Wykład PIOSI
Informacja w rozumieniu datalogicznym i indologicznym
Podejście indologiczne (informatologiczne) - informacja traktowana jest w kategoriach znaczenia (sensu, istoty) ściśle związane z osobą twórcy (charakterystyczne dla naszej dyscypliny): „informacja sama w sobie nie ma żadnej wartości, jej wartość jest wartością nadaną jej przez użytkownika”[pryzmat sensu, człowieka]; przedmiot przetworzony przez człowieka
Podejście datalogiczne - informacja traktowana jest w sposób „odpersonifikowany” jako obiektywnie istniejący obiekt, rozważane są głównie własności informacji, cechy niezależne od obserwatora. [pryzmat ogólny]; jakieś obiekty nie przetworzone przez człowieka
Wąskie, szersze i najszersze rozumienie informacji.
Wąskie : informacja jako sygnał lub wiadomość do podjęcia decyzji (bez lub z minimalnym elementem kognitywnego przetwarzania)
Szersze : informacja jest tym, co zmienia stan naszego umysłu (kognitywne przetwarzanie i rozumienie); informacja jako coś co zmienia stan naszego umysłu
Najszersze : informacja w kontekście (sytuacja, problem, motywacje, wykorzystanie, oczekiwania...) [podstawa projektowania]; musimy widzieć cały kontekst
PROJEKTUJĄC SYSTEMY INFORMACYJNE ZAWSZE STARAMY SIĘ OBSADZIĆ JE W SZEROKIM KONTEKŚCIE
Rodzaje informacji ze względu na treść (wg podstawowych postaw ludzkich) i przedmiot
informacja naukowa : (działalność poznawcza) homo doctus
informacja pragmatyczna (operacyjna) : (działalność pragmatyczna) homo Faber
informacja ludyczna (estetyczna) : (potrzeby duchowe i „zabawowe”) : homo ludens
informacja fideistyczna : (potrzeby w zakresie mistycznym, etycznym, religijnym, ontologicznym) homo religiosus
informacja środowiskowa : informacje medialne, kwestia konieczności zaspokajania stałej ciekawości homo socius
Definicje i najważniejsze cechy systemu.
System - spójna całość, złożona z elementów połączonych relacjami, taka że zmiana stanu jednego elementu pociąga za sobą zmianę stanu pozostałych. Całości takiej nie można zredukować do sumy części, a łączące je relacje pozwalają na jej wyodrębnienie z otoczenia.
SYSTEM JAKO CAŁOŚĆ MA INNE WŁAŚCIWOŚCI NIŻ JEGO ELEMENTY SKŁADOWE
Podejście systemowe - traktowanie obserwowanych obiektów jako systemów czyli zbiorów elementów powiązanych w taki sposób, że tworzą one nową całość, która wyróżnia się w danym otoczeniu.
System w kategoriach Teorii Aktora - Sieci
Autor Bruno Latour; sieć jest rekonstruowana przez badacza, jej kształt nie może być punktem wyjścia; nie można niczego z góry zakładać
Definicja SIW
SIW - system przetwarzający informację, który z informacji wejściowych (...) tworzących zbiór informacyjny tworzy odpowiednio ustrukturalizowany zbiór wyszukiwawczy poprzez odpowiednie transformacje, a następnie dokonuje na nich (...) wyszukiwania informacja na podstawie określonej dla danego systemu relacji relewancji technicznej (określającej podobieństwo elementów zbioru wyszukiwawczego do instrukcji wyszukiwawczej, będącej wynikiem transformacji zapytania informacyjnego skierowanego przez użytkownika systemu). Informacja spełniająca warunek relewancji technicznej tworzą zbiór informacji wyjściowej.
Relewancja - zgodność z zapytaniem
Pertynencja - zgodny z potrzebą informacyjną użytkownika, zaspokajający potrzeby informacyjne.
Rodzaje SIW
Rodzaje SIW ze względu na rodzaj informacji wyjściowej:
systemy informacji dokumentacyjnej
system informacji faktograficznej
Dokumentacyjna - informacja o dokumentach (informacji utrwalonej na każdym nośniku materialnym)
Faktograficzna - wszystkie pozostałe bezpośrednio podające treść (np. słowniki, encyklopedie)
Rodzaje SIW ze względu na zakres pola tematycznego:
SIW uniwersalne
SIW dziedzinowe
SIW specjalistyczne
Rodzaje SIW ze względu na sposób przetwarzania i wyszukiwania:
SIW manualne : (np. drukowana bibliografia, katalog kartkowy) wyszukiwanie nie jest wspomagane przez urządzenia
SIW zmechanizowane ( np. systemy budowlane z wykorzystaniem różnych form kart preferowanych i urządzeń mechanicznych, w tym specjalnych „wytrząsarek”)
SIW komputerowe
Relacje między systemem informacyjnym a informatycznym.
