Ewa Wróblewska
POLACY W SZWAJCARII
Pierwsze kontakty polsko-szwajcarskie datuje się na XI wiek. Początkowo były to wizyty polskich delegacji soborowych. Na przełomie wieku XV i XVI destynacja ta zyskała popularność ze względu na aktywność uniwersytetu w Bazylei.
Emigrację polską w Szwajcarii można podzielić na sześć zasadniczych okresów. Za pierwszą falę uważa się lata do roku 1830. Bezpośrednią jej przyczyną był pierwszy rozbiór Polski (1772), a następnie trzeci rozbiór Polski (1795), po których przez Szwajcarię przetoczyły się duże zbiorowości ludności polskiej zmierzającej do Francji.
Druga znacząca emigracja miała miejsce w latach 1831 - 1865, a spowodowana była upadkiem powstania listopadowego. Szwajcaria stała się, podobnie jak w przypadku pierwszej emigracji, pasmem tranzytowym dla udających się do Francji. Oprócz żołnierzy powstania listopadowego w Szwajcarii przebywali również przedstawiciele polskiej sztuki i nauki np. Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicz, Andrzej Towiański, inżynier Jan Lelewel (brat Joachima), kartograf Aleksander Stryjeński, zegarmistrz Antoni Patek. W marcu 1864 roku do Szwajcarii przybyli także uchodźcy popowstaniowi (ok. 2 tys), którym została udzielona znacząca pomoc. Założono nawet propolską organizację o nazwie Centralny Komitet dla Polski, a także zezwolono na wydawanie licznych tytułów prasowych (Głos Wolnego Demokraty, Niepodległość, Wiara itd.). Ostatecznie, po upadku powstania, zostali oni jednak zmuszeni do opuszczenia alpejskiego kraju.
Trzecia emigracja przypadła na lata 1866-1918 i można ją nazwać naukowo-artystyczną. Emigracji naukowej sprzyjała założona przez hrabiego Władysława Platera Komisja Pomocy Naukowej dla Młodzieży Studiującej w Szwajcarii. Największymi skupiskami Polaków była Genewa i Zurych. Absolwenci szwajcarskich uczelni byli organizatorami życia kulturalnego i gospodarczego w Polsce po odzyskaniu niepodległości (Gabriel Narutowicz, Ignacy Mościcki, Florian Znaniecki) W tym czasie przebywali tam również pisarze i artyści: K. Przerwa-Tetmajer, S. Żeromski, I. J. Paderewski, Henryk Sienkiewicz. Hrabia Plater wydzierżawił od miasta Raperswil zamek, w którym założył Polskie Muzeum Narodowe. Miejsce to stało się również schronieniem dla licznych kół inteligencji polskiej przebywającej w tym kraju.
Czwarta fala emigracyjna miała miejsce w latach 1918-1939. Była to przede wszystkim emigracja zarobkowa (rolnicza). W tym czasie do Szwajcarii przyjeżdżały na studia grupy polskiej młodzieży, które koncentrowały się wokół Ignacego Paderewskiego.
W piątej fali emigracyjnej, przypadającej na lata II wojny światowej, do Szwajcarii wyemigrowało 12 tys. żołnierzy 2 Dywizji Strzelców Pieszych, walczącej do czasu kapitulacji Francji u boku francuskiej armii.
Szósty i ostatni etap wychodźstwa do Szwajcarii to lata 1946 - do dzisiaj, w ramach którego szczególnymi etapami są lata 1946-56 oraz 1957-1980.
Polacy zamieszkują w Szwajcarii przede wszystkim Zurych, Winterthur, St. Gallen, Lozannę, Bazyleę, Neuchatel, Fryburg. Przeszło połowa Polonii szwajcarskiej znalazła się tam dopiero w następstwie II wojny światowej. 10% to emigracja przedwojenna, a ok. 40% to emigranci z ostatniego czterdziestolecia. Spośród nich aż 80% jest już obywatelami szwajcarskimi. Szacuje się, że na dzień dzisiejszy w Szwajcarii żyje 16 tys. Polaków. Polonię szwajcarską charakteryzuje rozbicie organizacyjne spowodowane również specyficzny podziałem językowym kraju. Do najaktywniejszych organizacji należą: Klub Polski w Genewie, Towarzystwo Polskie Winterthur oraz Klub Polski w Bernie.
Emigracja ta została wywołana w pewny stopniu przez tzw. uchwałę żydowską Rady Państwa PRL.