Grzegorz Banaszak, Jerzy Kmita, „Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury”, Warszawa 1994, ss. 13-87
(rozdz. 1-3).
Spór antynaturalistów z naturalistami.
NATURALIZM Opis fizykalny. |
Perspektywa przedmiotowa |
Uwarunkowanie funkcjonalne. |
Poczucie sprawiedliwości swych czynów. |
Brak świadomości swych działań. |
Kontekst strukturalny. (psychologia) |
ANTYNATURALIZM Opis mentalny. |
Perspektywa podmiotowa |
Uwarunkowanie subiektywno-racjonalne (podejście humanistyczne) |
Obecność norm i dyrektyw. |
Świadomość działań. |
|
NATURALIZM |
ANTYNATURALIZM |
Można zastosować metodę działania w przyrodoznawstwie na grunt humanistyki. Kultura=Natura Psychologizm (wyniki badań psychologicznych uprawomocniają nasze sądy). Ilekroć zachodzi zdarzenie A, zachodzi również B. J. S. Mill - zakładał istnienie jednej natury ludzkiej. Zachowania ludzkie zredukował (redukcjonizm) do natury. Nauka ma opisywać świat i wyjaśniać zjawiska. - NOMOTETYCZNE (generalizujące - Rickert). Prawidłowości. |
Humanistyka jest nauką, ma własny przedmiot (wartości) i metody (twierdzenia mają być konstruowane poprzez odniesienie faktów przedmiotowych do wartości). Odrzucenie fizykalizmu - istnieją pewne nieweryfikowalne wartości - nie można ich odkryć ani zbadać. Nauki IDIOGRAFICZNE (indywidualizujące - Rickert) np. historia, ma za zadanie opisanie i wyjaśnienie konkretnych zdarzeń. To, co niepowtarzalne. Hermeneutyka - nauki wyjaśniające (a nie tylko opisujące). |
2. Definicja kultury - reguły interpretacji kulturowej.
Kultura to zbiór przekonań normatywno-dyrektywalnych które, są powszechnie respektowanych w danej społeczności tworząc uwarunkowania subiektywno-racjonalne działań funkcjonalnych względem ustalonego stanu globalnego owej społeczności, potraktowanej jako kontekst strukturalny tych działań.
Goodenough.
Na kulturę danej społeczności składa się wszystko to, w co trzeba wierzyć aby postępować w sposób akceptowalny dla jej członków. Kultura stanowi wynik uczenia się, jest wiedzą w najogólniejszym, relatywnie pojętym sensie, tego terminu, nie stanowią jej rzeczy, ludzie, zachowania czy emocje, jest to raczej organizacja tych zjawisk; stanowią ją formy rzeczy w umysłach ludzi - modele ich interpretowania.
Dwie sfery kultury:
Techniczno-użytkowa: działania których efektywność nie zależy od tego czy część dyrektywalna jest respektowana przez wszystkich członków społeczności.
Symboliczna: efektywność tych działań zależy od tego czy część dyrektywalna jest respektowana przez wszystkich członków społeczności.
Wyróżniamy:
Normy: wartości (cele) do których należy dążyć.
Dyrektywy: wiedza o sposobie realizacji danej normy.
3. Interpretacja humanistyczna a racjonalność decyzji (perspektywa podmiotowa).
Wiąże się z subiektywno-racjonalnym (podmiotowym) uwarunkowaniem działań.
W subiektywno-racjonalnym uwarunkowaniu działań, podmiot dąży do realizacji wyznawanych wartości (norm) kierując się obowiązującymi dyrektywami spełniając założenie o racjonalności.
Założenie o racjonalności.
Podmiot działania postępuje w taki sposób, podejmuje takie działania, które dyktuje jednostce fakt, że w danym momencie jest nakierowana na wartość. Człowiek realizuje działania, wartość, na którą jest niekierowany, za pomocą wiedzy, którą posiada.
Podmiot jest konsekwentny względem respektowanych przez siebie przekonań.
Podział interpretacji humanistycznej:
Historyczna: bierzemy pod uwagę ówczesne normy i dyrektywy.
Adaptacyjna: nie bierzemy pod uwagę kontekstu strukturalnego. Interpretujemy zdarzenie ze swojego punktu widzenia.
