Ewa Majewska

Między cyberfeministycznym imaginarium a emancypacją społeczną.

Próba rekonstrukcji podmiotu cyborgicznego

Na wstępie tego opracowania warto rozgraniczyć feminizm społeczny [manifestacje, parytety i np. fundacje do spraw handlu żywym towarem] od feminizmu akademickiego, czyli refleksją nad tym czym jest kobiecość i jak się kształtowała w historii, kulturze, w ogóle. Z tego co tu wyczytałam Cyberfeminizm jest głównie tym drugim, a w pierwszym objawia się raczej na polu pomocy innym.

Cyberfeminizm - zajmuje się analizą technologii, postrzeganiem i tworzeniem przez nią tożsamości, emancypacyjnym potencjałem, związkiem z systemami represji i kontroli. Cyberfeminizm zajmuje się relacjami płci na polu technologii i tym dlaczego była to do tej pory domena męskości. Teoria ta wywodzi się głównie z francuskiego poststrukturalizmu, feminizmu różnic i z marksizmu. Podmiot cyborgiczny to termin Danny Haraway, najważniejszej z teoretyczek cyberfeminizmu.

Założenia teorii [z którymi można się zgadzać lub nie, ale trzeba znać]:

- szukanie analogii między historią kobiet i historią maszyn

- Sadie Plant twierdzi: tkanie - czynność kobieca jest na płaszczyźnie struktury tym samym co obliczenia komputera, czyli tkaniem wzorów algebraicznych. Według niej naigrywanie się z kobiecego wkładu w cywilizację zaczęło się od Freuda, który uznał, że jeżeli kobiety wniosły coś w rozwój cywilizacji to chyba faktycznie tylko tkanie i przędzenie. Cała sieć WWW jest przecież utkana, pierwsze maszyny liczące też powstały z inspiracji tkanej struktury

- podobnie jak maszyny kobiety również traktowane były jako „Inne”, zawsze w odniesieniu do mężczyzn, byty drugiej kategorii, wybrakowane egzemplarze homo sapiens, nastawione na czynności powtarzalne a nie kreowanie, no te klimaty…

- a jakie są podstawowe cechy maszyn inteligentnych?: czynność powtarzalna, układanie skomplikowanego wzoru z jednostek większego układu, reprodukcja - czyli patrz punkt wyżej

- dzięki takiemu metaforycznemu ujęciu technologii i spojrzeniu na pracę kobiety dostrzeżono ich fundamentalną rolę w społeczeństwie.

- uwaga Freud: tkanie - imituje aktywność macicy, więc według Plant: komputer może być dla kobiety miejscem afirmacji

- nowe technologie mają zatem emancypacyjny charakter, kobieta może rozpoznać się w funkcjonowaniu komputera, utożsamić z nim. To dosyć rewolucyjne, gdyż zawsze odnoszono się do technologii na zasadzie porównania z ciałem mężczyzny, a zatem różnica w postrzeganiu technologii ma charakter esencjalistyczny, bazuje na założeniu o różnicy płci

- Donna Haraway: należy przełamać dualizm człowiek-maszyna. Jak? Należy zrozumieć, że maszyny to byty stworzone przez człowieka, ich przedłużenie, np. wg Haraway „karykatura męskiego marzenia o reprodukcji”. Maszyna to aspekt naszej cielesności, a jeżeli jest jakąś granicą człowieka to jest w pewnym sensie samym człowiekiem. I tak można to odnieść do społeczeństwa: wtedy kobieta, Żyd, gej, Murzyn, zwierzę [zasadniczo nie biały chrześcijański mężczyzna] nie stanowi już postaci Innego, ale jest integralną częścią całości. Tadam!

Przechwycenie jako narzędzie społecznej zmiany:

- tempo zmian w społeczeństwie informacji jest zbyt szybkie aby szukać oryginału, dlatego lepiej skopiować, „przechwycić” [tu przypominamy sobie podział na oryginał i kopię i np. Baudrillarda]

- idea przechwycenia w pisarstwie kobiecym, Helene Cixous (czytamy z francuska „elen siksu” ) skoro żyją w kulturze, w której są represjonowane niech tworząc podkradają jej narzędzia i strategie.

