Psychoanaliza w postaci sformułowanej przez Freuda dzieli się na trzy podstawowe aspekty. Są nimi teoria dotycząca funkcjonowania umysłu, teoria dotycząca rozwoju dziecka oraz metoda leczenia ludzi cierpiących na zaburzenia psychiczne. Freud nie stworzył stabilnego systemu, wręcz przeciwnie, nieustannie modyfikował go w świetle nowych odkryć dokonywanych w procesie leczenia kolejnych pacjentów, obserwacji zgłaszanych przez kolegów oraz dzięki bardzo szerokiej lekturze.
Freud uważał, że zachowaniem ludzi kierują instynkty seksualne. W pierwszych kilku latach życia instynkty te dominują w naszym zachowaniu, ale później rodzice i społeczeństwo uczy dziecko, jak należy je tłumić. Freud twierdził, że ponieważ małe dziecko dowiaduje się, że wrodzone instynkty są "złe", to w dorosłym życiu wzbudzają w nim silny niepokój; aby się przed nim uchronić, człowiek kryje je w swojej psychice. Instynkty jednak nie znikają i choć człowiek nie jest tego świadomy, w dalszym ciągu wpływają na jego zachowanie. Tłumione myśli i uczucia znajdujące się w naszej podświadomości często dając o sobie znać w formie irracjonalnych zachowań, od pozornie nic nie znaczących przejęzyczeń (tzw. ,,freudowskie przejęzyczenia") do wyraych objawów szaleństwa. Wszystkie swoje poglądy Freud zawarł w kontrowersyjnej książce Wstęp do psychoanalizy (1917), która przyniosła mu szeroki rozgłos. Prace Freuda zyskały wielu zwolenników, z których najsławniejszymi byli Carl Jung i Alfred Adler; obaj opracowali własne odmiany psychoanalizy. Wszystkie te osiągnięcia doprowadziły do wypracowania nowych sposobów pojmowania ludzkiej osobowości. Doświadczenie mające zlokalizować obszar mózgu odpowiadający za słyszenie.
psychoanaliza [gr.], kierunek psychologii głębi (teoria) i metoda psychoterapii (praktyka) zainicjowane przez S. Freuda. Historycznie psychoanaliza wywodzi się z psychiatrii fr. (J.M. Charcot, P. Janet) i wiedeńskiej (J. Breuer) z 2. poł. XIX w., gł. z badań nad histerią i hipnozą; właściwym jej twórcą był S. Freud, który sformułował tezy psychoanalizy, rozwijając je i modyfikując na podstawie własnych wieloletnich doświadczeń klinicznych; dalszy rozwój psychoanalizy wiązał się z działalnością uczniów Freuda i ich kontynuatorów. Według klasycznej koncepcji Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z 3 instancji: id (ono) — obejmujące całokształt nieświadomych pierwotnych popędów, jest podstawowym źródłem energii i kieruje się zasadą przyjemności; ego (ja, jaźń) — obejmujące wyuczone w toku indywidualnego rozwoju zdolności do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania; kieruje się zasadą rzeczywistości; superego (nadjaźń) — ukształtowane wskutek internalizacji wymagań społ., norm moralnych i wzorów kulturowych, ma charakter irracjonalny. Id pozostaje w stałym konflikcie z superego i z rzeczywistością zewn.; regulacja tego konfliktu oraz łagodzenie wynikającego z niego lęku należy do gł. zadań ego, które wykształca w tym celu mechanizmy obronne, nie dopuszczające konfliktowych treści do świadomości lub nadające im zniekształconą postać. Według klasycznej psychoanalizy gł. siłą napędową ludzkiego działania jest energia istniejącego od urodzenia, szeroko rozumianego popędu seksualnego (Eros), którą Freud nazywa libido. Libido w swoim rozwoju przechodzi przez kilka faz: oralną, analną, falliczną (edypalną, Edypa kompleks), okres utajenia i fazę genitalną. Niezaspokojenie popędów wywołuje stan frustracji, a w szczególnych przypadkach prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń i nerwic. Rozwój kultury jest wytworem sił popędowych, ale zarazem źródłem nieustannej frustracji popędów. Podstawową funkcją psychoanalizy jest leczenie zaburzeń psychicznych i emocjonalnych. Głównym zadaniem terapii psychoanalitycznej jest doprowadzenie do uświadomienia sobie przez pacjenta sensu jego zaburzeń, leżących u źródeł choroby nieświadomych konfliktów, pragnień i obaw; w tym celu stosuje się różne techniki, takie jak: analiza i interpretacja specyficznych, pojawiających się w toku terapii reakcji pacjenta (opór, przeniesienie), jego marzeń sennych, fantazji itp.; materiał ten jest ujawniany za pośrednictwem wolnych (swobodnych) skojarzeń pacjenta.
