Analiza transakcyjna

Kierunek psychoterapii grupowej, tzw. krótkoterminowej, której celem jest nawiązanie kontaktu ze sobą poprzez analizowanie siebie za pomocą wglądu, akceptacja siebie i innych, permanentne doskonalenie relacji z innymi ludźmi; bada konflikty międzyludzkie, ukazuje ich źródła i sposoby ich rozwiązywania.

Jest kierunkiem psychoterapii grupowej, a także indywidualnej zapoczątkowanym przez ERICA BERNE'A psychiatrę kalifornijskiego

Analiza transakcyjna składa się z 4 wzajemnie uzupełniających się, logicznie powiązanych działów:

1. Teorii osobowości, jej struktury, pozwalającej zrozumie, co się dzieje w człowieku;

2. Teorii skryptów i postaw życiowych, pozwalającej zrozumieć scenariusz życia, według którego jednostka postępuje w życiu;

3. Teorii transakcji międzyludzkich (komunikowania się), pozwalającej zrozumie relacje międzyosobowe;

4. Teorii gier, dzięki której można wyjaśni ukryte, negatywne uczucia w stosunkach międzyludzkich.

Głównym, wyjściowym założeniem jest to, że człowiek jest istotą stadną, społeczną, a w związku z tym posiada stale aktualną potrzebę kontaktu z innymi, której zaspokajanie jest dlań niezbędne.

STRUKTURA OSOBOWOŚCI:

Podstawowymi elementami struktury osobowości są trzy stany „ja”, które mogą się ujawnia z mniejszym lub większym nasileniem w określonych sytuacjach- mogą utrzymywać się przez czas dłuższy lub zmieniać się bardzo szybko.

Owe trzy stany to:

1. Rodzic

2. Dziecko

3. Dorosły

W jaki sposób możemy poznać poszczególne stany JA u siebie i u innych?

W tym celu należy włączy nasz stan ja-Dorosły, który spostrzega i ocenia zachowanie badanej osoby, tzn.:

1. Obserwuje sposób zachowania ciała,

2. Słucha dźwięku wymowy,

3. Analizuje określone słowa i zdania, jakich używa osoba badana.

1. RODZIC

Pochodzi od rodziców względnie od ich zastępców, np. dziadków, starszego rodzeństwa, nauczycieli, przełożonych, od osób obdarzonych autorytetem, od których przyjęliśmy sposoby zachowania i zakodowaliśmy je w naszym mózgu jakby na taśmie dźwiękowej.

Rodzic więc jest olbrzymim zbiorem dokonanych w mózgu zapisów zdarzeń zewnętrznych, przyjętych bez zastrzeżeń, postrzeganych przez człowieka we wczesnych latach dzieciństwa (głównie pierwsze 5 lat).

Dzięki naszemu ja-Rodzic działamy, mówimy, reagujemy, myślimy jak to czynili nasi rodzice, gdy byliśmy jeszcze mali. Karze i nagradza, krytykuje i ośmiela, jest odpowiedzialny za wychowanie, tradycję, wartości, etykę i sumienie. Jest konieczny by mogły przetrwa kultura i cywilizacja.

Rodzic charakteryzuje się mimiką wyrażającą surowość, skupienie; słowami takimi jak: - „musisz”, „powinieneś”, „należy/ nie należy”, „wypada/ nie wypada”, „zawsze”, „nigdy”.

Stan ja-Rodzic dzieli się na:

1. Rodzica-krytycznego- sposób zachowania charakterystyczne dla osób o postawach autorytatywnych, a więc: krytykowanie, rozkazywanie, panowanie, obniżanie wartość, karanie, złoszczenie, kontrola i troska o porządek.

Przykład: Postawa i ruch ciała: musieć, rozkazywać, zabraniać, należy, zawsze, nigdy, osioł, śmiesznie, obowiązek.

2. Rodzica-opiekuńczego- posiada wszystkie cechy opiekuńczego obrońcy, do jego funkcji należy pielęgnowanie , ochranianie, chwalenie, wspieranie, pomoc, żywienie, nauczanie, troska-słowem wszystko co czyni matka ze swoim noworodkiem.

