Materiały uzupełniające (1), ADMINISTRACJA, I rok I semestr, Statystyka

SSA3 I rok - Statystyka w administracji

Materiały uzupełniające do ćwiczeń

Uwagi wstępne

W języku polskim ”statystyka” ma podstawowe dwa znaczenia:

po pierwsze jako zbiór, zestawienie danych liczbowych dotyczących konkretnej dziedziny działalności gospodarczej, społecznej, administracyjnej itp. Stąd mamy np. statystykę ludności, zdrowia, komunikacji, oświaty, handlu zagranicznego. Statystyka kojarzy się zatem z liczbami, które mają o czymś informować. Opis statystyczny jest więc opisem liczbowym, przez co jest jednoznaczny i dokładny. Konieczność umiejętności liczenia jest zatem oczywista. Ale w przyrodzie nie ma liczb, są rzeczy, zdarzenia, procesy. Liczby zostały wynalezione przez człowieka do opisu relacji miedzy takimi pojęciami, zajmuje się nimi matematyka.
po drugie jako nauka o metodach zbierania, opracowywania i analizy danych dotyczących zjawisk i procesów masowych.

Ta dwuznaczność słowa statystyka nie jest jednak myląca, w jakim znaczeniu używamy tego terminu wynika w sposób naturalny z kontekstu. Zauważmy, że statystyka jest szczególną dyscypliną naukową, bez wyraźnego przedmiotu badań. Istnieje i rozwija się dzięki problemom dostarczanym z innych dziedzin. Nie oznacza to jednak lekceważenia tej dziedziny wiedzy. Wiele dyscyplin byłoby słabsze i uboższe bez statystyki, wręcz pozbawione metod badania. Statystyka ma charakter interdyscyplinarny. Nie ma takiej dziedziny ludzkiej działalności, w której nie dałoby się zastosować idei statystycznej do analizy danych i oceny wyników i gdzie nie ma miejsca dla statystyki. Wykorzystanie statystyki jako klucza do podejmowania decyzji jest powszechną cechą współczesnej nauki i zarządzania.

Istotą statystyki jest masowość, czyli zajmowanie się dużymi, licznymi zbiorami. Mówi się tu o działaniu tzw. prawa wielkich liczb. Jego sens polega na tym, że prawidłowości zjawisk, których właściwości różnie się kształtują w poszczególnych przypadkach, mogą być określone gdy rozpatrujemy dużą liczbę spostrzeżeń. Gdy wyróżniamy działanie przyczyn głównych - składnik systematyczny i przyczyn ubocznych - składnik losowy, to w dużej liczbie zdarzeń odchylenia przypadkowe wzajemnie się znoszą i prawidłowość staje się wyrazista.

Podstawowe pojęcia statystyczne

Zbiór elementów podlegających badaniu to zbiorowość statystyczna inaczej populacja, czy też populacja generalna. Poszczególne badane obiekty tej zbiorowości to jednostki statystyczne, natomiast liczba tych jednostek to liczebność. Zbiorowość statystyczna musi być zawsze określona rzeczowo (kto?, co?), przestrzennie (gdzie?) i czasowo (kiedy?). Wybrana własność jednostek, która interesuje nas w badaniu nazywana jest cechą statystyczną. Cechy oznaczać będziemy zwyczajowo dużymi literami z końca alfabetu np. X, Y. Wszystkie cechy statystyczne dzielimy na mierzalne (ilościowe), które mogą być wyrażone za pomocą liczby przez pomiar lub obliczenie (np. wzrost, waga, wiek) i niemierzalne (jakościowe), które mogą być wyrażone za pomocą określenia słownego (np. płeć, wykształcenie, zawód). Ponadto możemy wyodrębnić również cechy quasi-mierzalne zwane porządkowymi, które wyrażają zwykle natężenie interesującej nas właściwości jednostek w sposób opisowy, porządkując w ten sposób zbiorowość (np. stosowana ocena poziomu wiedzy: bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny, którym to ocenom możemy przyporządkować liczby-stopnie: 5, 4, 3, 2).