Poglądy Freuda spotykały się z niechęcią w środowiskach naukowych. Główne zarzuty to wyolbrzymianie roli popędu seksualnego, brak możliwości empirycznej weryfikacji tez, budowanie ogólnej teorii funkcjonowania człowieka na podstawie obserwacji pojedynczych przypadków osób chorych. Mimo to ruch psychoanalitycznej rozwijał się dynamicznie, zataczając coraz szersze kręgi. Do grona pierwszych uczniów Freuda należeli K. Abraham, A. Adler, S. Ferenczi, E. Jones, C.G. Jung, O. Rank, W. Reich; do nich dołączyli następni. W 1910 powstało istniejące do dziś Międzynar. Tow. Psychoanalityczne, prowadzące żywą działalność naukową. Również na ziemiach pol. praktykowało kilkunastu psychoanalityków kształconych gł. w Wiedniu i Berlinie (m.in. L. Jekels, R. Markuszewicz, G. Bychowski). Do pierwszych rozłamów w obrębie psychoanalizy doszło, gdy zerwali z Freudem, tworząc własne systemy Adler (1911) i Jung (1913). Według teorii Adlera (psychologia indywidualna) rozwój człowieka nie jest zdeterminowany przez impulsy biol. i naciski społ.; podstawową siłą napędową ludzkiego działania jest „dążenie do mocy”, będące odpowiedzią na poczucie niższości powstałe nieuchronnie w wyniku doświadczeń wczesnodziecięcych. Według teorii Junga (psychologia analityczna) libido jest nie tyle energią seksualną, co niezróżnicowaną energią życiową; poza sferą indywidualnej nieświadomości istnieje sfera nieświadomości zbiorowej, w skład której wchodzą archetypy — wspólne całej ludzkości, nie pochodzące z doświadczenia indywidualnego obrazy, wyobrażenia i wzorce reagowania. W innym kierunku odeszli od pierwotnych założeń Freuda psychoanalitycy działający od poł. lat 30. na kontynencie amer. (w większości emigranci z Europy), reprezentujący nurt tak zwanej psychoanalizy społ. lub kulturowej, określany także mianem neopsychoanalizy; za jego twórców uważa się K. Horney, H.S. Sullivana, E. Fromma. W ich ujęciu decydujące znaczenie w kształtowaniu osobowości i jej mechanizmów napędowych odgrywają nie czynniki biol., lecz społ. i kulturowe; proces neurotyzacji osobowości dokonuje się — wg tej interpretacji — pod wpływem określonej sytuacji społ. i owocuje brakiem przystosowania; zadaniem psychoanalizy jako metody terapeutycznej jest zatem uświadomienie jednostce źródeł jej nieprzystosowawczych reakcji i pomoc w ich przezwyciężeniu; niezależnie od różnic dzielących poszczególne koncepcje akcent zostaje przesunięty z konfliktów wewn. uwarunkowanych naturą człowieka na jego konflikt z otoczeniem społecznym. Ostatni istotny rozłam w ruchu psychoanalitycznym dokonał się w latach 60. i wiązał się z powstaniem szkoły, której założycielem był fr. psychoanalityk J. Lacan. Według niego świadomość tworzy siatkę wzajemnie ze sobą powiązanych signifiants (elementów znaczących znaku językowego), przedmiotem psychoanalizy staje się więc sam język pacjenta; zostaje odrzucone pojęcie ego jako rodzaj złudzenia podmiotu; emocje i przeniesienie nie są instrumentem pracy analitycznej.
Wymienione szkoły, chociaż wywodzą się z nauki Freuda, pozostają jednak na tyle od niej odległe, że sytuują się poza obrębem tzw. gł. nurtu psychoanalizy, w którym wyodrębnia się dziś: 1) ortodoksyjną psychoanalizę freudowską (A. Freud, O. Fenichel, R.R. Greenson, J. i A.-M. Sandler); kładzie ona nacisk na analizę popędów i mechanizmów obronnych; 2) tzw. teorię relacji z obiektem, w której zakłada się, że popęd jest zawsze skierowany na obiekt (osobę, jej część lub przedmiot), a charakter relacji jednostki ze znaczącymi obiektami we wczesnym dzieciństwie ma decydujące znaczenie dla jej rozwoju i sposobu funkcjonowania. W ramach tego ostatniego kierunku wyróżnia się dwie dalsze, znacznie różniące się od siebie szkoły: psychologię ego, rozwijającą się gł. w Stanach Zjedn. (H. Hartmann, M. Mahler, O. Kernberg), która szczególne znaczenie przypisuje funkcjonowaniu ego jednostki, jako struktury integrującej jej relacje z obiektami zewn., a za podstawowy cel leczenia psychoanalitycznego przyjmuje wzmocnienie ego pacjenta, oraz szkołę kleinowską, zw. również szkołą ang. (M. Klein, H. Segal, D. Rosenfeld, W.R. Bion), która koncentruje się na analizie nieświadomych mechanizmów tworzących u danej jednostki charakterystyczny dla niej wzorzec relacji z obiektem, przejawiający się także wobec analityka. Szkoły oparte na teorii relacji z obiektem, a szczególnie szkoła kleinowska, stosują psychoanalizę również do leczenia psychoz, a także w stosunku do małych dzieci. Poza wymienionymi szkołami swój oryginalny wkład do współcz. teorii i praktyki psychoanalityczne wnieśli: D.W. Winnicott, H. Kohut, H. Deutsch, E. Erikson.
Neopsychoanaliza, nazywana też kulturalistyczną szkołą psychoanalizy. Ukształtowała się na skutek zainteresowania antropologów, filozofów i socjologów problematyką psychoanalizy rozwiniętej przez S. Freuda i kontrowersji wokół faz rozwoju jednostki (oralnej, analnej, genitalnej, ukrytej), które miały być typowe dla wszystkich ludzi, niezależnie od miejsca i czasu. Spory przyczyniły się do rozwinięcia psychoanalitycznego nurtu w analizie zjawisk kulturowych przez: K. Horney, H. Sullivana, E. Fromma, H. Marcuse.
Szkoły psychoanalizy to zbiór teorii stworzonych przez licznych badaczy, których wspólną cechą jest odwoływanie się do fundamentalnych założeń psychoanalizy. Od czasu stworzenia przez Freuda psychoanaliza znacznie się rozwinęła. Obok nurtu klasycznego, stworzonych zostało wiele innych nurtów teoretycznych i praktycznych. Część z nich zalicza się, mimo pewnych różnic do psychoanalizy. Inne, na tyle mocno różnią się od psychoanalizy, że nie są zaliczane do grupy teorii psychoanalitycznych (np. neopsychoanaliza).
