Prawo transportowe- ogół przepisów warunkujących działaln. transportu krajowego i międzynarodowego.
Kodeks morski reguluje stosunki prywatno- prawne związane z żeglugą morską. Przepisy K.M odnoszą się do statków handlowych i innych statków. K.M reguluje stosunki prawne związane z: własnością, posiadaniem, ruchem i eksploatacją statku morskiego. Reguluje stosunki administracyjno- prawne i cywilno- prawne. Nie reguluje natomiast stosunków związanych z pracą na statku. W przypadku braku odpowiednich przepisów w K.M, należy stosować się do regulacji zawartych w K.C, K.M nie zawiera ogólnej normy dotyczącej stosowania zwyczaju, ale odsyła do niego jedną z podstawowych zasad w prawie morskim jest zasada swobody kontraktowej(art. 2 KM). Mówi ona o tym, że strony powinny ułożyć swoje stosunki stosownie do swej umowy.
Inne źródła prawa morskiego.
1.Ustawy- a) ustawa z 23 maja 1991r o pracy na morskich statkach handlowych. Reguluje stosunki pracy na statkach hand o polskiej przynależności, łącznie ze statkami rybackimi o linii żeglugowej nie przekraczającej 12Mm od linii brzegowej.
b) Ust z 2 marca 1991r o obszarach morskich RP i administracji morskiej. Reguluje status polskich obszarów morskich. Uchyla jednocześnie wcześniejsze przepisy.
c)ust z 16 marca 1995r o zapobieganiu zanieczyszczeniom morza przez statki.
d)ust z 18 stycznia 1996r o rybołówstwie morskim. Reguluje zarządzanie żywymi zasobami morza i połowami na morzu.
e)ust z 15 grudnia 1961r o izbach morskich. Reguluje właściwości i ustrój izb morskich oraz postępowanie przed nimi.
f)ust z 1996r o portach i przystaniach morskich. Reguluje tworzenie, organizowanie i funkcjonowanie portów i przystani morskich.
2. Konwencje międzynarodowe. Tworzone są przez:
a)organizacje rządowe: IMO,
b)organizacje pozarządowe: Międzynarod. Komitet Morski, Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, Międz. Org. Pracy . - Konwencja Brukselska (1910) nowelizowana w 1938 o ujednoliceniu niektórych przepisów dotyczących zderzeń statków morskich; o ujednoliceniu przepisów odnośnie niesienia pomocy i ratownictwa morskiego; o ograniczeniu odpowiedzialności właściciela statku morskiego. - Reguły Haskie z 1924 o ujednoliceniu reguł dotyczących konosamentów.- Konwencja Brukselska z 1926 o przywilejach i hipotekach morskich.- Konwencja Brukselska z 1926 o ujednoliceniu zasad immunitetów statków państwowych.- .- Konwencja Brukselska z 1952 o areszcie i zajęciu statku morskiego; o jurysdykcji cywilnej w sprawach ze zderzeniem. - Konwencja Brukselska z 1957 o ograniczeniu odpowiedzialności właścicieli statków morskich. -. Konwencja Brukselska z 1969 o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniami olejami.- .- Konwencja Brukselska z 1971 o tworzeniu międzynarodowego funduszu odszkodowawczego za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami.- Konwencja Ateńska z 1974 o przewozie bagażu. - Konwencja Londyńska z 1976 o ograniczeniu odpowiedzialności za roszczenia morskie.
3. Konwencje z zakresu morskiego prawa pracy:
-1920 najniższy rok dopuszczenia dzieci do pracy w marynarce.
- odszkodowania na wypadek bezrobocia w razie rozbicia się statku.
- pośrednictwo dla marynarzy.
- 1921 najniższy wiek dopuszczenia małoletnich do pracy w pomieszczeniach podpokładowych i kotłowniach.
-1921 o obowiązkowych oględzinach lekarskich dzieci i młodocianych na statkach.
-1926 umowa najmu marynarzy
-1926 o repatryjacji marynarzy
-1929 wskazywanie wagi na ciężkich przesyłkach przewożonych statkami
-1946 zaopatrzenie w żywność i służby wyżywienia załóg na statkach
-świadectwa kwalifikacyjne marynarzy okrętowych
-1946 badania lekarskie
-1946 świadectwa kwalifikacyjne starszych marynarzy
-pomieszczenia załogi na statku
-1958 krajowe dowody tożsamości
-1959 najniższy wiek dopuszczenia do pracy w rybołówstwie
-1959 badania lekarskie rybaków
-konwencja uzupełniająca- pomieszczenia załogi na statku
-1970 zapobieganie wypadkom marynarzy przy pracy
-1973 społeczne następstwa wprowadzenia nowych metod w czynnościach manipulacyjnych ładunk. w porcie
-1976 ciągłość zatrudnienia marynarzy
-minimalne normy na statkach handlowych.
