WYKŁAD 21.11.2001
Organizacja produkcji w gospodarstwie rolnym.
1. Podział organizacyjny gospodarstwa rolnego:
działy,
gałęzie,
działalności.
Podział na działy bierze pod uwagę główne rodzaje działalności przebiegających w gospodarstwie.
Dział gospodarstwa - to część gospodarstwa biorąca udział w jednym z 4 głównych rodzajów działalności produkcyjnej. Wyróżniamy następujące działy:
produkcji roślinnej,
produkcji zwierzęcej,
przemysłu rolnego,
usługi (ogólnogospodarczy).
Działy dzielą się na gałęzie.
Gałąź produkcji rolniczej - siły wytwórcze służące do uprawy grupy roślin o podobnych wymaganiach dotyczących gleby, nawożenia, stanowiska w płodozmianie lub chowu zwierząt należących do jednego gatunku.
roślinne : zboża, okopowe, pastewne,
zwierzęce : konie, bydło, trzoda,
przemysł : gorzelnie, płatkarnie, krochmalnie.
Działalność produkcyjna - to część gałęzi, czyli zespół sił wytwórczych służących do produkcji jednorodnego produktu, określoną metodą np. produkcja mleka, pszenicy.
Organizacja produkcji roślinnej.
Cechy ekonomiczne:
pracochłonność uprawy,
sezonowość nakładów pracy,
kapitałochłonność,
wrażliwość na transport,
efektywność ekonomiczna.
Pracochłonność :
to czas pracy zużywany na wytworzenie jednostki produktu danej rośliny (z 1 ha uprawy),
ilość dni pracy niezbędna do uprawy rośliny na obszarze 1 ha.
Pracochłonność zależy od:
poziomu mechanizacji,
warunków uprawy - składu mechanicznego gleby, wielkości i kształtu pola, nachylenia pola.
Współczynniki pracochłonności określają ile razy pracochłonność jest większa od pracochłonności zbóż.
Gałąź produkcji rolniczej |
Nakłady pracy w dniach roboczych na ha |
Współczynnik pracochłonności |
Szklarnie |
100 - 200 |
500 - 1000 |
Chmielniki, szkółki drzew owocowych |
200 - 400 |
10 - 20 |
Warzywa |
100 - 200 |
5 - 10 |
Sady owocowe |
50 - 100 |
2 - 5 |
Okopowe |
40 - 80 |
3 - 4,5 |
Zboża |
42 - 16 |
1,0 |
Włókniste |
5 - 10 |
0,7 |
Pastewne |
5 - 10 |
0,7 |
Sezonowość upraw jest najwyższa przy uprawie lnu, rzepaku, roślin pastewnych (siano, koniczyna). Maksimum pracy to zbiory, około 70% całorocznych nakładów pracy.
Duża sezonowość - rośliny zbożowe, maksimum pracy stanowią żniwa, 60% całorocznych nakładów pracy.
Średnia sezonowość - okopowe, maksimum pracy stanowią żniwa, 40% całorocznych nakładów pracy , bo potrzebują pielęgnacji przez cały rok.
Kapitałochłonność upraw:
uprawa roślin wymaga ponoszenia nakładów na środki obrotowe (materiały pędne, nawozy, środki ochrony) oraz środki trwałe (amortyzacja budynków i maszyn).
Zapotrzebowanie na nakłady materialne przez rośliny jest zróżnicowane - najwyższe nakłady sady, warzywa, 3 - 5x większe niż zboża. Okopowe 2 - 3x większe niż przy zbożach (wysoki koszt nasion, nawozów,...), niskie nakłady na zboża, rośliny pastewne, pastwiska.
Uprawy |
Nakłady kapitałowe |
Sady |
4 - 5 |
Warzywa |
3 - 5 |
Buraki cukrowe, ziemniaki |
2 - 3 |
Rzepak, groch |
1,2 - 1,5 |
Zboża |
1 |
Rośliny pastewne na zielonkę |
0,7 - 0,9 |
Łąki i pastwiska |
0,3 - 0,5 |
Wrażliwość produktów roślinnych na transport.
Transport produktów roślinnych wiąże się z ponoszeniem kosztów.
Wrażliwość ekonomiczna - może powodować obniżenie walorów użytkowych - wrażliwość fizyczna.
Fizyczna wrażliwość na transport, odporność na zepsucie:
najmniejsza odporność - kwiaty, warzywa, owoce miękkie, zielonki,
największa odporność - ziarno, słoma, siano, okopowe (większość produktów rolniczych).
Efekty ekonomiczne - to stosunek wartości produktu do warunków przewożenia:
najwyższe - słoma, siano (duże objętościowo i tanie, nie opłacalne do transportu na duże odległości).
Zasady organizacji produkcji rolniczej.
istotą organizacji produkcji roślinnych jest właściwy dobór roślin uprawnych dla gospodarstwa oraz ustalenie powierzchni.