G.Ryle:
Know how - akceptowanie - (wiem, jak się postępuje w danej kulturze)
Know that - respektowanie - (hipotetyczne akceptowanie danych przekonań. Postępowanie, jakby się akceptowało. Spełnianie przekonań kulturowych.)
4. Wyjaśnianie funkcjonalne i funkcjonalno-genetyczne (perspektywa przedmiotowa)
I. Wyjaśnienie funkcjonalne:
Stan globalny: aktualna tendencja panująca w określonym społeczeństwie (np. tendencja do obniżania poziomu frustracji.
Kontekst strukturalny: struktura społeczności, „ich życie” (np. życie społeczne farmerów).
Istnieje określony zbiór działań prowadzący do spełnienia stanu globalnego. W danych okolicznościach tylko niektóre są dostępne. Realizuje się te działania. Pełnią one określoną funkcję w tym wypadku „zagłuszacz frustracji”. Brak określonego celu (np. poprawa sytuacji gospodarczej farmerów). To kontekst strukturalny implikuje określone zachowania (farmerzy linczują murzynów).
II. Wyjaśnienie funkcjonalno-genetyczne.
Jest to szczególny przypadek uwarunkowania funkcjonalnego, za pomocą którego ujmuje się w kategoriach funkcjonalnych fakt powszechnie występującej w danej społeczności zmiany przekonań normatywnych i dyrektywalnych. Wykazanie genezy zmiany przekonań na sposób funkcjonalny.
Przekonania uległy zmianie, znaleziono nowy system działań, który efektywniej minimalizuje frustrację. Zmienia się kontekst strukturalny i w konsekwencji stan globalny.
Np. Farmerzy wpadli na pomysł ubezpieczanie płodów rolnych zamiast linczowania. Zmieniło się zatem ich życie (kontekst strukturalny), a co za tym idzie stan globalny (już nie chcą obniżać frustracji, tylko być symbolem męskości).
Nieradykalna zmiana norm i dyrektyw w starym kontekście strukturalnym
Radykalna zmiana kontekstu strukturalnego (nowe normy i dyrektywy).
5. Światopogląd i potoczne doświadczenie społeczne jako założenia komunikacji
Światopogląd jest to: zespół przekonań wyznaczających ostateczne wartości (nie posiadających charakteru instrumentalnego) oraz sądów wiążących waloryzująco pewne obiekty z świata zewnętrznego z tymi wartościami.
Potoczne doświadczenie społeczne: zbiór powszechnie akceptowanych działań uwarunkowanych podwójnie:
Subiektywnie-racjonalnie (kultura)
Funkcjonalnie (kontekst strukturalny; społeczność)
Trzy typy praktyki (doświadczenia) społecznego:
(Podstawowa)
Komunikacji językowej
Komunikacji obyczajowej
6. Pojęcia metafory, metonimii a myślenie magiczne.
W myśleniu magicznym (społeczeństwo myśliwsko-zbierackie) brak rozróżnienia między metonimią a metaforą.
Metonimia - związek przyczynowo-skutkowy. (zadanie rany)
Metafora - relacja symbolizowania, odnoszenia do czegoś. (włócznia symbolem rany)
Przejście od metonimii do metafory.
Pieśń metonimicznie skutkiem zwycięstwa, metaforycznie po 500 latach na pamięć zwycięstwa.
Wojciech J. Burszta, „Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako kulturowa refleksyjność”, Poznań: 2004,
s. 13-28 (rozdz. 1).
7. Uniwersalistyczny charakter nowożytnego ideału nauki
Nowożytny ideał nauki - paradygmat pozytywistyczny - znajduje ujście w praktyce antropologicznej. Praktyka badawcza ma być niezależna od kontekstu kulturowego; wiedza poza kontekstem kulturowym.
Badacz poznający określone stany rzeczy powinien być całkowicie niezależny od tradycji i doświadczenia osobniczego, od okoliczności historyczno kulturowych.
Przyrodzone zdolności poznawcze (zmysły i umysł) pozwalają mu na formułowanie teorii naukowych ważnych zawsze i wszędzie. Zdolny jest on wykryć to, co w porządku natury ma charakter uniwersalny. Podmiot poznający jest zdolny do przekroczenia swej partykularności i uzyskania wiedzy o uniwersalnej ważności.