System informacyjny to system przetwarzający informacje wejściowe w wyjściowe, z punktu widzenia projektowania to system dostarczający użytkownikowi użytecznej informacji
System informatyczny jest wydzieloną, skomputeryzowaną częścią systemu informacyjnego.
Projektowanie SIW : różnice między podejściem zorientowanym na użytkownika a podejściem systemocentrycznym.
Podstawowe zasady projektowania systemów informacji
- proces projektowania zorientowanego na użytkownika (podejście do projektowania, w którym proces projektowania opiera się na informacji o osobach, które będą używali produktu) a spojrzenie systemocentryczne
Proces projektowania zorientowanego na użytkownika a sporzenie systemo - centryczne - warunki, które trzeba spełniać przed projektem:
a) dobra znajomość grupy docelowej (w zakresie umiejętności, wiedzy i możliwości)
b) konfrontacja wiedzy o grupie docelowej z treścią, którą chcemy projektować
c) wiedza na temat zachowań informacyjnych użytkownika
d) weryfikacja
Staramy się projektować nasz serwis jak najbardziej zgodnie z przyjętym modelem, który użytkownik zna i rozumie (jedynie przy reklamach staramy się zwrócić uwagę użytkownika poprzez wyrwanie z modelu - próbujemy jak najbardziej zaskoczyć i zaciekawić.
Etapy projektowania i wykonywania systemu informacji
Etap analiz:
a) analiza wstępna - co? Dla kogo (trzeba poznać grupę docelową ze względu na sposób i możliwości korzystania) ? po co (problem informacyjny)?
b) Analiza uwarunkowań - gdzie (środowisko)? Kiedy? Z kim (współpracownicy w wykonaniu)? Za ile (koszty projektowania, istotnym kosztem jest czas pracy wykonawców)?
Jeśli chodzi o koszty, bardzo ważny jest również czas.
Etap projektowania:
a) projekt (w odniesieniu do wyników analiz wstępnych i analizy uwarunkowań) + prototyp (nie zawsze)
b) tekst + usprawnienie
Na prototypie można dokonać bezpośrednich testów, czy relacje działają, czy użytkownik się nie gubi; potem można system doskonalić. Często zachodzi potrzeba zatrudnienia informatyka. Musimy ściśle współpracować twórcą systemów informatycznych.
Etap wykonywania, wdrożenia, monitorowania
a) budowa interfejsu
b) wprowadzenie zasobów informacyjnych
odpowiedni hardware i software; zrobienie dobrej struktury i wprowadzenie danych
Wdrożenie - jest elementem kluczowym; wprowadzenie nowego produktu na rynek; jeśli dla konkretnej firmy, to uruchomienie i zapewnienie funkcjonalności systemu; przygotować ludzi, zmiana ich kompetencji.
Bardzo ważne: niepowtarzanie informacji!! W przeciwnym razie wzrasta ryzyko błędów
Etap wycofania lub przeprojektowania
a) reinżyniering
b) face-lifting - jeśli spada popyt, to trzeba trochę podrasować serwis
Techniki wspierające projektowanie zorientowane na użytkownika.
- sortowanie kart
służy do rozpoznawania oczekiwań użytkownika w stosunku do struktury oraz treści
wykrywa potencjalne błędy
nie badamy tylko 1 użytkownika
stosujemy:
na etapie koncepcyjnym (przed prototypem)
wtedy kiedy mamy prototyp (spróbować go przetestować)
sytuacja monitorowania ( usprawnienie struktury) - restrukturyzacja
- test użyteczności (usability test)
wykrywanie błędów w architekturze informacji systemu
obserwujemy w którym momencie użytkownik ma trudności z serwisem
warunki laboratoryjne
trzeba przygotować obserwatorów z formularzami
użytkownicy dostają zadania które są kluczowe dla projektantów
standaryzacja obserwacji
powstaje lista trudności (najczęściej spotykane - do naprawy; trudności do rozważenia, nikłe przypadki)
stosujemy:
etap prototypu (już działający lub 1. Wersja)
w trakcie monitorowania
Rodzaje dokumentacji systemu informacji.
Wstępna: wskazanie i charakterystyka grupy docelowej, opis głównych funkcji realizowanych przez system, opis przetwarzanych przez system zasobów (danych informacji) jeśli to możliwe wraz z informacjami ilościowymi oraz informacjami o przewidywanych efektach jego wdrożenia z perspektywy użytkownika i dostawcy.