Przykład: Postawa i ruch ciała: można rozpozna w zachowaniu dziewczynki, która kąpie, przebiera i kołysze do snu swoją lalkę; pielęgniarka, która opatruje rany itp. Analiza charakterystycznych słów i zdań: troszczyć się, opiekować się, pomagać, dobroduszny, opiekuńczy, ochraniać, ratować.

2. DZIECKO

Jest w gruncie rzeczy sposobem zachowania się i odczuwania pochodzącego z okresu dzieciństwa. Jest stanem, który pojawia się najczęściej w życiu jednostki, każdy z nas pochodzi bowiem na świat z genetycznie zaprogramowanymi możliwościami reakcji emocjonalnych. W naszym ja-Dziecko znajdujemy wszystkie życzenia, pragnienia i uczucia. Działamy, myślimy i odczuwamy tak, jak to czyniliśmy w okresie naszego dzieciństwa.

Gdy znajdujemy się w stanie ja-Dziecko, bawimy się, śmiejemy, płaczemy, krzyczmy z radości, tańczymy, śpiewamy, ale również przeżywamy smutek, strach, rozczarowanie, zazdrość, nienawiść, nieufność, zawiść, zachwyt.

Stan ja-Dziecko dzieli się na:

1. Dziecko-przystosowane- znajdują się postawy ukształtowane przez środowisko społeczne, głównie rodzinne. Do takich cech możemy zaliczyć: posłuszeństwo, ustępowanie, poczucie winy, dąsanie się, uprzejmość, kierowanie się autorytetem innych, wstyd. Dziecko przystosowane cechuje nieśmiałość, zakłopotanie, niepewność wobec osób znaczących.

Przykład: postawa i ruch ciała- charakterystyczne są: spuszczona głowa i oczy, wzniesione lub ściągnięte ramiona, uparte tupanie nogami, kłanianie się, stanie na baczność, podnoszenie ręki do góry z prośbą o zezwolenie na zabranie głosu, poczucie taktu, uwzględnienie obecności innych. Analiza charakterystycznych słów i zdań: sądzę, obawiam się, mam nadzieję, chce spróbować, chciałbym się podobać, nie potrafię, zazdrościć, wypada, móc, słuchać,

2. Dziecko-naturalne - czyli wolne, przejawiające uczucia i emocje, możliwe jest do rozwinięcia w społeczeństwie idealnym, abstrakcyjnym, nieprzystosowane do realnej rzeczywistości na skutek narzucanych przez nią ograniczeń społecznych. Występują tu takie reakcje uczuciowe, na które nie miało wpływu otoczenie społeczne. Dziecko naturalne bawi się, złości, bada z zaciekawieniem otoczenie, śmieje się, nie liczy się z etyką, jest spontanicznie, nie troszcząc się o reakcje otoczenia społecznego.

Przykład: postawa i ruch ciała: nie zwraca uwagę na opinię innych osób, można dostrzec w człowieku tańczącym. Analiza charakterystycznych słów i zdań: radować się, krzyczeć, dobrze ci tak, wszystko mi jedno, wspaniale, pyszne, och!, ach!, hola!.

3. DOROSŁY

To trzeźwa część naszej osobowości, która za pomocą zmysłów zbiera informacje i fakty dotyczące naszego otoczenia i nas samych, opracowuje je według prawa logiki i wreszcie wysuwa odpowiednie wnioski. Rozwija się przede wszystkim poprzez aktywny kontakt z rzeczywistością oraz poznawanie obiektywnych zależności pomiędzy działaniem a efektami, jakie ono przynosi.

Dzięki ja-Dorosły działamy niezależnie od naszych uczuć i nastrojów, może jednak wpływać na inne stany naszego JA.

Przykład: Postawa i ruch ciała: twarz skierowana jest prosto przed siebie, nie jest ani pochylona, ani podniesiona. Analiza charakterystycznych słów i zdań: kto, co, kiedy, gdzie, dlaczego, ile, liczyć, rozstrzygać, niedokładnie, rzeczywiście, myślę, sądzę, słyszę, moim zdaniem.

Rodzic, dorosły i dziecko mogą prowadzić dialogi wewnętrzne, bądź przejmować inicjatywę w kontaktach z innymi ludźmi.