Cechy mierzalne bywają ciągłe lub skokowe. Cecha ciągła może przyjąć każdą wartość z określonego przedziału liczbowego, a tylko od dokładności pomiaru zależy liczba miejsc po przecinku w uzyskanym wyniku (np. wzrost, temperatura). Cecha skokowa przyjmuje skończony lub przeliczalny zbiór wartości na przyjętej skali liczbowej, najczęściej jest to zbiór liczb całkowitych (np. liczba osób w rodzinie, liczba studentów w grupie, liczba urodzeń, liczba zgonów).

Według innego kryterium podziału cechy mogą być stałe lub zmienne. Cechy stałe są wspólne dla wszystkich jednostek określonej zbiorowości i nie podlegają badaniu lecz decydują o zaliczeniu jednostki do badanej zbiorowości. Cechy zmienne odróżniają między sobą poszczególne jednostki statystyczne.

Obserwacje statystyczne

Pierwszym etapem zbierania danych statystycznych, warunkującym cały, późniejszy charakter badania jest obserwacja statystyczna. Obserwacja taka ma na celu ustalenie wartości cech poszczególnych jednostek statystycznych i polega na stwierdzeniu oraz rejestracji - zapisie elementów składowych badanych zjawisk. Obserwacje dzielimy według dwu kryteriów:

kompletności,
częstotliwości.

Według kryterium kompletności rozróżniamy obserwacje pełne (całkowite, wyczerpujące) i częściowe (niepełne). Obserwacja pełna jest wtedy gdy badana jest cała zbiorowość, na co można sobie pozwolić gdy zbiorowość jest stosunkowo niewielka i badanie nie wymaga dużego nakładu sił i środków. Zazwyczaj jednak ograniczamy się do wybranego fragmentu zbiorowości, i wtedy mówimy o obserwacjach częściowych. Wśród nich wyróżniamy następujące trzy rodzaje obserwacji:

ankieta,
monografia,
metoda reprezentacyjna.

Ankieta jest podstawową metodą statystyczną stosowaną w marketingu, badaniu opinii społecznej, w socjologii, naukach politycznych itp. Polega ona na zbieraniu danych za pomocą uprzednio przygotowanego zestawu pytań zwanego formularzem ankiety. Sporządzenie formularza zawierającego pytania o wartości interesujących nas cech jest punktem wyjścia w tego typu obserwacji statystycznej. Odpowiedzi na pytania możemy uzyskać prosząc respondenta o dostarczenie wypełnionego formularza (np. pocztą) bądź drogą bezpośredniego wywiadu, kiedy to ankieter pyta ankietowanego i jego odpowiedzi odpowiednio zaznacza na formularzu ankiety. Technika przeprowadzenia badania ankietowego ma istotne znaczenie dla uzyskania prawidłowych wyników. Ankieta zwykle powinna być anonimowa, sądzi się bowiem, że wpływa to na prawdomówność i szczerość udzielanych odpowiedzi. Czasem jednak, choć nie jest to polecane, umieszcza się pytanie o dane i adres ankietowanego w celu np. możliwości nagrodzenia go za trud związany z wypełnieniem i odesłaniem ankiety. Konstrukcja formularza, sposób zadawania pytań, możliwość podpowiedzi na udzielane pytania przez uproszczenie ich i zaznaczanie umówionym znakiem we wskazanym miejscu, mają istotne znaczenie dla szansy otrzymania właściwie wypełnionego formularza. Ankieta dostarcza danych o badanym zjawisku czy obiekcie ale przede wszystkim, jest źródłem informacji o opinii i poglądach osób udzielających odpowiedzi. Ze względu na rolę i znaczenie w statystyce opisowej tej formy obserwacji poświęcimy ankiecie nieco więcej uwagi.

Badanie ankietowe wymaga starannego przygotowania niezbędnego do właściwego skonstruowania ankiety. Przygotowanie to obejmuje następujące etapy:

postawienie problemu
sformułowanie pytań i ułożenie formularza ankiety,
sporządzenie instrukcji wypełniania formularza ankiety,
badanie próbne,
przygotowanie ostatecznej wersji formularza ankiety.