4. Konwencje dotyczące bezpieczeństwa morskiego:
-Układ Lizboński- sygnały morskie, układ dotyczący latarniowców, które nie znajdują się na swych normalnych miejscach postoju.
-1963 (nowelizacja 1966)- o bezpieczeństwie życia na morzu
-o liniach ładunkowych
-Londyn 1972 o zapobieganiu zderzeniom na morzu.
-O bezpiecznych kontenerach
-O wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania im świadectw oraz pełnienia wacht
-Hamburg 1979 o poszukiwaniu i ratownictwie morskim
-Rzym 1988 przeciwdziałanie bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeństwu żeglugi morskiej.
5. Ochrona środowiska morskiego:
-Londyn 1954 o zapobieganiu zanieczyszczeniom morza olejami
-Bruksela 1969 (nowelizacja 1984)- o interwencji na morzu pełnym w zakresie zanieczyszczenia olejami
-Moskwa- Waszyngton- Londyn- Meksyk 1972- o zapobieganiu zanieczyszczeniom mórz przez zatapianie odpadów i inne substancje
-Londyn 1973 interwencje na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia morza substancjami innymi niż olej
-Londyn 1973 o zapobieganiu zanieczyszczeniom morza przez statki
-Helsinki 1974 o ochronie środowiska morskiego obszaru morza Bałtyckiego
6. Międzynarodowe organizacje morskie:
-Londyn 1948 o Miedz. Morskiej Org. Doradczej(IMO)
-Kopenhaga 1964 o Międzynarodowej Radzie Badań Morza
-Londyn 1976 o Międz. Organizacji Morskiej Łączności Satelitarnej (MOMŁS)
-Londyn 1981 protokół o przywilejach i immunitetach (MOMŁS)
7. Rybołówstwo i ochrona żywych zasobów morza:
-układ Berlin w sprawie uregulowania połowu fląder
-Genewa 1931 o uregulowaniu połowów wielorybów
-Londyn 1946 o uregulowaniu oczek sieci i wymiarów ryb
-Porozumienie Sztokholm 1962 ochrona zasobów łososia w Morzu Bałtyckim
-Rzym 1969 (nowelizacja 1984) ochrona zasobów biologicznych pd- wsch Atlantyku
-Gdańsk 1973 (nowelizacja 1984) ochrona żywych zasobów w Morzu Bałtyckim i w Bełtach
-O przyszłej wielostronnej współpracy o rybołówstwie na pn- zach Atlantyku
-Londyn o przyszłej wielostronnej współpracy w rybołówstwie na pn-zach Atlantyku
-Camberra 1980 o zachowaniu żywych zasobów morskich Antarktyki
-Warszawa 1988 (nowelizacja 1989) o statusie prawnym oraz przywilejach i immunitetach rybołówstwa Morza Bałtyckiego.
8. Konwencje z zakresu prawa morza:
-o ochronie kabli podmorskich
-w sprawie uznania prawa do bandery państw pozbawionych nabrzeża morskiego; Barcelona
-Genewa 1958( nowelizacja 1963) o morzu pełnym
-Genewa 1958 (nowelizacja 1964) o szelfie kontynentalnym
9. Konwencje o pomierzeniach i inne:
-Oslo 1947 o jednolitym sposobie pomierzenia pojemności statków
-Londyn 1969 o jednolitym sposobie pomierzenia pojemności statków
-O ułatwieniu międzynarodowego obrotu morskiego.
Ustrój i zakres terytorialny działania administracji morskiej-początki polskiej administracji morskiej sięgają 1920 kiedy powstał Urząd Marynarki Handlowej w Wejherowie. W 1927 przeniesiono go do Gdyni.
Ustawa z 1991 o obszarach morskich RP i administracji morskiej.-organami są MT i GM oraz dyrektorzy UM. W skład UM wchodzą:
-inspekcja morska ; - kapitanaty; -bosmanaty
Do zadań kapitanatów i bosmanatów należą:
-nadzór nad bezpieczeństwem i porządkiem w porcie, na redzie i na torach podejściowych
-kontrola oznakowania nawigacyjnego
-nadzór nad wykonaniem pilotażu, holowania i cumowania
-nadzór nad ratowaniem życia na morzu
-kierowanie akcjami przeciwlodowymi
-udział w akcjach przeciwsztormowych i przeciwpowodziowych w porcie
-nadzór nad bezpieczeństwem przeciwpożarowym
-przeprowadzanie dochodzeń w sprawie wypadków morskich.
Urzędy morskie w Polsce-Gdynia, Słupsk, Szczecin.