8. Nominalizm kulturowy a kulturalizm (relatywizacja ważności wiedzy).
Uniwersalizm |
Kulturalizm |
Nominalizm |
Wszelkiego rodzaju czynności kulturowe zawsze mają ten sam charakter. |
Są prawdy uniwersalne i nominalne. W przeciwnym wypadku niemożliwa by była komunikacja. Wyrażenia muszą być przez „jakiś czas” uniwersalne. |
Wszelkie czynności kulturowe są jednorazowego użytku. |
Relatywizacja ważności wiedzy.
Kulturalizm - nie istnieją sądy stale i wszędzie (uniwersalnie) obowiązujące. Nie mogą one także (te sądy) mieć charakteru jednorazowego (nominalizm).
Wiedza ma charakter relatywny, ze względu na fakt, iż praktyka badawcza nie zawsze jest wolna od kontekstu kulturowego.
Ernest Cassirer, „Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury”, prze-. A. Staniewska, Warszawa 1998, ss. 66-70 i 191-230 (rozdz. 2)
9. Magiczna, metafizyczna i pragmatyczna funkcja słowa.
Magiczna: ludzie wierzą, że słowa mogą realnie zmienić świat fizyczny. Elementy rzeczywistości zawierają w sobie cząstkę życia. Na życie to możemy oddziaływać tak, jak na naszych bliźnich (np. prosić drzewo o więcej cienia.)
Metafizyczna:
tożsamość bytu i myśli, myśl potrafi poznawać byt (Parmenides).
Słowo i rzecz mają pewny naturalny związek, zbieżność podobieństwo.
Podobne poznaje podobne (Platon). Słowa są podobne do rzeczy, w ten sposób poznajemy.
Związek między słowem a rzeczą musi mieć charakter naturalny, a nie konwencjonalny.
Słowa są realnym odbiciem rzeczywistości.
Pragmatyczna:
Słowa nie mają realnych odpowiedników w rzeczywistości, mają charakter konwencjonalny.
Celem (np. wypowiedzi perswazyjnej) nie jest ukazywanie prawdy i natury rzeczy. Nazwa nie ma wyrażać żadnej istoty rzeczy.
Komunikacja ma polegać na przekonywaniu, skłanianiu do działania, perswadowaniu.
Intersubiektywna komunikowalność.
Słowo - funkcje erystyczne (oddziaływanie na wolę).
10. Przejście od metonimicznej do metaforycznej funkcji słowa.
Patrz. 6
11. Forma symboliczna a konstytucja rzeczywistości przedmiotowej
Forma symboliczna jest to system zasad myślenia zakładający relację między elementami konstytuowanej przez siebie rzeczywistości. Wyodrębnia owe elementy jako przedmioty dzięki temu, że wchodzą one za sobą w relację.
Rzeczywistość przedmiotowa jest konstytuowana przez symbol.
Rzeczywistość symboliczna zastępuje rzeczywistość fizyczną (postrzeganie rzeczy przez pryzmat symboli).
Rzeczywistość istnieje o tyle, o ile jest zorganizowana przez formę symboliczną.
Symbol wyznacza rzeczywistość.
Cassirer - człowiek żyję w rzeczywistości zapożyczonej z symboli.
12. Konstruktywny wymiar aktu nadawania nazw.
Obiektywnie istnieje to, co stanowi odniesienie przedmiotowe zdań (tworzonych wedle pewnych reguł).
Symbolizowanie umieszczenie obiektu w relacji do innych obiektów.
Nazwa - symbolizuje - rzecz.
Nazywanie proces konstruowania naszego pojęcia o rzeczy która kryje się za nazwą.
U podstaw nazw leżą pragnienia, interesy, przekonania - to przez ich pryzmat przyglądamy się temu, co te nazwy oznaczają.
Eskimosi wyróżniający 50 rodzajów śniegu w istocie mają z nimi do czynienia (nazwy, mają charakter instrumentalny - ten śnieg nadaje się do prania, a ten do picia/jedzenia). Europejczyk znajdujący się w tym samym miejscu, potrafił by rozróżnić tylko biały śnieg od żółtego.