Szkoły psychoanalityczne
Ortodoksyjna psychoanaliza, szkoła wiedeńska psychoanalizy, psychoanaliza klasyczna.
Klasyczna psychoanaliza stworzona przez Zygmunta Freuda zwraca uwagę przede wszystkim na rozwój psychoseksualny. Przyjemność, która w węższym znaczeniu skupia się do tego co seksualne zostaje w toku rozwoju ograniczona przez rzeczywistość.
W toku rozwoju człowiek musi zrezygnować z przyjemności i zaangażować się w życie w rzeczywistości, w życie społeczne. Jednym z podstawowych terminów, który odróżnia klasyczną wersję od innych jest kompleks Edypa. W kompleksie tym skupiają się emocje skierowane do matki i do ojca (trójkąt edypalny). To prawidłowe rozwiązanie tego kompleksu umożliwia normalną (tzn. nie- perwersyjną) seksualność podporządkowując seksualność prawom społecznym.
Psychologia jest nauką, która zajmuje się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zależnymi od nich modelami zachowań. Główne cele psychologii to opisywanie i wyjaśnianie fukncjonowania psychiki ludzkiej, przewidywanie tego, co się zdarzy, a także wpływanie na psychikę ludzką. Jak każda nauka posluguje się teoriami. Psychologia podzieliła się na odrębne szkoły, gdzie w każdej z nich dominował inny pogląd na to, czym psychologia ma się zajmować i jak ma to być badane. I tak wyróżniamy cztery główne nurty w psychologii. Są to: psychoanaliza, behawioryzm, psychologia humanistyczna oraz psychologia poznawcza.
Dwa najbardziej wpływowe kierunki psychologiczne to behawioryzm i psychologia humanistyczna. Wypracowały one własną koncepcję człowieka.
Psychologia humanistyczna powstała jako wynik reakcji na ograniczenia behawioryzmu, który pomijał lub ograniczał ludzkie zdolności naturalne - miłość, twórczość, autonomia i tożsamość. Właśnie dlatego chcę porównać humanistyczną i behawiorystyczną koncepcję człowieka.
Twórcami i przedstawicielami behawioryzmu byli: John Watson, Iwan Pawłow, Edward Tolman, Clark Hull i Burrhus Skinner. Natomiast koncepcji humanistycznej: Abraham Maslow, Gordon Allport, Charlotte Buhler, Carl Rogers, George Kelly. Behawioryzm rozwinął się w XX wieku, przede wszystkim w USA. Nazwa "psychologia humanistyczna" pojawiła się na przełomie lat 50 i 60 XX wieku.
Behawioryści postrzegają człowieka jako istotę, której zachowanie w decydującej mierze zdeterminowane jest przez środowisko. Twierdząc, że zachowanie wyznaczone jest przez system nagród i kar, proponują dowolną manipulację ludzkim zachowaniem. Świadomość - jeden z najważniejszych problemów nowożytnej filozofii i psychologii, nie interesuje behawiorystów, gdyż według nich nie ma realnego wpływu na ludzkie zachowanie. Współczesny behawioryzm osiągnął punkt kulminacyjny w opracowanej przez Skinnera utopii - koncepcji społeczeństwa racjonalnie urządzonego, zapewniającego dostatek i bezpieczeństwo, eliminującego kary jako środek kontroli zachowania.
Warto tutaj przywołać zwolenników psychoanalizy, którzy uważają, że postępowanie człowieka rządzą potężne siły dynamiczne: popędy, potrzeby i dążenia, które zwykle są nieświadome. Obraz człowieka kreślony przez psychoanalizę wywodzi się z praktyki klinicznej i kładzie nacisk na słabe, patologiczne strony człowieka.
Obie te koncepcje nie zadowalają psychologów humanistycznych, którzy odwołując się do odmiennych podstaw filozoficznych, zaproponowali nową koncepcję człowieka oraz związane z nią formy kształtowania osobowości. W odróżnieniu od behawioryzmu, opierającego się na filozofii neopozytywistycznej i psychoanalizie, psychologowie humanistyczni podstawą filozoficzną czynią egzystencjalizm oraz personalizm (spojrzenie czlowieka jak na indywidualną jednostkę). Również pod względem metodologii zajmują stanowisko odmienne niż behawioryści lub psychoanalitycy. Bowiem ci pierwsi zgodnie z ogólną koncepcją człowieka i nauki, preferują techniki eksperymentalne, drudzy zaś wypracowali szereg skomplikowanych technik, pozwalających dotrzeć do sfery nieświadomości. Psychologowie humanistyczni największą wagę przywiązują do badania doświadczenia aktualnego.
Ponadto w psychologii humanistcznej człowiek traktowany jest jako autonomiczny podmiot - jednostka. Jest on badaczem rzeczywistości, obserwuje, planuje, przewiduje oraz wnioskuje. Człowiek zgodnie z posiadaną wiedzą kształtuje świat i się do niego przystosowuje. Niektóre z założeń psychologii humanistycznej to:
*koncentruje się na relacji nadawca-komunikat-odbiorca
*siłą powodującą rozwój człowieka jest wewnętrzne dążenie do samorealizacji
*człowiek stanowi niepowtarzalną całość
*podstawowa zasada polega na komunikacji czyli na autentycznym porozumiewaniu się
*o istocie człowieka stanowi jego ludzki kontekst, a niepowtarzalna natura człowieka jest wyrażana przez bycie czlowiekiem w związku z innymi ludźmi, celem praktycznym jest pomoc człowiekowi w uzyskaniu własnej autentyczności, w oderwaniu od własnego ja co stanowi podstawowy warunek w samorealizacji
*właściwością natury ludzkiej jest rozwój a czynnikiem sprawczym tego rozwoju są siły wewnętrzne. Rozwój jest procesem stawania się człowiekiem.