Zakres właściwości terytorialnej UM obejmuje nie tylko polskie obszary morskie, ale także porty i przystanie, a także tzw. pas technologiczny (techniczny)
Kompetencje organów administracji morskiej-(art. 42 ustawy). Sprawy bezpieczeństwa żeglugi morskiej, korzystanie z dróg morskich, portów i przystani, uprawiania rybołówstwa i eksploatacja innych żywych zasobów morskich, bezpieczeństwo związane z badaniami, ochrony środowiska morskiego przed zanieczyszczeniami, prowadzenia prac podwodnych i wydobywania mienia z dna morza, wyznaczania dróg morskich, kotwicowisk i badania ich żeglowności, oznakowania nawigacyjnego dróg morskich i kotwicowisk w portach i przystaniach oraz na nabrzeżu nadzorowania przeciwpożarowego w polskich obszarach morskich oraz morskich portach i przystaniach, ratowania życia. Również nadzór technologiczno- budowlany, uzgodnienie decyzji w sprawie wydawania zezwoleń wodno- prawnych i budowlanych na obszarze pasa technicznego morskich portów i przystani, morskich dróg wewnętrznych i morza terytorialnego, innych decyzji w sprawie zagospodarowania portu, budowy i utrzymania umocnień brzegowych, wydm i zalesień ochronnych (sprawy typowo lądowe). Zakres obowiązków UM określa MT i GM w statusie Urzędu. Również do zadań administracji morskiej należy wykonywanie zadań współpracy międzynarodowej w zakresie wyżej wymienionych spraw.
Art.42 &1 ustawy z 1991r- mówi, że do kompetencji UM należą sprawy uregulowane także innymi ustawami, np. kodeksem morskim (prowadzenie rejestru administracyjnego statków, wykonywanie funkcji organu stracyjnego statków, wykonywanie funkcji organu inspekcyjnego w zakresie bezpieczeństwa żeglugi, wymierzanie kar za nieprzestrzeganie określonych przepisów KM, żądanie przywrócenia środowiska naturalnego do stanu przed zanieczyszczeniem, kontrola przestrzegania przepisów o zabezpieczeniu finansowym, odpowiedzialność za szkody olejowe. Ustawą z 1991 o pracy na morskich statkach handlowych (wystawianie przez dyrektora UM książeczek żeglarskich). Ustawą z 1995 o zapobieganiu zanieczyszczeniom morza przez statki (działalność inspekcyjna, wydawanie zezwoleń statkom, nakazywanie kapitanom statków określonego zachowania w sprawach zanieczyszczeń, wymierzanie kar pieniężnych). Organy administracji morskiej mają uprawnienia prawotwórcze, np. uznawanie rozporządzeń MT i GM za obowiązujące np. przepisy techniczne instytucji kwalifikacyjnych(zakres technicznego stanu bezpieczeństwa, stosowanie zaleceń dotyczących zapobiegania zanieczyszczeniom morza przez statki).
Kompetencje prawotwórcze mają też dyrektorzy UM:- zarządzenia, -zarządzenia porządkowe. Zarządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego. Zarządzenia porządkowe mogą być wydawane jeśli chodzi o ochronę zdrowia lub życia, mienia, środowiska morskiego, przystani lub pasa technicznego. Organy administracji są wyposażone w system wymierzania kar pieniężnych (art. 58 KM).
Funkcje organów administracji morskiej: administracja dzieli się na:
1)Celna-urzędy celna kontrola legalności obrotu towarowego z zagranicą, kontrola celna statków morskich -ustawa z 9 stycznia 1997r. Prawo celne.
2)Sanitarną- portowi inspektorzy sanitarni - odprawa i inspekcja sanitarna statków, wydawanie świadectw wolności ruchów i zarządzeń sanitarnych dotyczących statków, nadzorowanie i kierowanie dezynfekcją, deratyzacją, wydawanie świadectw sanitarnych statków, świadectw sanitarnych ładunków, badania lekarskie członków załogi. Ustawa z 1985r. o państwowej inspekcji sanitarnej. Paryska konwencja sanitarna z 1926 zmieniona na Waszyngtońską konwencję sanitarną.
Funkcje konsula- wykonywane są przez placówki konsularne i misje dyplomatyczne. Statki handlowe, które znalazły się na morzach obcych znajdują się pod ich jurysdykcją. Przechodzą one pod ich opiekę. Mają oni w stosunku do statków szereg uprawnień. Ustawa z 1982 o funkcjach konsula. K.M. w art. 95 nakłada na kapitana obowiązek zawiadomienia urzędu konsularnego o przybyciu statku do portu obcego. Konsul pełni funkcję organu inspekcyjnego w stosunku do statków polskiej przynależności.