Ludwig Wittgenstein, „Tractatus logico-philosophicus”, prze-. B. Wolniewicz, Warszawa 2000 (tezy: 1-4.121; 5-
5.01; 5.6-7).
13. Struktura rzeczywistości (przedmiot, stan rzeczy, fakt)
Rzeczywistość - jest to istnienie i nie istnienie stanów rzeczy (ogół możliwych stanów rzeczy).
Istnienie stanów rzeczy to fakt pozytywny (Polska to kraj w Europie), a nie istnienie to fakt negatywny (Polska to kraj w Azji). Cała rzeczywistość jest światem.
Świat jest zbiorem faktów, a fakt to istnienie stanów rzeczy.
Stan rzeczy jest to połączenie przedmiotów jakąś relacją.
Żadnego przedmiotu nie można pomyśleć poza możliwością powiązania go z innymi przedmiotami. (Czasu nie można pomyśleć poza czasem).
Przedmiot jest prosty - nierozkładalny (np. Polska).
14. Semantyka „Traktatu” - forma odwzorowania, stosunek odwzorowania, językowe korelaty stanu rzeczy i przedmiotu
Tworzymy sobie obrazy faktów, które przedstawiają stany rzeczy. Obraz jest faktem - jego elementy reprezentują przedmioty.
Forma odwzorowania służy do odwzorowywania rzeczywistości za pomocą zdań ( za pomocą wskazywania relacji w jakich pozostają ze sobą przedmioty).
Forma odwzorowania jest tym, co obraz musi mieć wspólnego z rzeczywistością, by mógł ją trafnie lub błędnie odwzorowywać.
To co obraz przedstawia stanowi jego sens. Obraz świata to ogół myśli prawdziwych. Prawdziwość lub fałszywość obrazu polega na zgodności lub niezgodności jego sensu z rzeczywistością.
Stosunek odwzorowania - szereg przyporządkowań między elementami obrazu a elementami rzeczywistości.
Sens obrazu - to co obraz przedstawia.
Logicznym obrazem faktów jest myśl. Czyli pewien stan rzeczy jest do pomyślenia. Myśli prawdziwe to obraz świata.
Językowe korelaty stanu rzeczy i przedmiotu - Język ustala nam w jakich relacjach pozostają ze sobą przedmioty.
15. Zdania sensowne, bezsensowne i niedorzeczne a prawdziwość i fałszywość zdań.
Sensowne - Odnoszą się do istniejących stanów rzeczy. Tylko o takich zdaniach można orzekać prawdziwość lub fałszywość.
Bezsensowne - logika. Nie mówią nic o rzeczywistości, tylko niemożliwości (bądź możliwości) pewnej formy logicznej. (P v ¬ P) „Być albo nie być”.
Nonsensowne - łamanie reguł semantycznych i syntaktycznych. „Kraków leży nad Ω”. Metafizyka, miesza kategorie pojęć.
16. Język myślenia teoretycznego a pojecie odniesienia przedmiotowego.
Postawa propozycjonalna zawarta w zdaniu, wyklucza jego użycie w nauce. (W zdaniu „Juliusz Cezar wie, że Rzym leży nad Tybrem” wystarczy zmienić „Rzym” na „Stolica papiestwa” - to samo odniesienie przedmiotowe - i zdanie zmienia swoją wartość logiczną).
W myśleniu teoretycznym musi zaistnieć stosunek odwzorowania - muszą dać się odnieść do badanej rzeczywistości.
Ludwig Wittgenstein, „Dociekania filozoficzne”, prze-. B. Wolniewicz, Warszawa 1972, ss. 7-30.
17. Język w kontekście myślenia praktycznego.
Język ma spełniać określone (praktyczne) cele. Kontekst determinuje znaczenie wypowiedzi. 5 jabłek w obuwniczym i spożywczym.
Odróżnienie mowy kontekstualnej od teoretycznego języka
18. Znaczenie jako użycie.
Znaczeniem wyrażenia jest następujące po nim działanie.
Instrumentalna koncepcja znaczenia Wittgensteina (późnego).