Analiza transakcyjna za pomocą prostych metod proponuje rozpoznawanie tych stanów „ja”, czego należy dokonywać głównie przez obserwację w sytuacjach społecznych, zaś podstawowym przedmiotem obserwacji jest „mowa ciała”, głównie mimika, sposób poruszania się, reagowania, brzmienia i tonu mowy, analiza treści wrażeń.

Człowiek zdrowy w tym ujęciu to taki, który jest w stanie funkcjonować z pozycji wszystkich stanów „ja”, jednakże w życiu dzieje się często inaczej.

Jeżeli Dorosły zostanie zaburzony przez Rodzica, wówczas powstają typowe uprzedzenia, gdyż jednostka posługuje się niesprawdzonymi, zgeneralizowanymi, choć zaakceptowanymi sądami pochodzącymi bezpośrednio od Rodzica

Jeżeli Dorosły zostanie zaburzony przez Dziecko wówczas mamy do czynienia z fobiami, iluzjami, obawami.

Czasem też dochodzi do wyłączenia jednego ze stanów.

Wyłączenie funkcji Rodzica powoduje, iż człowiek nie wczuwa się w potrzeby innych, jest bezwzględny, egoistyczny, wykorzystuje instrumentalnie innych do realizacji własnych celów (np. psychopatia, niedostosowanie społeczne).

Wyłączenie funkcji Dorosłego- powodowa może choroby psychiczne (np. psychozy), osoba taka nie potrafi spostrzec i ocenić realnej rzeczywistości, bo nie jest to rzeczywistość oceniana w sposób prawidłowy z powodu zniesionej zdolności sterowania świadomością. Jednostka o wyłączonym Dorosłym skazana jest na opiekę ze strony innych ludzi.

Wyłącznie funkcji Dziecka- wywołuje chłód uczuciowy, brak umiejętności nawiązywania więzi uczuciowych z innymi.

Wyłączenie natomiast funkcji Dziecka i Rodzica- skutkuje ciężkimi przypadkami psychopatii.

POJĘCIE SKRYPTU (SCENARIUSZ ŻYCIOWY) I POZYCJE ŻYCIOWE

Skrypt odpowiada na pytania: Kim jesteś? Co jesteś wart? Kim masz być? Jak masz to osiągnąć? Skrypt jest zatem programem zachowania się i postępowania wyznaczającym cel, do którego jednostka zdąża w życiu, narzucającym określone cele i zmuszającym do szukania rozwiązań, powstałym na podstawie decyzji pochodzących z okresu wczesnego dzieciństwa, utrwalonych przez środowisko społeczne, głównie rodzinne.

Zapisy skryptowe są głównym źródłem poczucia małej wartości jednostki i wyznaczają sposoby zachowań odpowiadające samoocenie.

Analiza transakcyjna podaje następującą klasyfikację czterech różnych nastawień życiowych uwzględniających stosunek do siebie samego i innych.

1. „ja nie jestem OK.-wy jesteście OK.”- jest to pozycja jaką zajmują wszystkie dzieci we wczesnym okresie życia, ze względu na ich specyficzną sytuację; Jest t postawa bezradnej, depresyjnej osoby, która może nawet podjąć próbę samobójstwa.

2. „Ja nie jestem OK- wy nie jesteście OK”- jest to postawa absolutnego „przegrywającego”, nie dającego sobie szansy.

3. „Ja jestem OK- wy nie jesteście OK”- dziecko zbyt długo traktowane przez rodziców brutalnie, przechodzi do trzeciej, kryminalnej pozycji. Pozycja „ja jestem OK.” wynika z samogłaskania, albowiem dziecko pozostawione same sobie, odczuwa komfort w porównaniu z sytuacją traumatyczną, której doświadcza ze strony najbliższego otoczenia- czyli z pozycji „nie OK.” ze strony innych. Jest to postawa zaburzona, paranoidalna, prowadząca do izolacji jednostki, a w skrajnych przypadkach do przestępstwa.

4. „Ja jestem OK.- wy jesteście OK.”- ma wymiar świadomy, opiera się na myśleniu, jest wynikiem aktywnie podejmowanej decyzji. Jest to mocna, zdrowa postawa „wygrywającego”.

