Marta Klimowicz
Connecting to reality - polscy geje w Internecie
[Tekst omawia sposoby korzystania z Internetu przez gejów, problematykę ich blogów, komunikatorów internetowych jak i portali gejowskich (nacisk na ich funkcję). W przypadku osób homoseksualnych, sposoby budowania relacji, komunikowania się, a także zazębianie się świata wirtualnego z realnym są inne niż w przypadku heteroseksualnych. Wpływa na to także sam kontekst społeczny, w jakim funkcjonują polscy geje - to, co w sieci, daje prawdziwszy obraz społeczeństwa homoseksualnego niż świat realny.]
Dlaczego w Polsce nie ma gejów?
Ponad 80% Polaków deklaruje brak osobistej znajomości geja lub lesbijki. Badania socjologiczne, obserwacja życia politycznego (zakazy marszów czy demonstracji organizowanych w proteście przeciwko dyskryminacji homoseksualistów) czy codziennych zachowań (gdzie na przykład wśród dzieci jednym z większych przezwisk jest określenie „pedał” czy „ciota”), jednoznacznie wskazują, iż polskie społeczeństwo nie jest przyjazne gejom ani lesbijkom. Wydawać by się wręcz mogło, iż zostało ono stworzone wyłącznie dla białych, heteroseksualnych mężczyzn wyznania rzymskokatolickiego. Każde odstępstwo od którejkolwiek z tych zmiennych automatycznie powoduje obniżenie statusu i może wywoływać różne sankcje społeczne. Homoseksualizm z pewnością należy do tych piętn, których nosicieli Goffman (2005) nazywa osobami dyskredytowalnymi, a więc takimi, które uważają, że ich naznaczenie nie jest widoczne na pierwszy rzut oka (w odróżnieniu od osób zdyskredytowanych, których naznaczenie daną cechą jest czytelne i jasne). Homoseksualizm można więc ukryć, a żyjąc w społeczeństwie nietolerującym jakiejkolwiek inności, ukrywać go wręcz należy. Geje w Polsce żyją, spotykają się, rozmawiają ze sobą, poznają - a wszystko to także dzięki temu medium, które daje im szansę, jakiej jeszcze kilkanaście lat temu nie mieli. I choć dalej pozostają w swoistym ukryciu, „podziemiu", to jednak mają tam możliwość przekonania się, iż nie są osamotnieni.
Badania.
Autorka oparła się na dwóch typach źródeł w swojej pracy: na analizie zawartości stron internetowych oraz wypowiedziach gejów, pochodzących z wywiadów kwestionariuszowych, także wypowiedziach zamieszczonych na forach gejowskich. Badania co najmniej z dwóch powodów objęły wyłącznie męskich homoseksualistów. Pierwszy i najistotniejszy związany jest ze zróżnicowanym sposobem użytkowania internetu oraz kreowania swoich portali przez gejów i lesbijki. Sami geje, z którymi rozmawiała autorka uważają, że niesłusznie wrzuca się ich do jednego worka z lesbijkami, z którymi mają wspólne tylko to, że są odrzuceni przez społeczeństwo. Drugi powód to fakt, iż wywiady, które uzupełniły przeprowadzoną analizę zawartości stron, objęły wyłącznie grupę męskich homoseksualistów. Do analizy wybrano siedem najpopularniejszych portali gejowskich oraz 23 blogi. W toku badań wyłoniono tematy, które były poruszane najczęściej: coming out; obawa przed zarażeniem wirusem HIV; związek (aktualny bądź powracanie do przeszłych); poszukiwanie partnera; spędzanie czasu wolnego; praca.
Świat wirtualny versus świat prawdziwy. Największy paradoks naszej rzeczywistości.
Dla większości polskich homoseksualistów internet jest bliższy prawdzie (stąd tytuł artykułu - geje, łącząc się z internetem, łączą się ze swoją rzeczywistością) niż rzeczywistość pokazywana w pozostałych mediach. Geje są w internecie, nie ma ich zaś w przestrzeni publicznej, co sprawia, że rzeczywiste staje się kłamstwem, a wirtualne prawdą. Dochodzi do zatarcia granic pomiędzy tymi dwoma światami czy wręcz do sytuacji, w której cyberświat jest bardziej prawdziwy niż cokolwiek innego.