19. Gra językowa i jej reguły.
„Grą językową nazywać będę całość złożoną z języka i czynności w które jest on wpleciony”.
Reguły tej gry wyznaczają to, jak się ze sobą efektywnie komunikować (jak używać i interpretować wyrażenia w określonym kontekście). Wrażenia nabierają znaczenia w zależności od kontekstu (rzeczywistości pozajęzykowej).
Uczymy się języka poprzez zabawę: wskazywanie i nazywanie.
Anna Pałubicka, „Myślenie w perspektywie poręczności a pojęciowa konstrukcja świata”, Bydgoszcz 2006,
ss. 21-34 (rozdz. 1) oraz Martin Heidegger, „Bycie i czas”, prze-. B. Baran, Warszawa 2004 (§§ 14-18;28-34).
20. Oznaczoność a świat życia praktycznego.
Oznaczoność - całokształt relacji oznaczania, w którym D(ASEIN) już góry daje sobie samemu do rozumienia swe „bycie-w-świecie”; całość odniesień narzędzia; stanowi strukturę świata.
Pewien system relacji między rzeczami. (x- młotek, y- gwóźdź, z - deska).
Relacje i powiązania (ich odniesienia celowościowe).
DASEIN:
„bycie-tu-oto”
„byt, który się w swym byciu do tego bycia rozumiejąco odnosi”
bycie D uwidocznione jako troska - bycie ku światu zatroskaniem
jest zawsze swoją możliwością
sensem bycia D jest bycie-w-świecie, to znaczy, możliwość napotkania czegoś, co jest. Szczególnym przypadkiem tej możliwości jest możliwość napotkania innego bytu niż D, którą Heidegger nazywa „zatroskaniem”. (D jest, tzn. odnosi się do rzeczy).
D. narzuca siatkę relacji:
świat mnie samego - świat w którym odnoszę się do siebie; reflektuje
świat wokół mnie, otaczający - korzystamy z poręczności narzędzi; dobrobytów cywilizacji
współświat - świat mnie i innych; bycie wraz z innymi; D jako żyjący wspólnotowo. Wspólnotowy sens świata.
W praktyce codzienności mamy do czynienia z bytem i poręcznością.
21. Rozróżnienie na obecność i poręczność
Sposobem bycia narzędzi jest poręczność, a rzeczy - obecność.
Każdy byt służący „do tego, ażeby” ma charakter narzędzia. Wszystkim narzędziom przysługuje charakter bycia zwany „poręcznością”. (sposób bycia tego narzędzia).
Złamany młotek/mównica akademicka w buszu - narzędzia tracą swoje „znaczenie”. Zauważamy w nich ich cechy fizykalne. Z naszego ustosunkowania wynika, czy coś jest narzędziom (bytem poręcznym) czy rzeczą (bytem obecnym).
Praktyka dostarcza problemów do myślenia teoretycznego.
Heidegger - pojęcie istnienia ma sens tylko wtedy gdy się do tego ustosunkujemy (zatroskamy się).
Obecność |
Rzeczy (byty obecne) |
Nauka teoretyczna |
Poręczność |
Narzędzia |
Codzienna praktyka |
|
|
|
|
ONTYKA |
ONTOLOGIA |
KATEGORIE |
Byt obecny |
Obecność |
EGZYSTENCJAŁY |
Narzędzia |
Poręczność |
22. Związek położenia i rozumienia jako wyraz kulturowej relatywizacji sensów
działań.
Położenie - D jest zawsze rzucone w świat. (Trzymamy się tego, co ustanowiła kultura w którą nas wrzucono).
Stosujemy nasze relacje poręczności (strukturę oznaczoności) do innych kultur, ich działań, przedmiotów/narzędzi które wytworzyła.
Rozumieć, to odnosić rzecz do danej czynności [stosować młotek jako młotek. Działając (rozumiejąc) młotek, rozumiem gwoździe i deskę]. Rozumienie otwiera całokształt odniesień przedmiotowych.
Jednym słowem: nie można działać, bez bagażu tradycji (kultury) w którą nas wrzucono. Poręczność ma charakter wspólnotowy.
Konstruktywizm Heideggera - istnieje to, co dana kultura za istniejące uważa.