Techniczna: powstaje w trakcie projektowania i wdrożenia, dotyczy wszystkich aspektów technicznych, w naszym przypadku przede wszystkim rozwiązań z zakresu architektury informacji (także stosowane formaty opisu, JIW).
System jednolitej identyfikacji wizualnej: zestaw konsekwentnie zaprojektowanych wzorów graficznych elementów identyfikujących firmę lub produkt i reguł ich stosowania (znaki graficzne, typografia, kolorystyka).
Użytkowa: instrukcja obsługi systemu informacyjnego (mogą być różne np. dla wprowadzenia informacji i dla wyszukującego).
Uwarunkowania zachowań informacyjnych użytkowników systemów informacji i obszary aktywności osób poszukujących informacji.
Zachowania informacyjne - działania użytkownika informacji w danej sytuacji komunikacyjnej, którego celem jest zaspokojenie jego potrzeby komunikacyjnej lub potrzeby informacyjnej poprzez uczestnictwo w komunikacji
Wśród czynników kształtujących zachowania użytkowników informacji za najważniejsze uznaje się:
cechy osobnicze użytkownika
doświadczenie społeczne
wymagania, jakie stawia otoczenie
role, jakie pełni w grupach społecznych
postawy wobec przedmiotu, w tym waga, jaką użytkownik nadaje zaspokojeniu potrzeby
przewidywane konsekwencje działania w warunkach niepełnej informacji, itd.
Trzy obszary aktywności użytkownika poszukującego informacji wg Kuhlthau:
fizyczny (konkretne działanie) - działania w celu zdobycia informacji; działania na skutek zdobycia informacji
afektywny (uczucia towarzyszące tym działaniom) - obszar zaniedbany w naszej dziedzinie
kognitywny (myśli o poszukiwanej treści i procesie poszukiwania)
Zachowania informacyjne użytkowników systemów
- Linearny model zachowań informacyjnych:
- zachowania informacyjne postrzegane jako sekwencyjny proces podzielony na następujące po sobie kolejno etapy od pojawienia się sytuacji problemowej do jej rozwiązania
Problem inf. -> potrzeba -> zapytanie (tu rodzi się system) -> instrukcja wyszukiwawcza -> wyszukanie -> wykorzystanie -> rozwiązanie problemu
Powinno się tak projektować interfejs, żeby pomógł użytkownikowi we wstępnym etapie.
Zaleta: widać wszystko po kolei, wyraźnie, etapowo
Wada: nie pokazują całej rzeczywistości
-Nielinearny model poszukiwania informacji:
-odrzuca obserwację tylko jednego procesu linearnego na rzecz wielu
- poszukujący informacji nie podąża jedną, ustaloną drogą, ale wybiera różne opcje z całej palety dostępnych w dowolnym momencie
Wiele dróg poruszania się; wiele tworów działania
Mając 6-7 potrzeb, wybieramy jedną, którą w danym momencie realizujemy, ale widzimy wszystkie.
Jesteśmy otwarci na przeskakiwanie między etapami, nieliniowo!
Przez konstrukcję systemu możemy wpływać na działania użytkownika, a on może zmieniać swoje zachowania.
System aktywny, nowe potrzeby, nowe działania.
Podstawowe dylematy oceny systemów informacji: co oceniać? Jak mierzyć?
Po co oceniać jakość systemów informacyjnych?
żeby wiedzieć czy jest dobry
żeby wiedzieć co poprawić
żeby monitorować wrażenia klientów (aby korzystali z naszego serwisu)
selekcja
doskonalenie serwisu
Jak rozumieć jakość systemu informacyjnego?
Nie bierze się wyłącznie z cech
stopień zadowolenia użytkowników
stopień zgodności z wzorem (wykaz cech pożądanych przez wytwórcę)
Co i jak mierzyć?
Badamy przejawy zadowolenia (skłonność do powrotów, polecenia innym)
Mierzymy jakość z porównaniu z wzorcami (są cechy s.i o których wiemy że klient ich oczekuje, dokonujemy oceny porównania do najlepszych, do liderów
Najczęściej oceniane aspekty systemów informacji.
Ocena jakości s. i (konkretne cechy brane pod uwagę)
Kompletność a precyzja
Relewancja a przypadkowe pozyskiwanie informacji
Sprawność a wspieranie kreatywności
Funkcjonalność (system powinien być zdolny do realizacji powierzonych mu funkcji) a użyteczność (na ile jest użyteczny w zadaniach codziennych)
Ergonomia (jak zrobić, aby system był wygodny w użyciu)
Dostępność dla osób niedowidzących i niewidomych