Portale gejowskie.
Portale gejowskie nie są jednorodne, wyróżnić można co najmniej dwie ich kategorie:
1. Informacyjne - odnajdujemy tam bieżące wiadomości ze świata polityki, które mogą wpłynąć na sytuację gejów w Polsce i na świecie, informacje o spotkaniach, manifestacjach i innych działaniach, w jakikolwiek sposób związanych z byciem gejem. Są to strony: http://www.homoseksualizm.pl, http://www.innastrona.pl, http://www.miedzynami.pl/portal.php oraz http://www.homiki.pl
Strony tego typu w widoczny sposób kierowane są nie tylko do homoseksualistów - najlepiej widać to na przykładzie portalu http://www.homoseksualizm.pl, której część wprost adresowana jest do rodziców, nauczycieli czy rówieśników gejów (w założeniu młodych, gdyż grupą docelową są tu studenci). Zainteresowani mogą tam odnaleźć rady, w jaki sposób zareagować, gdy dowiemy się, że nasz syn lub uczeń jest homoseksualistą. Strona ta jest ewenementem na skalę Polski - nie odnaleziono innej, która bez religijnego zacięcia odnosiłaby się do kwestii homoseksualnego dziecka czy ucznia. Wszystkie rady zamieszczone na stronie są niezwykle rzeczowe, uwzględniają kontekst psychologiczny i położenie obu stron, nie są pisane z pozycji roszczeniowej, wskazują zaś na trudności, jakie taka sytuacja może nieść nie tylko dla geja, ale i dla jego bliskich. Nauczyciele mogą więc odnaleźć przykładowe scenariusze lekcji, wprowadzające tematykę dyskryminacji i walki z nią, tworzenia stereotypów i idących za nimi wykluczenia czy wręcz agresji. Rodzice zaś dowiedzą się, w jaki sposób walczyć ze wstydem (gdyż za taki uważa się zazwyczaj posiadanie homoseksualnego dziecka), jakich reakcji się wystrzegać, aby nie zranić dziecka, czy, wreszcie, gdzie szukać grup wsparcia lub poradnictwa psychologicznego. Teksty umieszczone na tej stronie pisane są przez seksuologów i psychoterapeutki.
2. Rozrywkowe - zamieszczają one głównie informacje, gdzie warto pobawić się podczas weekendu, można tam przeczytać porady kosmetyczne, podyskutować na forum, ale chyba przede wszystkim - przejrzeć anonse. Są to ogłoszenia towarzyskie, które dzielą się na dwie kategorie - takie, które są dostępne dla wszystkich, przeglądających daną stronę oraz dostępne jedynie dla osób zalogowanych i mających własny profil. Przykłady stron: http://www.gejowo.pl, http://www.gay.pl czy http://www.hay.pl.
W większości anonse, z jakimi mamy do czynienia na portalach gejowskich, są skonstruowane według prostego wzorca - krótki opis wyglądu (zazwyczaj połączony z podaniem wszystkich potencjalnie interesujących wymiarów), preferowane zachowania seksualne oraz kontakt - zazwyczaj adres poczty elektronicznej, numer gadu-gadu czy rzadziej numer telefonu komórkowego. Często zaznaczane jest jeszcze, w jakim celu poszukiwana jest druga osoba - czy chodzi wyłącznie o seks(jeśli tak, to jaki jego rodzaj), czy może o szukanie „drugiej połówki”. Zdaniem respondentów najważniejszą funkcją internetu jest to, że zdecydowanie ułatwia on spotkania o charakterze czysto erotycznym. To umożliwianie błyskawicznego umówienia się na seksrandkę jest najważniejszą funkcją tego typu portali.
Pornografia.