Natomiast behawioryzm zakłada, że człowiek poznaje świat poprzez eksperyment, a jego działania uwarunkowane są instrumentalnie (uczy się zachowań, które prowadzą do nagrody). Zakładał z góry, że nie będzie się interesował psychiką człowieka, ale jego zachowaniem.
John Watson w swym artykule: "Psychologia z punktu widzenia behawiorysty" skrytykował psychologię wewnątrzosobową (introspekcyjną). Uważał, że ważne jest to, co można zaobserwować (zachowanie, bodziec, reakcja). Wizja behawiorystyczna z góry ograniczała ludzką wolność. Uważano, że w nietrudny sposób można przewidzieć działania jednostki, gdyż zachowuje się ona w bardzo podobny sposób jak reszta społeczeństwa.
Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka. Wyraża przeświadczenie o wewnątrzsterowności. Abraham Maslow zaproponował teorie, samoaktulizacji (samorealizacji) - jest to proces "stawania się tym kim się jest", dążeniem do wewnętrznej spójności i spełnienia swojego powołania. Istotnym składnikiem humanistycznej koncepcji człowieka jest teoria hierarchii potrzeb (Abraham Maslow).
U podstaw piramidy leżą potrzeby natury fizjologicznej (tlen, głód, seks, pragnienie), wyżej sa potrzeby bezpieczeństwa (ochrona, stałość, pewność, spokój), a następnie potrzeby przynależności i miłości (posiadanie rodziny i przyjaciół), jeszcze wyżej są potrzeby szacunku (dla siebie, od innych oraz poczucie własnej wartości), a na szczycie jest potrzeba samorealizacji (posiadanie celów, spełnienie swojego potencjału). Ponad potrzebą samorealizacji postawić można jeszcze potrzeby duchowe (transcendencja).
Gdy człowiek nie zaspokoi potrzeb najniższego rzędu, zaczynają one dominować nad wszystkimi innymi potrzebami, decydują o zachowaniu człowieka. Dodam jeszcze, że wyższa potrzeba pojawia się po zaspokojeniu niższej.
Jeśli chodzi o behawiorystów, to stworzyli oni teorię o zewnętrznej sterowności człowieka. Wypracowali także na tej podstawie procedury udzielania kar i nagród. Nagroda to bodziec, który powoduje wzrost częstotliwości zachowań poprzedzających jego wystąpienie, kara natomiast to bodziec, który powoduje zmniejszenie tej częstotliwości. Oto kilka podstawowych zasad:
*karać należy reakcje a nie osobę
*kara nie może być zbyt długotrwała
*dziecko musi wiedzieć za co jest karane
*musi byc synchronizacja, czyli kara bezpośrednio po działaniu
*nie powinno się dostarczać pozytywnego wzmocnienia w związku z karą
Założenie, że każde ludzkie działanie jest jedynie reakcją na jakiś bodziec jest dość radykalne. Behawioryści ograniczyli rolę wolności człowieka do skrajnego minimum. Twierdzą, że wszelkie zmiany w zachowaniu człowieka i jego rozwój stanowią wynik uczenia się nowych reakcji. Człowiek to istota reaktywna - środowisko jest aktywne a ludzie bierni. Właściwością środowiska jest wolność i godność (humaniści przypisywali te cechy spójnemu wewnętrznie człowiekowi).
Jednak zarówno behawioryzm jak i psycholoia humanistyczna mają jednak wspólną cechę - okazują się dwoma wersjami determinizmu. Według behawiorystów zachowanie człowieka wyznaczane jest przez środowisko, a według zwolenników koncepcji humanistycznej przez czynniki wewnętrzne (potrzeby, instynkty, wewnętrzne motywacje i pragnienia). W obu przypadkach nie ma miejsca na podmiotową aktywność jednostki. Psychologowie humanistyczni sądzą, że podstawą stosunków międzyludzkich jest komunikacja i na niej, zwłaszcza relacji: nadawca - komunikat - odbiorca, powinny skupić się badania psychologiczne. Przyjęto, że zachowanie człowieka zależy od obrazu rzeczywistości i jego poznania, zwrócono też uwagę na rolę empatii - emocjonalnego kanału komunikacji.
W obu przedstawionych przeze mnie koncepcjach psychologicznych, człowiek jest przedmiotem badań i licznych obserwacji.
W behawioryzmie to mała cząstka wszechświata poddana wpływom środowiska (zewnętrznym), a w koncepcji humanistycznej to jednostka, która wpływa na świat, który ją otacza (planuje, rozmyśla i przewiduje).
Innymi słowy psychologia zdaniem behawiorystów powinna byc nauką całkowicie obiektywną, która bada tylko zjawiska obserwowalne, niczym nauka ścisła, a psychologowie humanistyczni sądzili, że psychologia powinna skoncentrować się na subiektywnym i świadomym doświadczeniu jednostki.
Analiza Transakcyjna (AT) - to stworzona przez Erica Berne'a psychologiczna koncepcja stosunków międzyludzkich, opierająca się na idei wyodrębnienia w Ja trzech współistniejących schematów zachowania i odczuwania przybierających formę:
Analiza transakcyjna obejmuje cztery poziomy analizy:
3. analizę gier - ukrytych transakcji zakończonych korzyścią psychiczną
4. analizę skryptu - specyficznych tematów realizowanych w życiu
Analiza strukturalna
Analiza transakcyjna
Część teorii Erica Berne'a stanowią różne typy transakcji, jakich dokonują ludzie pomiędzy sobą zarówno świadomie jak i nieświadomie na różnych poziomach: społecznych czy psychologicznym. Transakcją jest każde pojawienie się przynajmniej dwu rozpoznawalnych znaków. Transakcje, jak również komunikaty i nastawienie względem siebie osób, biorących udział w transakcjach mogą być różnego typu.