Ad 1. Postawienie problemu jest konieczne gdyż cel zamierzonych badań narzuca właściwy dobór pytań składających się na badanie ankietowe. Cel może być rozmaity. Przede wszystkim chodzić może o zdobycie informacji o tym co wiedzą, myślą, czują i czynią osoby badane, jakie reprezentują stanowisko w różnych kwestiach życia politycznego, społecznego, gospodarczego czy też kulturalnego. Poznanie wyrażonej przez badanych opinii stanowić może samo w sobie istotny przedmiot badań. Ponadto właściwe zdefiniowanie celu i pożądanych efektów badania ankietowego jest podstawową kwestią warunkującą jego prawidłowość. Zbyt obszerny zakres zagadnień, pociągający za sobą konieczność umieszczenia dużej liczby (np. kilkadziesiąt) pytań, znacznie ogranicza możliwość pozyskania wielu respondentów. Jest to podstawowy błąd w konstrukcji ankiety, istotnie obniżający wiarygodność uzyskanych informacji.

Ad 2. Formułowanie pytań jest tym łatwiejsze im lepiej został sprecyzowany i uszczegółowiony problem w poprzednim etapie. Właściwy dobór i ukonkretnienie pytań pozwala na otrzymanie odpowiedzi zgodnych z wiedzą i intencją odpowiadającego. Przydatne tu bywają badania wstępne tzw. pilotaże polegające na stawianiu pytań otwartych i na podstawie uzyskanych odpowiedzi przygotowanie pytań do zasadniczego badania. Pogłębiona znajomość problemów, których mają dotyczyć pytania pozwala na ich poprawne sformułowanie. Pilotaż ma także na celu orientację w zakresie rozmiaru próby.

Formularz ankiety może zawierać pewne uniwersalne pytania dotyczące danych osobowych charakteryzujących osobę udzielającą odpowiedzi tj. płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania itp., ponadto tzw. pytania rozstrzygające (alternatywne) czyli zaczynające się najczęściej od „Czy..?” i wymagające odpowiedzi „tak” lub „nie”, a także pytania dopełniające mające bądź charakter pytań zamkniętych, w których liczba możliwych odpowiedzi jest z góry określona, bądź też pytań otwartych nie przesądzających o formie odpowiedzi. Pytania rozstrzygające można stawiać tylko w związku z problemami dającymi się rozstrzygać przez zgodę lub odrzucenie. Bardzo często możliwa jest jeszcze jedna ewentualność - brak zdecydowania bądź brak wiedzy. Trzeba się wówczas liczyć z odpowiedziami typu: „nie wiem”, „nie mam zdania”, a więc z powstrzymywaniem się od zajęcia wyraźnego, zdecydowanego stanowiska. Pytania zamknięte już z góry przewidują gotowe warianty odpowiedzi, przemyślane wcześniej przez organizatora badania. Odpowiadający dokonują wyboru spośród dostarczonych sugestii odpowiedzi tak dobranych, by wyczerpać wszystkie możliwe rozwiązania, nasuwające się w związku z przedstawionym problemem.

Pewną odmianą pytań zamkniętych są pytania kiedy osoby odpowiadające wybierają jedną spośród więcej niż dwóch odpowiedzi. W takim przypadku wymienia się przemyślane uprzednio propozycje odpowiedzi, z których badany wybiera jedną, zgodną z jego wewnętrznym przekonaniem. Możliwe jest także podawanie przez badane osoby więcej niż jednej odpowiedzi z listy wyliczonych, zgodnie z instrukcją zalecającą wybór ich np. dwóch, trzech lub więcej. Niekiedy nawet prosi się, aby odpowiadający zaznaczał odpowiednim numerem kolejność dokonanego wyboru.