Strony pornograficzne, bardzo często związane z portalami gejowskimi. Tego typu publikacje niemal zupełnie pozbawiły racji bytu czasopisma gejowskie, które, choć wciąż się ukazują, nie mają już wielu czytelników. Internet daje szansę uniknięcia pełnego potępienia spojrzenia kioskarza, dotkliwego zwłaszcza w małych miejscowościach, gdzie geje szczególny nacisk zdają się kłaść na zatajenie swojej tożsamości.
Czaty, czyli skąd jesteś i jak wyglądasz
Czaty to specjalne miejsca w internecie, gdzie w czasie rzeczywistym możemy porozmawiać z ludźmi o zainteresowaniach podobnych do naszych. Zdecydowana większość użytkowników wchodzi na nie zainteresowana wyłącznie jednym tematem - seksem (bez względu na to, jak dany czat został nazwany, prawdopodobne jest, że prędzej czy później temat rozmowy przynajmniej zahaczy o seks). Możliwe, że jedyną, choć z pewnością niezwykle istotną różnicą między czatami heteroseksualistów a gejów jest większa bezpośredniość tych drugich. „Gdy wchodzisz na czat, wiesz, że szukasz seksu, logujesz się i od razu ktoś cię zaczepia, pyta, skąd jesteś, jak wyglądasz i czy masz lokum. Nikt nie udaje, że jest na czacie w innym celu. A jeśli tak myśli, to oszukuje się. Szuka, ale nie chce się do tego przyznać”( cytat jednego z respondentów).
Komunikatory. Gadanie o seksie.
Komunikatory, takie jak gadu-gadu, tlen czy popularniejszy ostatnio skype, również ułatwiają gejom poznawanie się, nawiązywanie nowych kontaktów towarzyskich czy umawianie się na seks. Komunikatory odgrywają po części rolę czatów - wystarczy w wyszukiwarce znaleźć kogoś z miasta, w którym się znajdujemy, i można się z tą osobą umówić. To jednak nie wszystko - komunikatory pozwalają na kontakt także w innych celach - choćby takich, jak rozmowa z autorem interesującego bloga czy osobą, której profil wydał się interesujący, co niekoniecznie musi prowadzić do spotkania. Czasem jest to flirt, ale częściej po prostu rozmowa dwóch facetów, którzy chcą z kimś szczerze pogadać o pracy, o rodzinie, przyjaciołach, facecie, o wszystkim. Ta specyficzna forma rozmowy daje im poczucie bliskości i zrozumienia. Geje często mają co najmniej dwa konta na danym komunikatorze - oficjalny oraz „branżowy", a więc ten, który podają innym gejom. Robią to w celu zachowania anonimowości.
Blogi.
Polska jest niewątpliwie zagłębiem blogowym - znajdujemy się w czołówce liczby blogów pisanych w danym języku (Bednarek, 2003). Geje wiernie czytają wzajemnie swoje błogi, a widząc na tych najpoczytniejszych liczbę linków do innych, można podejrzewać, że zajmuje im to znaczącą część dnia. Dowiadują się, co słychać u ich znajomych, jak mają się ich związki i czy wciąż szukają pracy. Blogi dla polskich homoseksualistów mają co najmniej 3 inne ważne wymiary:
1.„Inni też tak mają” - Czytanie blogów innych gejów pozwala na oswojenie się z sytuacją (typowe jest to zwłaszcza dla osób, które dopiero od pewnego czasu są świadome własnych preferencji seksualnych). Może mieć funkcję terapeutyczną, nie czujemy się już tak osamotnieni, a zaczynamy przynależeć do pewnego rodzaju wspólnoty. Komentując wpisy czytelnicy również mogą się dzielić z autorem błoga i innymi swoimi przemyśleniami i uwagami.
2. „Jestem sobą” - Osoba ukrywająca przed większością otoczenia swoją tożsamość, może wreszcie bez przybierania masek i kłamstw opowiedzieć innym prawdę o sobie, dokonać swoistego coming out, porzucić wreszcie zahamowania. Bywa i tak, że blog pomaga podjąć decyzję o ujawnieniu się szerszemu gronu osób.