Typy transakcji
Wyróżnia się trzy typy transakcji:
Transakcja równoległa - gdy Ja jednej osoby znajduje się w stanie oczekiwanym przez drugą osobę i vice versa. Przykładowo jeżeli stan Ja jednej osoby jest rodzicem i zwraca się ona do drugiej, traktując ją jak dziecko, to druga osoba, której Ja jest w stanie dziecka traktuje pierwszą jak rodzica.
Osoba 1. Ile razy Pani mówiłem, żeby nie przeszkadzać mi w rozmowie, gdy jestem zajęty?
Osoba 2. Przepraszam, przepraszam bardzo. Obiecuję, że to się więcej nie powtórzy.
Transakcja krzyżowa - występuje wówczas, gdy co najmniej jedna osoba znajduje się w pewnym stanie Ja, który nie jest oczekiwany przez drugą. W szczególnym przypadku obie strony znajdują się w tym samym stanie Ja i traktują się wzajemnie oczekując zejścia do innego stanu Ja. Przykładowo dwie osoby będące w stanie Ja-Dorosły odnoszą się do Ja-Dziecko partnera interakcji.
Osoba 1. Widzisz, to jest tak, że musisz się jeszcze sporo nauczyć. Wtedy będziesz mógł być dobrym piłkarzem.
Osoba 2. A widzisz. Żeby móc dawać mi wskazówki, powinieneś jeszcze trochę się douczyć na temat tego, czym jest prawidłowo prowadzony trening.
Transakcja ukryta - występuje wówczas, gdy uruchamiają się więcej niż dwa stany Ja jednocześnie. Przekaz niejawny jest często ukryty za społecznie akceptowaną formą. Istnieją tutaj dwa poziomy: społeczny i psychologiczny. W transakcji ukrytej na poziomie społecznym zachodzi interakcja między innymi stanami Ja niż na poziomie psychologicznym. Wyróżniane są transakcje kątowe i podwójne transakcje ukryte.
Transakcja kątowa
Transakcja kątowa występuje wówczas, gdy na poziomie społecznym i na poziomie psychologicznym jedna osoba występuje w tym samym stanie Ja, natomiast na obu poziomach odwołuje się do dwóch różnych stanów Ja drugiej osoby.
Osoba 1. Zmiany w projekcie są konieczne, ale na razie nie formułuj żadnych propozycji, bo nie zapoznałeś się z projektem zbyt dobrze
Osoba 2. Przejrzałem projekt wystarczająco dobrze, aby móc zaproponować pewne poprawki
Na poziomie społecznym powyższa transakcja zachodzi pomiędzy stanami Ja-Dorosły obu osób. Pierwsza osoba rzeczowo informuje drugą o konieczności wprowadzenia zmian do projektu oraz wyraża merytoryczny sprzeciw wobec zaangażowania się tej drugiej w zmiany, ze względu na jej brak wiedzy na temat projektu. Na poziomie psychologicznym Ja-Dorosły pierwszej osoby zwraca się do stanu Ja-Dziecko drugiej osoby. Ukryty przekaz w tym przypadku mógłby znaczyć: Jesteś jeszcze niedoświadczony, nie bierz się za coś, na czym się nie znasz W odpowiedzi druga osoba przekazuje ukryty przekaz Właśnie pokażę ci, że znam się na tym bardzo dobrze.
Podwójna transakcja ukryta
W podwójnej transakcji ukrytej biorą udział cztery stany Ja prowadzących interakcje osób. Na poziomie społecznym obie osoby występują w innych stanach Ja niż na poziomie psychologicznym.
Osoba 1. Zniszczyłem część twojej pracy, przepraszam
Osoba 2. Dobrze, że mi o tym powiedziałeś
Na poziomie społecznym występują dwa stany Ja-Dorosły. Pierwsza osoba informuje drugą, że dokonała zniszczenia jej pracy, a druga dziękuje za powiadomienie o tym incydencie. Na poziomie psychologicznym pierwsza osoba występuje jako Dziecko przepraszające za to, czego dokonało, natomiast druga osoba występuje jako Rodzic, pokazujący na czym polega samokontrola. Powyżej opisana transakcja jest często występująca w grze Spryt. Na poziomie społecznym w opisanym powyżej przypadku obie osoby rozmawiają jako Dorośli, unikając wzajemnej wrogości, natomiast na poziomie psychologicznym Dziecko ciągle dokonuje aktów wandalizmu i przepraszając za nie wymusza na Rodzicu, by mu przebaczał.
Analiza gier
Gra psychologiczna to powtarzający się zbiór transakcji pozornie racjonalnych, zawierających ukrytą motywację i przewidywalną korzyść, stanowiącą zakończenie gry i jej cel rzeczywisty.
