ZAGADNIENIA DO EGZAMINU (PiOSI- wykład)
Informacja w rozumieniu infologicznym i datalogicznym
Podejście Infologiczne- informacja traktowana jest w kategoriach znaczenia (sensu) ściśle związanego z osobą twórcy (informacja sama w sobie nie ma żadnej wartości, jej wartość jest wartością nadaną jej przez użytkownika)
Podejście Datalogiczne- informacja traktowana jest w sposób „odpersonifikowany”, jako obiektywnie istniejący obiekt; rozważane są główne własności informacji, cechy niezależne od obserwatora
Wąskie, szersze i najszersze rozumienie informacji
Wąskie rozumienie: informacja jako sygnał lub wiadomość do podjęcia decyzji (bez lub z minimalnym elementem kognitywnego przetwarzania)
Szersze rozumienie: informacja jest tym, co zmienia stan naszego umysłu (kognitywne przetwarzanie i zrozumienie)
Najszersze rozumienie: informacja w kontekście sytuacji, problemu, motywacji, wykorzystania, oczekiwania
Rodzaje informacji ze względu na treść (wg podstawowych postaw ludzkich) i przedmiot
-informacja naukowa (działalność poznawcza - homo doctus)
-informacja pragmatyczna/operacyjna (działalność pragmatyczna - homo faber)
-informacja ludyczna/estetyczna (potrzeby duchowe i „zabawowe” - homo ludens)
-informacja fideistyczna (potrzeby w zakresie mistycznym, etycznym, religijnym, ontologicznym - homo religiosus)
-informacja medialna (kwestia konieczności zaspokojenia stałej ciekawości - homo socius)
Definicja i najważniejsze cechy systemu informacyjno-wyszukiwawczego (SIW) (definicja w całości rozumiana, znana, łącznie z kwestią relewantności itd.)
SIW - system przetwarzający informację, który z informacji wejściowych tworzących zbiór informacyjny tworzy odpowiednio strukturalizowany zbiór wyszukiwawczy poprzez odpowiednie transformacje, a następnie dokonuje na nich wyszukiwania informacji na podstawie określonej dla danego systemu relacji relewancji technicznej (określającej podobieństwo elementów zbioru wyszukiwawczego do instrukcji wyszukiwawczej, będącej wynikiem transformacji zapytania informacyjnego skierowanego przez użytkownika systemu). Informacje spełniające warunek relewancji technicznej tworzą zbiór informacji wyjściowej.
Zbiór informacyjny - wszystkie informacje funkcjonujące w systemie, np. wszystkie wycinki prasowe wprowadzone do systemu
Informacja wejściowa - wprowadzona
Informacja wyjściowa - otrzymana
Zbiór wyszukiwawczy - zbiór, na którym bezpośrednio dokonuje się wyszukiwania i przeglądania
Perspektywy:
Systemo- centryczna - koncentrowano się na relewancji technicznej; nie chodzi o treść słowa, ale jego podobieństwo techniczna - te same litery
Homo-centryczna - skupia się na człowieku, jego interakcji z systemem
Relacje pomiędzy systemem informacyjnym a informatycznym
System informacyjny - system przetwarzający informacje wejściowe w wyjściowe. System dobiera informacje. Z punktu widzenia celów projektowania: system informacyjny to system dostarczający użytkownikowi użytecznej informacji.