Izby morskie i badania przyczyn wypadków morskich. Obowiązek badania przyczyn wypadków morskich wynika z konwencji o Prawie Morza z 1982r. Istnieje przymus formalnego dochodzenia w sprawie wypadku na morzu pełnym, w którym uczestniczył statek pod banderą danego państwa i który spowodował utratę życia lub mienia obywateli innych państw bądź w środowisku morskim. Konwencja SOLAS zobowiązuje państwo do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie każdego wypadku, któremu ulegnie jakikolwiek ze statków państwa podlegającego przepisom Konwencji SOLAS, jeżeli uzna, że takie dochodzenie może doprowadzić do pożądanych zmian w konwencji.
Izby morskie-1925r. - izby pierwszej instancji w Gdańsku i Wejherowie, izba odwoławcza- Stargard. 1945r. - izba morska w Szczecinie. Ustawa z 1 grudnia 1961 - o izbach morskich. Orzekanie w sprawach wypadków morskich i rozpoznawanie innych spraw przekazanych IM odrębnymi przepisami. Wypadek morski- jest zdarzeniem, które ma charakter nieoczekiwany, nagły i spowodowane jest bądź czynnikami zew. np. siła wyższa lub wew. Może być spowodowany niezależnie od woli ludzkiej, a także działaniem lub zaniechaniem człowieka. Ustawanie uzależnia zakwalifikowania wypadku jako wypadku morskiego od powstania szkody. Jeśli chodzi o wypadki ludzi, aby zakwalifikować je jako wypadki morskie, konieczne jest aby były związane z pracą na statku i by spowodowały ciężkie obrażenie ciała lub śmierć. Element morskości- polega na czynnym lub biernym uczestniczeniu przez statek w zderzeniu , a także na tym, aby statek w czasie zaistnienia wypadku znajdował się na morzu lub wodach z nim połączonych, a uczęszczanych przez statki morskie. W wypadku zderzeń związanych z ludźmi, ich miejsce nie jest istotne. Rodzaje wypadków- nawigacyjne, maszynowe, nawigacyjno- maszynowe.
Wypadek nawigacyjny-spowodowany wyłącznie błędnym sposobem prowadzenia statku.
Wypadek mechaniczny- wynikający z błędu w eksploatacji lub nieprawidłowym działaniem silnika głównego lub innych urządzeń.
IM rozpatrują wypadki statków o polskiej przynależności, a także wypadki statków obcej przynależności, jeżeli wydarzyły się one na polskich wodach wewn. lub polskim morzu terytorialnym lub gdy z wnioskiem wystąpił armator lub kapitan takiego statku.
Ustrój izb morskich oparty jest na tradycyjnej więzi z sądami powszechnymi i działają one przy sądach okręgowych w Gdańsku i w Szczecinie. Właściwa jest izba morska, w okręgu której znalazł się statek morski lub jego załoga po wypadku bądź wydarzył się wypadek morski, bądź leży port macierzysty statku. IM drugiej instancji może przekazać sprawę izbie której właściwość miejscowa nie jest uzasadniona powyższymi kryteriami w wypadku gdy jest to uzasadnione ze wzg. na m-ce postoju statku lub m-ce pobytu większości statków -właściwość delegacyjna.
Przewodniczącego i wiceprzewodniczącego IM powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z MT i GM spośród sędziów sądów powszechnych wykonujących większość zagadnień morskich w zakresie spraw należących do właściwości IM.
Ławników -IM powołuje MT i GM na okres 3 lat spośród osób posiadających wysokie kwalifikacje zawodowe i praktykę w zakresie zagadnień występujących w sprawach rozpatrywanych przez IM. MT i GM ustala delegata przy IM, a także jednego lub kilku zastępców. Delegat występuje przed izbą jako rzecznik interesu publicznego.
Postępowanie przed I.M.- zagadnienie to nie zostało w pełni uregulowane odrębnie. O ile przepisy ustawy z 1961 nie stanowią inaczej do postępowania przed IM w sprawach wypadków morskich stosuje się przepisy kodeksu karnego. Dwie fazy postępowania w sprawie wypadków morskich:- dochodzenie, rozprawa. IM podejmuje postępowanie w momencie powiadomienia o wypadku morskim. Obowiązkiem organów administracji morskiej oraz innych organizacji państwowych jest zawiadomienie o zdarzeniu mającym cechy wypadku morskiego. Podobny obowiązek ciąży na armatorze i kapitanie statku, którego wypadek dotyczy. IM wszczyna postępowanie z urzędu na wniosek delegata bądź zainteresowanego. Z urzędu postępowanie powinno być wszczęte, gdy statek zatonął, zaginął, gdy nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć człowieka, a także w każdym przypadku gdy IM uważa, że wymaga tego interes publiczny.