Pytania otwarte pozwalają osobom badanym na całkowitą swobodę udzielenia wypowiedzi, umożliwiają bardziej osobiste i pogłębione odpowiedzi. Pozwalają też na ustalenie hierarchii ważności problemów postrzeganych przez badanych. Mimo tych zalet, opracowanie wyników ankiety złożonej z pytań otwartych jest o wiele trudniejsze niż w przypadku pytań zamkniętych, a często wręcz niemożliwe. Odpowiedzi różnych osób muszą być bowiem porównywalne w określonym zakresie badania. Zatem, ze względu na potrzeby późniejszego skomentowania wyników badania ankietowego, pytań otwartych powinno być jak najmniej.

Oprócz wymienionych rodzajów pytań: zamkniętych i otwartych występuje rodzaj pośredni między nimi: pytania półotwarte. Mamy z nimi do czynienia gdy po wyliczeniu ściśle określonych możliwych odpowiedzi pozostawia się wolne miejsce na odpowiedź „inne” bez bliższego sugerowania o jakie chodzi.

W zależności od tematyki badań w konstruowaniu ankiet mogą występować oprócz tradycyjnych pytań i inne elementy jak np. dialogi, obrazki, fotografie, rysunki, opowiadania, krótkie filmy reklamowe itp. Badana osoba wyraża wtedy swój stosunek do nich przez wybór możliwych odpowiedzi lub swobodnych opinii.

Pewne pytania odgrywają szczególną rolę. Są to pytania filtrujące, pozwalające wyłączyć z badań te osoby, które z różnych przyczyn nie mają nic do powiedzenia w interesującej nas sprawie oraz pytania kontrolne, sprawdzające poprawność udzielonych odpowiedzi na ważne, zasadnicze pytania. Zadaje się pytania innymi słowami o to samo co wcześniej a gdy otrzymane odpowiedzi są sprzeczne, to z powodu wykrytej niestaranności lub niesolidności osób badanych, takich odpowiedzi lub nawet całych ankiet nie uwzględnia się w dalszej analizie.

Właściwa treść i forma pytań ma decydujące znaczenie dla wzajemnego porozumienia między badającym a badanym. Pytania powinny być formułowane w sposób całkowicie zrozumiały dla osób badanych, nie mogą być zbyt trudne a przez to zniechęcające do udzielenia odpowiedzi lub zachęcające do udzielenia odpowiedzi przypadkowej, nie mogą też sugerować oczekiwanych przez badacza ściśle określonych odpowiedzi. Kolejność pytań również ma znaczenie, powinny one stanowić pewien zwarty i logiczny ciąg prowadzący do uzyskania pełnego opisu badanego problemu. Z reguły na początku stawia się pytania bardziej ogólne, a następnie przechodzi do szczegółowego rozwinięcia tematu.

Ad 3. Instrukcja wyjaśnia osobom badanym kto przeprowadza badanie, jaki jest jego główny cel, jak odpowiadać na poszczególne pytania oraz jak gwarantuje się anonimowość badanych. Celowe jest też wskazanie, czego oczekuje się po otrzymanych wypowiedziach, wskazując na naukowe i użyteczne społecznie znaczenie przeprowadzonych badań.

Ad 4. Badania próbne są rodzajem badań kontrolnych. Pozwalają na stwierdzenie, czy skonstruowana ankieta stanowi odpowiednie narzędzie do badania, czy pytania są dostatecznie jasno i jednakowo rozumiane, czy instrukcja sprzyja poprawnym wypowiedziom i właściwie wyzwala szczerość i prawdomówność badanych, czy pytania wystarczająco różnicują dostarczane odpowiedzi. W badaniu próbnym postępuje się podobnie jak w trakcie badań zasadniczych. Rozdaje się formularze, udziela wstępnych wyjaśnień tworzących instrukcje, odpowiada na wątpliwości osób badanych. Po zebraniu wypełnionych formularzy dyskutuje i analizuje się zachowanie osób badanych, ich stosunek do badań, atmosferę samego badania i rozstrzyga o poprawności użytych pytań i odpowiedzi.

Ad 5. Przeprowadzenie badania próbnego umożliwia wychwycenie popełnionych błędów i dokonanie w razie potrzeby, ostatecznej korekty. Pozwala na takie przeredagowanie pytań ankietowych i instrukcji, by w nowej postaci nie zawierały wcześniejszych usterek.