Przy wyborze roślin należy brać pod uwagę:
warunki zewnętrzne (przyrodnicze, klimatyczne, glebowe,...),
czynniki wewnętrzne (zasoby gospodarstwa). Zasoby gospodarstwa : siła robocza, mechanizacja (środki produkcji).
powiązania w ramach działu roślinnego (płodozmiany). Powiązania między roślinami są silne - stosowanie płodozmianów.
powiązania z działem zwierzęcym (pasze i obornik). Dotyczą konkurencji o środki produkcji i siłę roboczą oraz dotyczą wzajemnego powiązania na produkty powstające w obu działach.
Formy liczbowej charakterystyki organizacji produkcji roślinnej obejmują:
zestawienie obszarów zajętych przez poszczególne uprawy,
struktura użytkowania gruntów w gospodarstwie,
struktura użytków rolnych,
struktura upraw,
struktura zasiewów.
Ad b)
Sposób ujęcia wykorzystania gruntów - struktura użytkowania określa procentowy udział poszczególnych grup użytków w ogólnej powierzchni gospodarstwa (tereny rolne, nieużytki, użytki zielone).
Ad c)
Określa udział rodzajów użytków rolnych w ogólnej powierzchni użytków rolnych (grunty orne, pastwiska, łąki w użytkach).
Ad d)
Procentowy udział wszystkich roślin uprawianych do powierzchni użytków rolnych.
Ad e)
Określa procentowy udział powierzchni zajmowanej przez poszczególne rośliny wprawiane w gospodarstwie w ogólnej powierzchni gruntów rolnych (zasianych).
Struktura upraw daje najpełniejszy obraz organizacji produkcji, bo bierze pod uwagę wszystkie działalności.
|
Struktura zasiewów |
Struktura upraw |
Zboża |
63,4% |
48,6% |
Okopowe |
19,6% |
15,1% |
Przemysłowe |
2,9% |
2,2% |
W strukturze zasiewów : 100%
Struktura upraw : 76,7% użytków rolnych.
Efekt produkcyjny uprawy charakteryzowany jest przez zbiór (wielkość uzyskiwanych produktów).
Zbiór - całkowita ilość produktów uzyskiwanych e efekcie uprawy danej rośliny, zależny od powierzchni danej uprawy i wydajności jednostkowej - plon.
Plon - wskaźnik wydajności ilości zbioru z jednostki powierzchni.
Uprawa jednej rośliny może dostarczać wiele produktów, jeden z nich stanowi zazwyczaj cel, podział:
produkty główne (ziarno zbóż, korzenie buraków),
produkty uboczne (słoma, liście).
Porównywanie plonów różnych roślin możliwe jest:
przeliczeniowo - w jednostkach przeliczeniowych (jednostki zbożowe),
wartościowo.
Plon przeliczeniowy stosowany jest do :
określenia średniego plonu na danym obszarze,
porównania plonów różnych roślin.
Sposoby określania plonu przeliczeniowego - ustalono współczynniki dla różnych roślin (dzielniki) - przeliczenie na plon zbóż.
jednostka zbożowa = 1 kwintal zbóż
|
Współczynnik przeliczeń |
Współczynnik jednostek zbożowych |
Zboża |
1,0 |
1,0 |
Ziemniaki |
7,0 |
0,25 |
Buraki cukrowe |
12,0 |
0,25 |
Rzepak |
0,75 |
2,0 |
Koniczyna |
3,0 |
0,5 |
Łąka |
3,0 |
0,4 |
Pastwisko |
3,0 |
0,4 |
Gałęzie działu roślinnego - ekonomiczna charakterystyka.
1. Zboża : żyto, pszenica, jęczmień, owies, proso, kukurydza.
Dostarczają:
ziarna na spożycie - 10%
pasze - 80%
surowiec dla przemysłu - 10%
słoma (dla produkcji obornika)
plony zbóż : 30 - 60 kwintali z hektara
udział w strukturze zasiewów : 30 - 70%
30% - dolne ograniczenie wynika z minimum obornika potrzebnego w gospodarstwie (aby można było wytworzyć 5060 kwintali obornika na ha - 7 do 10 kwintali słomy, a to z o,3 ha zbóz).
70% - górne ograniczenie wynika z wymogów płodozmianu, zboża mogą występować po sobie maksymalnie 2 lata).
Udział zbóż w gospodarstwie zależy od ilości i rodzaju zwierząt, a więc od zapotrzebowania na ściółkę.
Ekonomiczne cechy produkcji zbóż:
niska wrażliwość na transport,
najwyższa zdolność przystosowawcza do warunków klimatycznych i glebowych,
niska pracochłonność, ale duża sezonowość zapotrzebowania na prace,
plony zbóż nie są najwyższe (2-3 razy niższe ok. roślin okopowych), ale niskie sa również nakłady.
Zboża są najbardziej rentowną uprawą ekstensywną.
2. Okopowe : bulwiaste (ziemniaki), korzeniowe (buraki, rzepa), warzywa, polowe (kapusta).
Wspólną cechą jest nawożenie obornikiem 200 - 300 kwintali na hektar i duża pracochłonność, zostawiają dużą ilość składników pokarmowych (obornik 3 - 4 lata), gleby odchwaszczone o dobrej strukturze.