Głównym celem analizy transakcyjnej jest wyrobienie postawy życiowej zgodnej z pozycją „Ja jestem OK, ty jesteś OK.”, a więc ukształtowanie dojrzałej osobowości, która ma kontakt z sobą samą i otaczającym światem, nie prowadzi gier psychologicznych, jest jednostką autonomiczną, samodzielną, nie mającą poczucia winy, kształtującą świat na miarę swoich możliwości, a więc twórczą.

TRANSAKCJE MIĘDZYLUDZKIE

Podstawową jednostką stosunków społecznych, komunikowania się ludzi są transakcje. Transakcja składa się z bodźca dostarczonego przez jednego człowieka i odpowiedzi nań u drugiego, czyli jest wymianą werbalną lub niewerbalną między przynajmniej dwiema osobami. Analiza transakcyjna jest metodą badania transakcji oraz ustalania, która cześć złożonej natury człowieka. W danym momencie dochodzi do głosu. Jeśli zatem człowiek może działać z trzech pozycji (Dziecka, Rodzica, Dorosłego), to komunikowanie się dwojga ludzi można rozpatrywać jako wypadkową używania trzech stanów „ja” przez dwie osoby. Dokonuje się to w oparciu o trzy reguły komunikacji, dotyczące transakcji prostych, paralelnych, transakcji skrzyżowanych i transakcji podwójnych.

W analizie transakcyjnej znaczenie mają jednak niektóre transakcje- te które układają się równolegle (komplementarne) i transakcje skrzyżowane.

Transakcja komplementarna

Transakcja skrzyżowana

Transakcje komplementarne mogą trwać w nieskończoność, nie powodując konfliktu, dając obu stronom satysfakcję płynącą z poczucia aprobaty.

Transakcje krzyżujące się prowadzą do natychmiastowego zablokowania komunikowania się bądź otwierają ostry konflikt.

Jeśli dwie osoby oceniają, krytykują innych ludzi z pozycji Rodzica (transakcja komplementarna), znajdują wzajemne aprobaty. Jeśli w tej samej transakcji jedna z osób podejmie dialog z pozycji Rodzic do Rodzica (krytyka, osąd), zaś druga strona transakcji odpowie z pozycji Dorosłego, który podaje wątpliwość zasadność czy celowość jałowej krytyki-musi to u rozmówcy wywołać wrażenie, że jest osądzany, oceniany. Zamiast więc spodziewanej aprobaty osoba ta doznaje przykrości, stąd powstaje konflikt.

Transakcje międzyludzkie mogą przyjmować charakter gier, które mają w rozumieniu analizy transakcyjnej postać serii transakcji komplementarnych z ukrytą motywacją. Te uczucia obserwowane lub przeczuwane u drugiej osoby są źródłem satysfakcji osoby wciągającej do gry.

Przyczyną podejmowania gier przez ludzi jest tak niskie poczucie własnej wartości (silne poczucie niższości), powodujące, że osoba go doświadczająca nie widzi żadnych możliwości nawiązania intymnego kontaktu i uzyskania poczucia aprobaty. Pozostaje zatem jedynie satysfakcja wynikająca z obserwacji osoby upokorzonej w czasie gry i dzięki temu jeszcze bardziej nieszczęśliwej. Wszystkie gry można rozpatrywać na podstawie tzw. trójkąta dramatycznego, gdyż w sytuacjach społecznych człowiek może grac właściwie trzy podstawowe role: prześladowcy, wybawcy lub ofiary.

Przykłady gier:

• „Przez Ciebie”, „Patrz, co przez Ciebie zrobiłem”

• „Tak, ale..”

Klasyfikacja gier:

1. Liczba graczy: gry dwustronne („oziębła kobieta”), trójstronne („Walczcie ze sobą”), pięciostronne („Alkoholik”), wielostronne („Dlaczego ty nie- tak, ale”).

2. Typy kliniczne: histeryczny („gwałt”), obsesyjno-kompulsywny („Spryt”), paranoidalny („Dlaczego to zawsze musi mnie się przytrafić ”).

3. Strefa: oralna („Alkoholik”), analna („spryt”), falliczna („walczcie ze sobą”)

4. Psychodynamika: przeciwlękowe („gdyby nie ty”), sadystyczne („spryt”), fetyszystyczne („oziębły mężczyzna”).

R

D

Dz

R

D

Dz

R

R

D

D

Dz

Dz

---