Po skonstruowaniu ostatecznej wersji formularza ankiety, można przystąpić do badania właściwego na docelowo wybranej (w jaki sposób wybierać będzie o tym mowa w dalszej części) grupie osób. Następnie po uzyskaniu wypełnionych formularzy przystąpić do opracowania uzyskanych wyników.

Metoda monograficzna

Metoda monograficzna ma miejsce wtedy gdy do badania wybiera się tylko jedną jednostkę z badanej zbiorowości uważaną za jednostkę typową, w jakiś sposób charakterystyczną lub przodującą w gronie wszystkich jednostek. Szczegółowe poznanie jednego tylko obiektu pozwala niekiedy wyrobić sobie pogląd o pozostałych, które nie były badane. Oczywiście należy zdawać sobie sprawę z ograniczeń metodologicznych tej metody obserwacji i niebezpieczeństwa uzyskania błędnych wniosków, wtedy gdy badana jednostka była nietypowa, niepowtarzalna i cechowała się znaczną odrębnością od innych pominiętych w badaniu.

Ze względu na koszt, czas i charakter badania często nie możemy zbadać całej populacji, korzystamy wtedy z informacji o jej części, czyli z danych pochodzących z próby. Jest tak gdy np. badanie wszystkich jednostek statystycznych jest niecelowe lub niewykonalne (np. niszczy elementy). Konieczna jest zatem umiejętność przejścia od części do całości. Metodami takiego wnioskowania zajmuje się nowoczesna statystyka matematyczna, dorobek XX wieku, płodna dziedzina zastosowań matematyki. Jak wybierać próbę? Najkrótsza odpowiedź - losowo, niezależnie, a więc tak by próba dobrze reprezentowała całość. Służą temu odpowiednie mechanizmy takie jak tablice liczb losowych, generatory liczb losowych itd. Proste przykłady z codziennego życia jak np. degustacja potraw, sprawdzanie jakości przy zakupie towarów dobrze ilustrują te kwestię.

Metoda reprezentacyjna

Metoda reprezentacyjna polega na odpowiednim wyborze, najczęściej wylosowaniu, spośród jednostek badanej zbiorowości próbki (dzięki losowaniu nazywamy ją próbą losową). Badane są tylko tak wybrane jednostki a wyniki uogólnia się na całą pierwotną zbiorowość. Uogólnienie informacji pozyskanych w wyniku zbadania części zbiorowości na całą zbiorowość (populację) jest możliwe pod warunkiem, że spełniony jest warunek reprezentatywności próby. Reprezentatywność próby zapewnimy drogą losowania, i to takiego, które daje taką samą szansę znalezienia się w próbie wszystkim jednostkom badanej zbiorowości.

Losowanie (schemat urnowy):

Losowanie ze zwracaniem. Losujemy kulę, odnotowujemy wartość, zwracamy kulę do urny, losujemy kolejny raz, zwracamy kulę, aż do uzyskania listy składającej się z ustalonej liczby elementów. Losowanie bez zwracania odbywa się jak wyżej, tyle że wylosowanych kul nie zwracamy do urny.

Losowanie systematyczne

Polega ono na wyborze względnie małej liczby losowej powiedzmy k, a następnie na wyborze do próby elementów listy o numerach k, 2k, 3k...aż do wyczerpania listy. Użyteczne, zwłaszcza tam, gdzie używanie listy liczb losowych jest niemożliwe - na przykład ankietujemy co 50 osobę zgłaszającą się do lokalu wyborczego.

Losowanie warstwowe

Chcemy dokonać badania np. bezrobocia według województw. Nie możemy zastosować próby prostej mogłoby się bowiem zdarzyć, że w jednych województwach pytalibyśmy nadmierną liczbę osób, w innych osób wylosowanych do próby byłoby zbyt mało.Wyboru próby losowej dla całej populacji, w takim przypadku, dokonujemy przez wybór próby prostej dla każdej z warstw - w naszym przykładzie warstwy identyfikujemy z województwami. Umożliwia to pełną kontrolę liczności próbek w każdej warstwie.