System informatyczny - jest wydzieloną, skomputeryzowaną częścią systemu informacyjnego
Rodzaje SIW
Rodzaje SIW ze względu na rodzaj informacji wyjściowej:
systemy informacji dokumentacyjnej - zbiór informacji stanowi informację o dokumencie
systemy informacji faktograficznej - zbiór informacji stanowi informacje faktograficzne
Rodzaje SIW ze względu na zakres pola tematycznego:
SIW uniwersalne
SIW dziedzinowe
SIW specjalistyczne
Rodzaje SIW ze względu na sposób przetwarzania i wyszukiwania:
SIW manualne - wyszukiwanie nie jest wspomagane przez urządzenie
SIW zmechanizowane - np. systemy budowane z wykorzystaniem równych form kart perforowanych i urządzeń mechanicznych w tym specjalistycznych „wytrząsarek”
SIW komputerowe
Projektowanie SIW: różnice między podejściem zorientowanym na użytkownika a podejściem systemocentrycznym
Proces projektowania zorientowanego na użytkownika a sporzenie systemo - centryczne - warunki, które trzeba spełniać przed projektem:
dobra znajomość grupy docelowej (w zakresie umiejętności, wiedzy i możliwości)
konfrontacja wiedzy o grupie docelowej z treścią, którą chcemy projektować
wiedza na temat zachowań informacyjnych użytkownika
weryfikacja
Etapy projektowania i wykonywania systemu informacji
Etap analiz:
analiza wstępna - co? Dla kogo (trzeba poznać grupę docelową ze względu na sposób i możliwości korzystania) ? po co (problem informacyjny)?
Analiza uwarunkowań - gdzie (środowisko)? Kiedy? Z kim (współpracownicy w wykonaniu)? Za ile (koszty projektowania, istotnym kosztem jest czas pracy wykonawców)?
Jeśli chodzi o koszty, bardzo ważny jest również czas.
Etap projektowania:
projekt (w odniesieniu do wyników analiz wstępnych i analizy uwarunkowań) + prototyp (nie zawsze)
tekst + usprawnienie
Na prototypie można dokonać bezpośrednich testów, czy relacje działają, czy użytkownik się nie gubi; potem można system doskonalić. Często zachodzi potrzeba zatrudnienia informatyka. Musimy ściśle współpracować twórcą systemów informatycznych.
Etap wykonywania, wdrożenia, monitorowania
budowa interfejsu
wprowadzenie zasobów informacyjnych
odpowiedni hardware i software; zrobienie dobrej struktury i wprowadzenie danych
Wdrożenie - jest elementem kluczowym; wprowadzenie nowego produktu na rynek; jeśli dla konkretnej firmy, to uruchomienie i zapewnienie funkcjonalności systemu; przygotować ludzi, zmiana ich kompetencji.
Bardzo ważne: niepowtarzanie informacji!! W przeciwnym razie wzrasta ryzyko błędów
Etap wycofania lub przeprojektowania
reinżyniering
face-lifting - jeśli spada popyt, to trzeba trochę podrasować serwis
Techniki wspierające projektowanie zorientowane na użytkownika
Sortowanie Kart:
musimy mieć respondentów (grupa reprezentatywna dla grupy docelowej) -> cechy ważne z punktu widzenia projektu, celu badań, mają taki sam rozkład jak w grupie docelowej
rozkład cech ważnych z punktu widzenia celu badań jest taki sam jak w grupie docelowej
spokojne, nierozpraszające pomieszczenie
małe karteczki z podstawowymi, niepodzielnymi już porcjami informacji (30-40 max)
pozostawiamy je na biurkach bez sugerowanego układu
respondenci układają je w kolumny wg uznania
Ta technika jest skalowana (mogą być szczegółowe lub np. tylko działy i poddziały)
Respondenci układają pojedynczo lub w 2-3 osobowych grupach, zależy czy szukamy rozwiązań oryginalnych czy standardowych.
Można dać puste karteczki do uzupełnienia braków, do nadania tytułów grupom, dać sznurki by połączyć co wg nich się łączy.
Interpretacja wyników: szukamy standardu, elementu typowego, powszechnego, powtarzalnego; szukamy tego, co ekstremalne, ale inspirujące; interpretacja przez nasze dwa rodzaje wiedzy: ekspercką oraz merytoryczną.