3. „Poznajmy się” - Blogi często są osobistymi zapiskami. Ich autorzy piszą, co ważnego się u nich dzieje, jak wygląda ich związek lub poszukiwanie partnera itp. Robią to w różnym stylu, ze śmiertelną powagą, z ironią, z dystansem lub bez niego. Czytanie ich notek zbliża do autorów, a zamieszczane na stronie bloga adresy mailowe lub numery gadu-gadu mogą pozwolić na jeszcze bliższy kontakt. Po raz kolejny internet umożliwia gejom zawieranie znajomości - szukanie partnera czy przyjaciela.
Podsumowanie.
O ile wśród osób heteroseksualnych panuje opinia, iż korzystanie z portali randkowych i szukanie na nich partnera życiowego jest ostatecznością, wyrazem desperacji, o tyle wśród homoseksualistów jest zupełnie inaczej: „Dla mnie podrywanie kogoś w knajpie, na siłowni czy gdziekolwiek indziej, to całkowita frustracja. Nie wyobrażam sobie, żebym miał się znaleźć w takiej sytuacji. Internet to coś innego. Poznajesz tam ludzi, możesz się do nich zbliżyć, rozmawiać na wszystkie tematy, zanim zdecydujecie się spotkać. To jest bezpieczne i bardziej normalne. Spotykasz się z kimś, kogo już znasz, co z tego, że z mejli czy gadu- gadu. Nie rzucasz się na pierwszego faceta przy barze. Masz czas, żeby się zdecydować i zastanowić”, (wyp. respondenta). Geje stosunkowo często nawiązują bliższe relacje z osobami poznanymi za pomocą Internetu, a znajomości z sieci często przenoszą się do realu. To, co dla heteroseksualnych kobiet i mężczyzn stanowi wstyd, coś, o czym nie mówi się wszystkim znajomym, dla gejów jest częścią życia, zwykłym sposobem na poznawanie nowych osób. Fakt ten wynika z pewnością z niewielkiej liczby gejowskich klubów w Polsce. Ryzyko podrywania kogoś w innym miejscu jest za duże. W klubach „branżowych” można nie mieć wątpliwości co do preferencji osób tam przebywających, nawet jeśli ktoś omyłkowo zostanie wzięty za geja, znajdując się w takim lokalu, nie powinien mieć raczej do nikogo pretensji. Internet - czy raczej pewne jego rejony - zastępczo odgrywają więc rolę takich „branżowych” lokali. Dla większości gejów sieć jest tym miejscem, gdzie dochodzi do ich wtórnej socjalizacji. O ile heteroseksualiści o wzorach zachowań mogą się dowiedzieć z obserwacji życia rodzinnego, książek czy oglądania filmów, o tyle homoseksualiści w Polsce tego typu punktu odniesienia już nie mają. W Stanach Zjednoczonych czy Wielkiej Brytanii powstają seriale i filmy, mówiące tylko o homoseksualistach (jak choćby serial Queer as Folk czy gejowska love story Brokeback Mountain), w Polsce jednak tego typu produkcje nie istnieją, a wątki homoseksualne są zakamuflowane (na przykład w serialu Magda M.) Poprzez Internet geje uczą się jak funkcjonować w społeczeństwie (dalej kamuflując się), pozwala on im także dowiedzieć się o obowiązujących standardach zachowań, dobrych klubach, przestrogach. Jest także motorem pierwszych inicjacji seksualnych.
Doktorantka Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego i studentka Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania badawcze: socjologia internetu (ze szczególnym wyróżnieniem blogów), społeczne konstruowanie ciała, tematyka gender, kultura popularna.
Tytuł podrozdziału odnosi się do społecznego wizerunku osób homoseksualnych, nieobecnych raczej w mediach poza paroma wyjątkami publicznego coming out'u, np. Tomasza Raczka czy Jacka Poniedziałka. Społeczeństwo polskie jest raczej homofobiczne, a odmienność orientacji jest ciągle tematem tabu (książka Re:Internet jest sprzed 5 lat, na to też trzeba wziąć poprawkę ustosunkowując się do problemu homoseksualizmu współcześnie).