Losowanie wielostopniowe

Np. badamy natężenie zakupów w hipermarkecie w ciągu roku. Wiadomo, że zależy ono zarówno od pory roku jak i tygodnia. Losujemy zatem najpierw tygodnie a potem dni.

Jest to procedura dwustopniową: najpierw wybieramy tygodnie w roku, a w drugim etapie dla wylosowanych tygodni losujemy dni. Możliwa jest też procedura wielostopniowa.
GUS organizuje m.in.

badania sytuacji osób na rynku pracy,
budżetów gospodarstw domowych, na wylosowanych, reprezentacyjnych próbach mieszkań.

Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności - BAEL

Od 1992 roku przeprowadza się regularnie co kwartał BAEL. Metodologia oparta została na definicjach zalecanych przez Międzynarodową Organizację Pracy i Eurostat (Urząd Statystyczny Unii Europejskiej). Przedmiotem obserwacji w badaniu aktywności ekonomicznej ludności jest sytuacja poszczególnych osób na rynku pracy w powiązaniu z sytuacją gospodarstw domowych, w których te osoby zamieszkują.

Podstawowym kryterium podziału badanej populacji jest fakt wykonywania, posiadania bądź poszukiwania pracy w trakcie prowadzenia badań. Wyodrębnia się kategorię pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo. Każda osoba może znaleźć się tylko w jednej kategorii. Za bezrobotną można uznać osobę, która w tygodniu poprzedzającym badanie nie wykonywała pracy przynoszącej zarobek w wymiarze co najmniej 1 godziny (!), ponadto aktywnie poszukuje pracy. Definicja bezrobotnego różni się zatem znacząco od definicji wynikającej z aktualnych przepisów prawa określających warunki jaki musi spełniać osoba rejestrująca się w Urzędzie Pracy jako bezrobotna.

Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych

W wylosowanych mieszkaniach domownicy prowadzą zeszyty dochodów i wydatków, rejestrując wszystkie źródła dochodów i zapisując każdy dokonany wydatek. Jest to badanie uciążliwe dla uczestniczących w nim osób, ale dające bardzo ważne informacje o strukturze budżetów domowych.

Obserwacje pełne

obejmujące wszystkie elementy badanej zbiorowości.

Spis Powszechny Ludności

Jest to badanie ustalające stan i strukturę ludności w określonym momencie, na określonym terytorium poprzez indywidualne uzyskiwanie danych o wszystkich jednostkach podlegających badaniu.

Podstawowe cele każdego spisu ludności i mieszkań są następujące:

dostarczenie informacji przede wszystkim o liczbie i strukturze gospodarstw domowych i rodzin, ich wielkości i składzie, a także informacji o zasobach i warunkach mieszkaniowych ludności - na wszystkich szczeblach podziału terytorialnego kraju
zebranie informacji, których nie można uzyskać z innych źródeł, o rozmiarach i przyczynach migracji i ich wpływie na skład gospodarstw domowych i rodzin oraz na sytuację ekonomiczną, o poziomie wykształcenia ludności, o dojazdach do pracy w skali kraju i jednostek lokalnych;
zebranie informacji niezbędnych do porównań międzynarodowych oraz wynikających ze zobowiązań międzynarodowych;
aktualizacja bazy do budowy operatów losowania dla wielu badań o charakterze reprezentacyjnym.

O ile ewidencja elementów ruchu naturalnego (urodzeń, małżeństw, rozwodów, zgonów) ma charakter rejestracji bieżącej i dotyczy wszystkich zdarzeń, to informacje o przemieszczeniach ludności (ruchu wędrówkowym, migracyjnym) zbierane są jedynie na podstawie przemeldowań. Pełnych i wiarygodnych informacji o stanie i strukturze ludności dostarcza zatem spis powszechny, badanie obejmujące wszystkich mieszkańców kraju. Oprócz cech demograficznych takich jak wiek, płeć, stan cywilny, wiek zawarcia małżeństwa, kolejność małżeństwa, liczba dzieci żywo urodzonych, wykształcenie itp. w formularzach spisowych zawarte są pytania dotyczące cech geograficznych (miejsce zamieszkania, miejsce urodzenia itp.) oraz cech ekonomicznych i społecznych (zawód, główne źródło utrzymania, warunki mieszkaniowe itp.).