Pozycje psychologiczne
Pozycje psychologiczne to systemy postaw życiowych, wynikających z przekonań na własny temat i na temat innych. W analizie transakcyjnej wyróżnia się cztery typy możliwych pozycji:
Ja jestem OK, Ty nie jesteś OK. - postawa "ofiar życiowych", pozycja ta występuje często u przestępców;
Niekonsekwencje teorii humanistycznych
Zasadniczą tezę wielu podejść psychoterapeutycznych można sformułować mniej więcej tak: człowiek stanie się wolny jeśli odkryje i zacznie realizować swoje "JA". Odkrycie "JA", realizacja "JA" - te hasła stają się drogowskazem i celem, naczelną wartością i swego rodzaju świętością szkół psychoterapeutycznych wyrosłych z podejścia humanistycznego. Jednak pomiędzy nie do końca jasnym celem terapii, wizją "osoby samorealizującej się", a postulatami jej osiągnięcia, istnieje wiele teoretycznych sprzeczności (rozwinięcie tego wątku musiałoby być przedmiotem oddzielnej analizy). Niemniej wydaje się, że analiza doświadczenia wolności każe z dystansem spojrzeć na prymat uwagi - terapeutów, a najczęściej także
i pacjentów - nad własnym "JA". Opisane przez Rogersa przeżycie wolności związane jest z odkryciem swego miejsca w świecie, odkryciem własnego przeznaczenia i zaaprobowaniem płynącej stąd konieczności. A to już wkroczenie w obszar refleksji metafizycznej. Tym samym jest to wyjście poza własne "JA", przekroczenie go. Rogers przytoczył, dokonane przez Frankla, opisy zachowań w obozie koncentracyjnym, będące wyrazem ludzkiej wolności i godności. Wskazał, iż wolność polegająca na wyborze własnego stosunku do otaczającej rzeczywistości jest możliwa dzięki decydującym o kształcie tego stosunku wartościom. Narzuca się pytanie: co Franklowi (i wielu innym) "kazało" w obozie koncentracyjnym zachować godność, nie ulec atakującemu zewsząd złu? Wiara w to, że "tak trzeba" i ocena, że "tak się powinno". O kształcie tego "tak trzeba" decydują określone i przyjmowane przez człowieka wartości. Są to wartości leżące poza jednostką, wobec których odczuwa ona powinność. Frankl odczuwał powinność wobec leżących poza nim obiektywnych wartości. Z kolei Perls wyróżnia tylko jeden rodzaj powinności, w stosunku do ról społecznych i niedopuszczalnie generalizuje go na płaszczyźnie wartości moralnych.
Dramatoterapia, psychodrama (ang. drama therapy, psychodrama) to psychoterapia wykorzystująca elementy teatru i dramy polega na przygotowywaniu przez członków grupy terapeutycznej przedstawień teatralnych i udziale w nich.
Ważnym elementem jest dyskusja nad tym co się wydarzyło na scenie i jakie towarzyszyły temu uczucia. Dzięki temu problem zostaje przepracowany.
Istnieje zasadnicza różnica między dramą a psychodramą:
drama to odgrywanie wcielanie się w role, stwarzanie sytuacji, w których pacjenci (nie tylko) mogą identyfikować się z innymi osobami;
Techniki psychodramy: granie samego siebie, monolog, sobowtór jako sumienie, zamiana ról, zwierciadło.
Przebieg: faza wstępna - rozgrzewka: pantomima, choreoterapia faza główna - przedstawienie problemu, faza końcowa - wspólna rozmowa, dyskusja
Socjoterapia lub terapia społeczna - metoda leczenia zaburzeń psychicznych polegająca na wykorzystywaniu oddziaływań natury społecznej.
Celem socjoterapii może być sam chory (np. jego nieumiejętność współdziałania z otoczeniem) lub układy społeczne, które go otaczają (np. rodzina, społeczność lokalna), jeżeli przez swą dysfunkcjonalność wyzwalają, potęgują lub utrwalają objawy choroby.
Udział terapii społecznej w planie leczenia może być różny:
czasem modyfikować otaczające chorego układy (praca z rodziną);
albo też czasowo lub trwale zastępować utrwalone nieprawidłowe układy (stowarzyszenia i kluby pacjentów, opieka rodzinna);
Psychoterapia (od gr. psyche = dusza i therapein = leczyć) to zbiór technik leczących lub pomagających leczyć rozmaite schorzenia i problemy natury psychologicznej. Wspólną cechą wszystkich tych technik jest kontakt międzyludzki, w odróżnieniu od leczenia czysto medycznego.
Psychoterapia powstała oryginalnie jako integralna część psychoanalizy, ale współcześnie została zaadaptowana i rozwijana także przez inne gałęzie psychologii, takie jak psychologia postaci i psychologia poznawcza.
W obecnym rozumieniu medycznym należy jednak podzielić to, co popularnie nazywa się psychoterapią, na dwie istotnie różniące się od siebie dziedziny - psychoterapię i pomoc psychospołeczną. Psychoterapia sensu stricto jest metodą z wyboru (czyli posiadająca największa i udowodnioną skuteczność[potrzebne źródło]) w leczeniu zaburzeń nerwicowych (obecnie klasyfikowanych jako zaburzenia lękowe) i zaburzeń osobowości. Pomoc psychospołeczna jest to "pomaganie" - tam gdzie nie ma zdefiniowanej choroby ani zaburzenia, ale jednak pacjent potrzebuje czyjejś pomocy. Psychoterapię wg prawa mogą prowadzić wyłącznie osoby o odpowiednich kwalifikacjach, a pomoc psychospołeczną praktycznie wszyscy którzy się do tego poczuwają - największą oczywiście rolę grają tu psycholodzy, socjoterapeuci, pedagodzy, niewykwalifikowani w psychoterapii lekarze etc.
Cele psychoterapii ukierunkowane są zwykle na zmiany zachowań i postaw pacjenta, jak też na rozwój jego kompetencji emocjonalnych, np. na podniesienie poziomu samokontroli, radzenie sobie z lękami oraz stresem, podniesienie samooceny, poprawę zdolności tworzenia więzi, współpracy i komunikowania się z otoczeniem, czy też na poprawę własnej motywacji do działania.