- mit cyberfeministyczny przechwytuje wyobrażenie o płci i społeczeństwie oraz wyobrażenie o technologii. Mit ten przekracza mitologię poprzez swoje równościowe postulaty wpisane w rzekomo neutralną narrację filozofii i nauki. Wiąże się to z teorią sytuacjonizmu, głównie z nurtem detournement: czyli odwrócenie logiki danego przekazu czy informacji, bazujące na tej logice i na pozór przynajmmniej rządzone jej regułami. Czyli zasadniczo w świecie wirtualnym nie istnieje reżim płciowy, bo możemy się stworzyć kim chcemy.

- cyberfeministkom zależy aby wyeliminować ciało z dyskursu. Ciało to płeć, kolor skóry, ogólny wygląd, ich teoria uważa takie postrzeganie człowieka za niepostępowe, nieistotne w rozważaniach nad przestrzenią wirtualną.

- cała ta trudna teoria przekłada się jak na razie w rzeczywistości na warsztaty i wykłady dla kobiet, na których dowiadują się o nowych technologiach, które mają im pomóc, począwszy od nauki obsługi komputera dla uchodźczyń z Afganistanu, kończąc na poważniejszych spotkaniach naukowych.

- Według Haraway cyberfeminizm to nie ideologia. Teoria ta czerpie ze zbyt wielu innych, dlatego można tu mówić o „wielości ideologii”, rozumianej raczej tak jak pisał Gilles Deleuze: „Nie ma żadnych ideologii, są tylko organizacje władzy, pod warunkiem, że przez organizacje władzy rozumiemy jedność pożądania i infrastruktury ekonomicznej”

- w cyberfeminizmie zainteresowanie władzą nie jest związane z dążeniem do jej przejęcia. Cyberfeminizm analizuje władzę w tym sensie, że próbuje sięgać do jej korzeni.

- uważają, że równość płci jest związana ze zniesieniem wszelkich dyskryminacji i opresji, tych ekonomicznych oraz opartych na rasizmie i homofobii

Technologia - między wyścigiem zbrojeń a emancypacją:

- Sadie Plant: „systemy cybernetyczne są podsycane przez technologie militarne, bezpieczeństwo i obronę” - czyli lepsza technologia jest tylko dlatego, bo usprawnia się armię

- inne formy władzy według Haraway: dominacja, władza polityczna nad zarodkami, władza nad przedstawicielami mniejszości seksualnych, władza nad ciążami kobiet nieposiadających dokumentów, władza ekonomiczna tzw. Północy nad tzw. Południem

- Cyberfeminizm można podsumować jako rekonstrukcję nauki, ukazującą dominację i nierówności, które zostały w nią wpisane w ramach rozwoju. Cyberfeminizm oznacza w takim razie kolejną gałąź ontologii marksowskiej wzbogaconą o zasadnicze zanegowanie czegoś takiego jak obiektywizm. Oznacza to, że teraz każda nauka jest już w jakiś sposób ograniczona.

- Ann Balsamo uważa, że technologia nie pomoże w niczym, jeżeli nie będzie służyła czemuś użytecznemu, wszelkie szkolenia o technologii powinny być po coś.

Podmiot w cyberfeminizmie - cyborg czy kobieta? :

- Sadie Plant broni swojego prawa do esencjalistycznego pojmowania swojej tożsamości płciowej [czyli to, że jest kobietą ją całkowicie określa, kobiecość jako skończony zbiór cech] i w związku z tym pisze jak kobieta, myśli z pozycji kobiecej. Plant jako cyberfeministka jest dosyć osamotniona w tych poglądach przez swoje znajome teoretyczki.

