do grup, których dotyczą przesądy i negatywne stereotypy (przeważnie mniejszości etnicznych czy rasowych).
STEREOTYP: uproszczony, jednostronny, skrajnie wyjaskrawiony obraz pewnej zbiorowości, traktujący wszystkich jej członków w sposób niezróżnicowany, niezależnie od ich przymiotów indywidualnych.
SYMBOL: wskaźnik pewnego stanu rzeczy oparty na przyjętej w danej zbiorowości dowolnej konwencji.
SZOWINIZM GRUPOWY: przeświadczenie o wyjątkowych zaletach własnej zbiorowości, któremu towarzyszy zaniżona ocena innych.
ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA: zbiór szeroko rozpowszechnionych i akceptowanych w danej zbiorowości poglądów, idei i przekonań, które stają się wzorcami czy schematami myślenia wpajanymi jej członkom i egzekwowanymi przez społeczny nacisk.
ZNAK: wskaźnik pewnego stanu rzeczy oparty na prawidłowościach przyrodniczych, w myśl których występuje on razem z tym stanem lub go poprzedza.
BILANS ZAUFANIA: charakterystyczny dla danej jednostki lub instytucji zestaw obiektów, wobec których przejawia zaufanie, oraz zestaw podmiotów, które wyrażają zaufanie wobec niej.
DZIAŁANIA REPREZENTACYJNE (inaczej ‐ powiernicze): takie, które podejmowane są w imieniu innych osób i kierowane ich interesem.
IMPULS ZAUFANIA: dyspozycja osobowościowa w różnym stopniu rozwinięta u różnych osób, skłaniająca do udzielania zaufania a priori.
KULTURA NIEUFNOŚCI (inaczej ‐ kultura cynizmu): rozpowszechniona i uogólniona podejrzliwość w stosunku do osób i instytucji, nakazująca nieustannie monitorować i kontrolować ich działania w obawie przed oszustwami, nadużyciami, kłamstwami, nierzetelnością, spiskami i konspiracją.
KULTURA ZAUFANIA: uogólnione zaufanie przenikające całą zbiorowość i traktowane jako obowiązująca reguła postępowania (metaforycznie: klimat czy atmosfera zaufania w społeczności).
MIĘKKIE ZMIENNE: trudne do empirycznej operacjonalizacji, ale bardzo istotne czynniki życia społecznego z dziedziny kultury, mentalności zbiorowej, świadomości społecznej, tożsamości kolektywnej, więzi międzyludzkiej, emocji i nastrojów społecznych, itp.
REPUTACJA: znana nam historia wcześniejszych działań danych osób czy instytucji, konsekwentnie i w rozmaitych sytuacjach przejawiających oczekiwane przez nas walory ‐ efektywność, racjonalność, rzetelność, szlachetność itp.
RYZYKO: prawdopodobieństwo negatywnych konsekwencji działania podejmowanego w warunkach niepewności.
UOGÓLNIONE ZAUFANIE: gotowość do podejmowania działań, oparta na oczekiwaniu a priori, że większość ludzi i instytucji będzie działać w sposób dla nas korzystny.
ZAUFANIE: wyrażone w działaniu wobec partnera oczekiwanie, że jego reakcje będą dla nas korzystne. Inaczej: podejmowany w warunkach niepewności zakład na temat tego, co uczyni partner.
ZAUFANIE INSTYTUCJONALNE: kierowane ku wielkim organizacjom, a pośrednio masom anonimowych funkcjonariuszy i reprezentantów takich organizacji, pełniących w nich zróżnicowane role społeczne.
ZAUFANIE KOMERCYJNE: wyrażone w decyzji kupna przekonanie o niezawodności, jakości, użyteczności towarów, a pośrednio o rzetelności i kompetencji ich producentów.
ZAUFANIE OSOBISTE: kierowane ku konkretnym, znanym nam osobom.
ZAUFANIE POZYCYJNE: kierowane a prańʹku każdemu, kto zajmuje określoną, godną zaufania pozycję społeczną (pełni określoną rolę).
ZAUFANIE SYSTEMOWE: poczucie bezpieczeństwa egzystencjalnego, oparte na przekonaniu o efektywności, rzetelności, sprawiedliwości systemu społeczno‐politycznego czy ustroju, w obrębie którego żyjemy.
ZAUFANIE TECHNOLOGICZNE: wiara w niezawodność systemów technicznych, które nas otaczają we współczesnym świecie i których wykorzystywanie jest dla nas niezbędne do życia, a równocześnie tajniki ich funkcjonowania są nam nieznane. Pośrednio jest to zaufanie do konstruktorów i operatorów takich systemów.
O rzecznictwo rentowe - orzekaniem o niezdolności do pracy dla celów rentowych zajmuje się lekarz orzecznik ZUS. Lekarz orzecznik ocenia stopień niezdolności do pracy. Wydaje on orzeczenie, na podstawie którego ZUS podejmuje decyzję w sprawie świadczeń rentowych.
Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie o niezdolności do pracy. Oznacza to, że odpowiednio do: stanu zdrowia, sprawności organizmu, wieku zawodu, wykonywanej pracy, możliwości dalszego wykonywania pracy zarobkowej, a także możliwości przywrócenia zdolności do pracy przez leczenie, rehabilitację lub przekwalifikowanie zawodowe, kwalifikuje osobę jako: całkowicie niezdolną do pracy oraz samodzielnej egzystencji, całkowicie niezdolną do pracy, częściowo niezdolną do pracy. Samo orzeczenie o niezdolności do pracy nie jest równoznaczne z prawem do renty. Prawo do renty ma osoba, która spełnia jednoczenie następujące warunki: jest niezdolna do pracy, ma wymagany okres zatrudnienia, niezdolność do pracy powstała w czasie zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Osobie, która spełnia wszystkie wymienione powyżej warunki, przysługuje: renta stała (jeżeli niezdolność do pracy jest trwała), renta okresowa (jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa, renta ta przysługuje przez okres wskazany w decyzji organu rentowego), renta szkoleniowa (jeżeli wobec tej osoby orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego, ponieważ nie może ona pracować w dotychczasowym zawodzie)
Orzecznictwo pozarentowe - orzeczenie o stopniu niepełnosprawności dla celów pozarentowych wydaje zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności. Zespół orzeka na wniosek: osoby zainteresowanej, przedstawiciela ustawowego tej osoby. Wniosek można również złożyć za porednictwem CPR (Centrum Pomocy Rodzinie) lub OPS (Ośrodek Pomocy Społecznej). Zespół ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności wydaje orzeczenie o: znacznym stopniu niepełnosprawności, umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, lekkim stopniu niepełnosprawności. Zaliczenie do stopnia niepełnosprawności może być orzeczone na stałe lub okresowo. Orzeczenie wydane przez zespół ds. orzekania o niepełnosprawności służy do celów pozarentowych. Oznacza to, że posiadanie orzeczenia pozwala korzystać z następujących form pomocy bądź uprawnień: korzystanie z ulg np. podatkowych, komunikacyjnych, zwolnienia z opłat radiowo-telewizyjnych, na podstawie odrębnych przepisów; w zakresie rehabilitacji - możliwość uczestniczenia w terapii zajęciowej; w zakresie rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia - możliwość uzyskania odpowiedniego zatrudnienia, możliwość korzystania ze szkoleń, w zakresie pomocy społecznej. Z dniem 1 stycznia 2002 roku wprowadzono orzekanie o niepełnosprawności dla dzieci poniżej 16 roku życia dla celów m.in. uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego, zasiłku stałego z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem z pomocy społecznej, dla celów rehabilitacyjno-leczniczych.