Istnieje pięć głównych kategorii nurtów teoretycznych związanych z psychoterapią:
Podejście psychoanalityczne
Podejście behawioralno-poznawcze
Podejście humanistyczno-egzystencjalne
Podejście systemowe
Inne szkoły (m. in. psychoterapia Ericksonowska)
Nurty w psychoterapii
Psychoterapia ortodoksyjna (Psychoanaliza) - twórca Zygmunt Freud Wyjaśnia mechanizmy powstawania zaburzeń neurotycznych. Odwołuje się do nieświadomych konfliktów wewnętrznych między istancjami psychicznymi id, ego, superego, uruchamiających mechanizmy obronne. Trzy główne cele terapii:
pełne, nieselektywne usuwanie przeniesień wyłącznie przez ich interpretowanie
możliwie szerokie uświadamianie nieświadomych myśli i emocji
usuwanie mechanizmów obronnych wyłącznie poprzez ich interpretowanie
Psychoterapie wywodzące się z psychoanalizy Teoria relacji z obiektami Główni twórcy: M. Erickson, H. Kohut, O.F. Kernberg, A. Spitz, M. Klein, D.W. Winnicot i M. Mahler. Cele terapii:
Analizowanie wolnych skojarzeń
Badanie nieświadomości i przeniesienia
/I co najważniejsze w tej terapii - właściwa relacja pacjenta z terapeutą polegająca na wzajemnej empatii (dobre emocjonalne relacje dają pacjentowi możliwości emocjonalnego doświadczania korekcyjnego i dzięki temu zmiany reakcji i emocji na bardziej prawidłowe)/.
Neopsychoanaliza Twórcy: C. Thompson, K. Horney, H.S. Sulivan, C.G. Jung Carl Gustav Jung w nieświadomej sferze pacjenta odkrył motywy i symbole. Do zbiorowej nieświadomości zaliczył tzw. archetypy, czyli wzorce psychiczne - najstarsze i powszechne doświadczenia ludzkości. Cele terapii:
badanie i uświadamianie przez pacjenta symboli, zwłaszcza symboli zbiorowych - typowych dla całej kultury ludzkiej
dotarcie do nieświadomości poprzez analizę symboli występujących w marzeniach sennych I fantazjach pacjenta
doprowadzenie pacjenta do wykorzystania własnej nieświadomej mądrości
Podejście behawioralno-poznawcze Terapia behawioralna Główni reprezentanci: J. Wolpe, A. Bandura, H. J. Eysenck W terapii tej objawy psychopatologiczne pacjenta traktuje się jako nieprzystosowawcze - jako zachowania nabyte w procesie uczenia się. Zachowania te i zachowania przystosowawcze kształtują się poprzez mechanizm warunkowania klasycznego, instrumentalnego, lub modelowania. Cele terapii: Psychoterapeuta na podstawie wywiadu z pacjentem i jego bliskimi, jak też opierając się na wynikach badań (np. w formie testów lub eksperymentów klinicznych), identyfikuje sposób kształtowania się nieprzystosowawczego nawyku oraz powstające sekwencje: „bodziec - nawyk dezadaptacyjny”
wyjaśnia pacjentowi mechanizmy powstawania jego nieprawidłowych nawyków
proponuje określone procedury terapeutyczne i wyjaśnia mechanizm ich działania
psychoterapeuta wraz z pacjentem ustala kontakt terapeutyczny w tym zwłaszcza cel terapii
Terapia poznawcza Główni reprezentanci: A. T. Beck, A. Ellis Zaburzenia powstają w rezultacie procesu uczenia się. Niewłaściwy sposób percepcji i interpretacji zdarzeń przez pacjenta doprowadza do powstania jego dezadaptacyjnych zachowań. Cele terapii:
nastawiona jest na usuwanie zaburzeń myślenia, uczy rozpoznawania dysfunkcjonalnego sposobu myślenia i jego eliminowania
uczy pacjenta identyfikować schematy poznawcze, tkwiące u podstaw irracjonalnych myśli
psychoterapeuta informuje pacjenta, w jaki sposób dochodzi do zaburzeń emocjonalnych oraz występowania dysfunkcjonalnych zachowań
dowodzi, że między sytuacją zdarzeniami, w jakich pacjent uczestniczy a jego emocjami zachowaniami pośredniczy sposób interpretacji zdarzeń składających się na tę interpretację
psychoterapeuta zwraca pacjentowi uwagę na to, że stały, automatyczny sposób interpretacji zdarzeń powinien być traktowany wyłącznie jako hipoteza, którą trzeba weryfikować empirycznie
Terapie humanistyczno-egzystencjalne Główny reprezentant: C. Rogers Zaburzenia pacjenta powstają w dzieciństwie, gdy rodzice nie stwarzają mu dogodnych do rozwoju warunków wychowawczych. Przez to człowiek w życiu dorosłym może działać destruktywnie, nieefektywnie, przeżywać napięcia itp. Cele:
wytworzenie zaufania między terapeutą a pacjentem
stworzenie pacjentowi możliwości sprzyjającego rozwoju
wyzwolenie sił leczniczych tkwiących w pacjencie, aby mógł zrozumieć własny problem i wprowadzić konstruktywne zmiany w życie
Terapia Gestalt Główny twórca: twórca Perls, opierał się na założeniach, że wszystkie doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne figury, całości, postaci. Terapia ma charakter niederektywny. Cele terapii:
stworzenie warunków do pełnego doświadczania siebie do poszerzenia świadomości, polegającego między innymi na doświadczaniu przeciwieństw. Co pozwala na dokonywanie odpowiednich w życiu wyborów, zgodnych z autentycznymi pragnieniami I przyczynia się także do nawiązywania z innymi ludźmi rzeczywistych kontaktów
terapia ta zmierza do przewrócenia pacjentowi ontologicznej pewności, którą może on osiągnąć, jeśli będzie w stanie ujawnić własne „ja prawdziwe”. Odbywać się to może tylko w warunkach stwarzających poczucie bezpieczeństwa.