Testy usability - funkcjonalność i użyteczność
sprawdzanie, czy da się korzystać ze wszystkich funkcji, czy jest serwis jest sprawny, wygodny
kiedy stosować: prototyp; przed wdrożeniem; po przeprojektowaniu
obserwujemy respondentów w konkretnym działaniu, w warunkach laboratoryjnych: dostają zadania, my obserwujemy; na podstawie wniosków doskonalimy strukturę interfejsu
spotkanie obserwatorów i zestandaryzowanie obserwacji
zwracać uwagę na miejsca, gdzie klient się waha
budujemy listę zaleceń (najprościej hierarchiczną - im więcej osób miało ten sam problem, tym będzie on wyżej) i dzielimy na trzy części
zmieniamy tak, aby nie zaszkodzić tym, co nie mieli problemów a ułatwić tym, którzy mieli problemy
jednostkowych problemów nie ignorować całkiem, ale ostrożnie przy ewentualnym zmienianiu
jeden ze scenariuszy może być nierealny - obserwujemy jak szybko respondent zorientuje się, który to. -> to pokazuje czy serwis jest poprawny merytorycznie
Rodzaje dokumentacji systemu informacji
Dokumentacja:
wstępna - wskazanie i charakterystyka grupy docelowej, opis głównych funkcji realizowanych przez system, opis przetwarzanych przez system zasobów, o ile to możliwe wraz z informacjami ilościowymi oraz informacje o przewidywalnych efektach jego wdrożenia z perspektywy użytkownika i dostawcy
techniczna - powstaje w trakcie projektowania i wdrożenia, dotyczy wszystkich aspektów technicznych systemu, w naszym przypadku przede wszystkim rozwiązań z zakresu architektury informacji
projekt jednolitej identyfikacji wizualnej - ma zapewnić spójność graficzną, wypromować logo itd.
użytkowa - instrukcje obsługi systemu informacyjnego: instrukcja dla wprowadzającego informacje i instrukcja dla użytkownika
Uwarunkowania zachowań informacyjnych użytkowników systemu informacji i obszary aktywności osób poszukujących informacji
Zachowania informacyjne - działania użytkownika informacji w danej sytuacji komunikacyjnej, którego celem jest zaspokojenie jego potrzeby komunikacyjnej lub potrzeby informacyjnej poprzez uczestnictwo w komunikacji
Wśród czynników kształtujących zachowania użytkowników informacji za najważniejsze uznaje się:
cechy osobnicze użytkownika
doświadczenie społeczne
wymagania, jakie stawia otoczenie
role, jakie pełni w grupach społecznych
postawy wobec przedmiotu, w tym waga, jaką użytkownik nadaje zaspokojeniu potrzeby
przewidywane konsekwencje działania w warunkach niepełnej informacji, itd.
Trzy obszary aktywności użytkownika poszukującego informacji wg Kuhlthau:
fizyczny (konkretne działanie) - działania w celu zdobycia informacji; działania na skutek zdobycia informacji
afektywny (uczucia towarzyszące tym działaniom) - obszar zaniedbany w naszej dziedzinie
kognitywny (myśli o poszukiwanej treści i procesie poszukiwania)
Projektant musi zdecydować, który obszar jest najważniejszy. W systemach informacyjnych obszar kognitywny jest ważniejszy od fizycznego.
Linearny model zachowań informacyjnych:
- zachowania informacyjne postrzegane jako sekwencyjny proces podzielony na następujące po sobie kolejno etapy od pojawienia się sytuacji problemowej do jej rozwiązania
Problem inf. -> potrzeba -> zapytanie (tu rodzi się system) -> instrukcja wyszukiwawcza -> wyszukanie -> wykorzystanie -> rozwiązanie problemu
Projektant Panuje tylko nad procesem od momentu instrukcji wyszukiwawczej.
Powinno się tak projektować interfejs, żeby pomógł użytkownikowi we wstępnym etapie.
Zaleta: widać wszystko po kolei, wyraźnie, etapowo
Wada: nie pokazują całej rzeczywistości
Nielinearny model poszukiwania informacji:
-odrzuca obserwację tylko jednego procesu linearnego na rzecz wielu
- poszukujący informacji nie podąża jedną, ustaloną drogą, ale wybiera różne opcje z całej palety dostępnych w dowolnym momencie
Wiele dróg poruszania się; wiele tworów działania
Mając 6-7 potrzeb, wybieramy jedną, którą w danym momencie realizujemy, ale widzimy wszystkie.