Spisy ludności należą do najstarszych badań demograficznych. W łacinie i wielu innych językach mamy słowo „census” w znaczeniu spis ludności wywodzące się od słowa „censere” co oznacza „szacować”. W starożytnym Rzymie spisy przeprowadzano od V w. pne. Urzędnicy zwani cenzorami co 5 lat sporządzali spisy obywateli i ich własności. W 5 r. pne. Cezar August rozszerzył spis na całe Imperium Rzymskie. W podbitych przez siebie krajach żądano, by raz na dziesięć lat każdy mężczyzna w określonym terminie przybył wraz ze swoją rodziną do miejsca swego urodzenia w celu zarejestrowania się tam. Utylitarnym powodem spisów była potrzeba uzyskania informacji o liczbie osób zdolnych do noszenia broni i wysokości możliwych do uzyskania podatków.

W Polsce pierwsze imienne spisy powszechne ludności przeprowadzono pod koniec XVIII wieku. W 1777 r. spisano ludność miast, a w 1798 r. na podstawie uchwały Sejmu Czteroletniego przeprowadzono pierwszy spis powszechny całej ludności kraju. W okresie międzywojennym przeprowadzono spisy w 1921 r. i 1931 r. Po II wojnie światowej w latach 1950, 1960, 1970, 1978 i 1988. Ponadto w 1946 r. przeprowadzono tzw. sumaryczny spis ludności Polski, dotyczący jedynie podstawowych cech demograficznych.

Zgodnie z zaleceniami ONZ, spisy powszechne ludności w poszczególnych krajach świata powinny się odbywać co 10 lat i najlepiej w latach zakończonych cyfrą „0” lub im bliskim. Stosowanie się do tej zasady umożliwia bowiem dokonywanie porównań międzynarodowych jak i ogólnoświatowych szacunków ludności. Choć rzeczywisty czas trwania spisu wynosi zazwyczaj kilka tygodni, to przyjmuje się jako „moment krytyczny” wybraną datę.

Spisy powszechne po II wojnie

14 II 1946 - spis sumaryczny

3 XII 1950

6 XII 1960

8 XII 1970

7 XII 1978

7 XII 1988

20 V 2002

31 III 2011

Początkowy, powojenny cykl dziesięcioletnich przerw między spisami został zakłócony z powodu zmiany podziału administracyjnego kraju dokonanej w 1975 r. Brak informacji statystycznych o nowo powstałych województwach „wymusił” przeprowadzenie kolejnego spisu o dwa lata wcześniej. Zamiast oczekiwanego spisu w roku 1980 przeprowadzono go w roku 1978. Spis w 1988 r. był już konsekwencją zachowania dziesięcioletnich odstępów.

Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań w 2011 r.

Narodowy spis powszechny ludności i mieszkań, został przeprowadzony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w dniach od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011 r., według stanu w dniu 31 marca 2011 r. o godzinie 24:00.

Spis objął następujące tematy:

stan i charakterystyka demograficzna ludności;
edukacja;
aktywność ekonomiczna osób;
dojazdy do pracy;
źródła utrzymania osób;
niepełnosprawność;
obywatelstwo;
migracje wewnętrzne;
migracje zagraniczne;
narodowość i język;
wyznanie (przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego);
gospodarstwa domowe i rodziny;
stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych (mieszkania i budynki

Spis został przeprowadzony metodą mieszaną z wykorzystaniem systemów informacyjnych oraz danych zebranych w badaniu pełnym i reprezentacyjnym w trybie:

przekazania w formie elektronicznej danych z systemów informacyjnych administracji publicznej oraz z systemów informacyjnych
przez Internet;
wywiadu telefonicznego przeprowadzanego przez ankietera statystycznego;
wywiadu bezpośredniego przeprowadzanego przez rachmistrza spisowego.

Udzielanie odpowiedzi było dobrowolne.