stworzenie kontaktu z pacjentem opartym na zrozumieniu pacjenta przy emocjonalnie pozytywnym ustosunkowaniu się psychoterapeuty
ujawnienie przez pacjenta „Ja prawdziwego” co prowadzi do identyfikacji uczuć I pragnień, odróżnienia ich od potrzeb innych ludzi, którzy pragnęli nimi zawładnąć, wchłonąć, pozbawić autonomii
Terapie systemowe Aby zrozumieć problemy pacjenta trzeba zwrócić uwagę na mechanizm sprzężeń zwrotnych, funkcjonujących w systemach społecznych, których pacjent jest członkiem. Szkoła komunikacyjna gł. przedstawiciel P. Wlatzlawik, J. H. Deawin, B.D Jackson, G. Bateson, J. Halley oraz L. Selwini-Pallazoli P. Wlatzlawik - każde ludzkie zachowanie traktowane jest jako komunikat, symptomy chorobowe też mogą być rozumiane jako niewerbalne komunikaty przekazywane w sposób nieintencjonalny. Cele:
obserwowanie patogennych wzorów komunikowania się w rodzinie
wprowadzenie nowych reguł komunikowania się w systemie rodzinnym
posługiwanie się językiem performatywnym, (co zachęca pacjenta do działania)
terapia dyrektywna
Pallazolli - szkoła Mediolańska
Źródeł zaburzeń upatrywał w specyficznie ukształtowanych danej rodzinie regułach określających transakcje komunikacyjne.
Cele:
wykrycie fundamentalnej reguły, według, której przebiega to oddziaływanie w rodzinie
zmiana tej reguły a także innych-pochodnych o zasady podstawowej
terapia dyrektywna krótkoterminowa- nastawiona na rozwiązywanie konkretnego problemu zgłaszanego aktualnie przez rodzinę
Objaw chorobowy zgłaszającego się na terapię członka rodziny należy traktować jako przejaw dysfunkcjonalności całego systemu rodzinnego. Cele:
zmiana struktury rodziny, czyli pozycji, jaką zajmują poszczególni członkowie
wyznaczanie granic między podsystemami, gdy są one zbyt słabo wyznaczone, albo ich otwieranie, gdy są nazbyt sztywne.
terapeuta osiąga te cele włączając się w system rodzinny z pozycji lidera. Powstaje wówczas nowy system, stwarzający warunki, które pozwalają na przekształcenie systemu rodzinnego.
Inne szkoły psychoterapii
Bioenergetyka (Lowen)
Terapia zorientowana na proces (Arnold Mindell)
Gdy psychoterapeuta łączy w swoim podejściu teoretycznym kilka nurtów, mówi się o psychoterapii eklektycznej.
Psychoterapia jest często krytykowana przez zwolenników NLP i psychologów behawioralnych, jako metoda terapeutyczna, której skuteczności nie udało się dowieść statystycznie, co nie do końca jest prawdą - przykładem tego jest fakt refundowania przez niemieckie AOK psychoterapii dynamicznej jako metody leczniczej - żadna inna psychoterapia nie doczekała się takiego uznania. [potrzebne źródło]Psychoterapeuci bronią się jednak przed tymi zarzutami, twierdząc że cele i natura tej terapii uniemożliwia zbadanie jej efektów tego rodzaju metodami, gdyż nie istnieją obiektywne kryteria określające, co można uznać za jej sukces, który zawsze pozostaje subiektywną oceną osób poddających się terapii. Takie podejście do oceny powoli staje się jednak anachronizmem, głównie za sprawą coraz lepszych i skuteczniejszych metod badawczych, oceniających stan pacjenta.
METODY SOCJOTERAPII
Zadaniem socjoterapii jest:
Wspomaganie dzieci, w rozwoju i pojmowaniu rzeczywistości.
Cele edukacyjne w prowadzeniu grupy socjoterapeutycznej to:
uczenie się rozpoznawania emocji i wyrażania emocji
poznawanie mechanizmów uzależnień
zapoznanie się z chorobami społecznymi np. AIDS
Cele rozwojowe:
Korespondują z wiekiem uczestników (np. u dzieci w wieku wczesnoszkolnym dominuje potrzeba: zabawy, zdobywania wiedzy o świecie, twórczości; dorośli potrzebują towarzystwa rówieśników, wspólnej aktywności). Projektowanie zajęć socjoterapeutycznych uwzględnia rozwijanie indywidualnych zamiłowań i zainteresowań, zaspokajanie podstawowych dla danego wieku potrzeb, podejmowanie zagadnień ważnych dla określonej grupy wiekowej.
Cele terapeutyczne:
- dostarczą uczestnikom doświadczeń korekcyjnych, przeciwstawnych do treści doświadczeń urazowych oraz doświadczeń kompensujących doświadczenia deprywacyjne, również hamujące rozwój emocjonalny i społeczny
- będą sprzyjać odreagowaniu napięć emocjonalnych
- posłużą aktywnemu uczniu się nowych umiejętności psychologicznych
Według K. Sawickiej SOCJOTERAPIA to proces korekcyjny o charakterze leczniczym, forma pomocy psychologicznej adresowanej do młodzieży, pośrednia pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym. Z rozważań autorki można wywnioskować, że najskuteczniejsze są oddziaływania interdyscyplinarne, wiążące doświadczenia wszystkich trzech form. W socjoterapii dzieci i młodzieży bardziej istotną rolę odgrywa wzmacnianie osobowości poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych niż docieranie do przeszłych doświadczeń i uświadamianie ich sobie, wiązanie z aktualnymi wzorami zachowań, jak to ma miejsce w psychoterapii.