Jesteśmy otwarci na przeskakiwanie między etapami, nieliniowo!
Przez konstrukcję systemu możemy wpływać na działania użytkownika, a on może zmieniać swoje zachowania.
System aktywny, nowe potrzeby, nowe działania.
Podstawowe dylematy oceny systemów informacji: co oceniać i jak mierzyć?
- Po co oceniać jakość systemów informacyjnych?
- Jak rozumieć jakość systemu informacyjnego?
- Co i jak mierzyć?
Na ocenę jakości składają się:
obiektywne cechy produktu
indywidualne możliwości, ograniczenia, preferencje oceniającego
Jakość to wypadkowa tych dwóch obszarów.
Czasami cechy subiektywne są bardzo drobne, ale ważne.
Klient powinien dostać minimalnie więcej niż chce. System nie powinien być gorszy od oczekiwań.
Po co oceniać jakość?
żeby wiedzieć czy jest dobry
żeby wiedzieć co poprawić
żeby monitorować wrażenia klientów (aby korzystali z naszego serwisu)
Dwie drogi mierzenia jakości:
Mierzenie jakości w porównaniu z wzorcami:
-Jakość = zgodność z wzorcami
-Określenie cech obiektywnych
-jeśli tu wyjdzie, że nasz serwis jest świetny, to klient nie musi go tak oceniać
Mierzenie jakości w kategoriach satysfakcji klienta:
-jakość = zadowolenie
- określenie co ma w głowie klient jest nieuchwytne, subiektywne
- nie wiemy jak mierzyć
- mierzymy to, co ważne na rynku
-musimy szukać pomiarów pośrednich - sygnałów satysfakcji
Skąd brać wzorce?
- nie ma jednoznacznego, idealnego wzorca serwisu bazy danych
-możemy wybrać systemy o największej popularności
-nie ma wzorca całościowego, są tylko cząstkowe - zasady, które przestrzegane zadowalają społeczność klientów
-na tych wzorcach nie można robić błędów
-w subiektywnych obszarach mogą wystąpić błędy
Najczęściej oceniane aspekty systemów informacji (uwzględnić kierunki, badania, stopnie i wykorzystania informacji wychodzących z systemu)
1. kompletność a precyzja
- mogą być obie w małych, ograniczonych systemach
Kompletne wyszukiwanie - znalezienie wszystkich obiektów, które w bazie są; z punktu widzenia klienta = wszystko, co chciał znaleźć
precyzyjne wyszukiwanie - system dostarczy tylko tych obiektów, które odnoszą się do zapytania
2. relewancja a przypadkowe pozyskiwanie informacji
- relewancja - odpowiedniość w stosunku do potrzeby
- nie daje szans na skokowe poszerzenie wiedzy
- człowiek nie umie zapytać o coś, o czym nie wie, że istnieje
-niektóre systemy opierają się tylko o relewancję, np. rozkłady jazdy PKO
-ale od niektórych systemów oczekuje się kreatywności, wykrywania ciekawych, nietypowych analogii
3. efektywność (sprawność) a wspieranie kreatywności
-zbliżenie się do punktu 2
- musimy określić sytuacje problemowe, jakie chcemy rozwiązać
4. funkcjonalność a użyteczność
-funkcjonalność - system powinien być zdolny do realizacji powierzonych mu funkcji
-serwis ma klientów z dwóch stron - ci, którzy zlecają ich wykonanie (interesariusze) i ci, którzy z nich korzystają
- użyteczność - na ile jest użyteczny w zadaniach codziennych
5. „przyjazność”, „intuicyjność”, ergonomia
- dotyczy kwestii formalnych
- to są wrażenia - przyjazność, intuicyjność
- można je wywołać odpowiednio sterując interfejsem
- ergonomia - jak zrobić, aby system był wygodny w użyciu
- dotyczy dostosowania graficznego interfejsu