- Luce Irigay: zauważa, że kobieta w świecie jest postrzegana jako towar [tzn. no bez szaleństw, nie jak jabłka na targu, metaforycznie w miarę], co oznacza, że nie jest „jakaś”, jest stworzona przez mężczyzn [przykład: kobieta staje się kobieca dopiero wtedy, gdy zostanie dostrzeżona przez mężczyznę, gdy jest postrzegana]. Kobiety, które takie nie są wybiegają poza ogólny schemat. Wobec powyższego proponuje, aby kobiety same wypełniały swój schemat kobiecości, nie poprzez odwołanie do mężczyzn a samych siebie, czyli poprzez swoje własne ciało, macierzyństwo. Czyli ogólnie rzecz biorąc, skoro kobiety są inne od mężczyzn to niech nie próbują być tacy jak mężczyźni, tylko takie jakie są. Ważne, żeby ta inność nie była wartościująca.

- a teraz o teorii feminizmu: II fala rozróżniła sex od gender, III falowe feministki uznały, że taki podział na ciało i ducha jest dosyć słaby, bo znowu buduje jakieś binarne opozycje

- kategoria kobiety i kategoria podmiotu jest często poddawana pod krytykę, chociażby dlatego, że jednoznaczne wskazanie podmiotu, w powiązaniu z normami prawnymi może chronić dobro a nawet życie ludzi. Czyli jeżeli według jakiegoś prawa coś nie jest podmiotem to jest bezwolne i można je np. sprzedać [handel kobietami], a jeżeli coś jest uznane za podmiot to nie można tego np. zabić [aborcja]

- cyborg: wg Haraway zaprzecza dotychczasowej wizji podmiotu oraz zaprzeczenia podmiotu i jego Innego, na którym ów podmiot był ufundowany. Cyborg nie podlega zatem opozycjom binarnym, nie może być np. biseksualny lub dwukulturowy, cyborg jest wieloseksualny, wielokulturowy, wielo-w-ogóle-wszystko. Skoro przekracza wszelkie dualizmy typowe dla kultury europejskiej cyborg jest zatem kontrkulturowy lub jest kulturą/kulturami alternatywnymi. Przykładu nie podano, ale jeżeli dobrze myślę to takim podmiotem cyborgicznym [patrz tytuł] może być np. kultura queer, no bo jest w niej wielość seksualności, wielość kultur, bo dotyczy całego świata, wielość ras, wielość poglądów. Innego jaskrawego przykładu nie umiem wymyśleć.

Mit a emancypacja:

- cyberfeminizm próbuje nazwać podmiotem to nie tylko kobieta, ale wszyscy kulturowo opresjonowani, dlatego podmiot cyborgiczny to szersza płaszczyzna rozważań niż tylko ta nad kobiecością. Poza tym samo rozdzielenie na płeć to za mało, kobiety zarówno jak wszyscy ludzie są różni, mają różne poglądy, doświadczenia i „żaden konstrukt nie stanowi całości” -> Haraway

- jak pamiętamy mit jest powtarzalny, cyberfeministki pokazują, że ich narracja o cyborgach, kobietach i podmiocie nie jest powtarzalna, podkreśla się w niej inność. Tak, ja też mam wrażenia, że piszę to już któryś raz.

- wg Haraway poszukiwanie równości płci jest głęboko związane z rewizją historii oraz podstawowych założeń nauki [np. w biologii mówi się o konkurencji w zachowaniu np. zwierząt/bakterii a samo pojęcie konkurencja jest wymyślone przez człowieka i wartościujące, bo zawsze jest jakiś przegrany i wygrany]

W stronę społecznego zaangażowania:

- cyberfeminizm interesuje również problem granic [zarówno w cyberprzestrzeni, jak cenzura w Internecie i jako utrudnione przemieszczanie się spowodowane napięciami politycznymi]

- ważny jest związek wolności komunikacji i wolności przemieszczania się. Wg autorów periodyku Makeworlds nie powinno być żadnych ograniczeń, ani wirtualnych ani rzeczywistych, podobnie myślą cyberfeministki. Uważają też, że przestrzeń wirtualna może pomóc w kreowaniu lepszej przestrzeni namacalnej;) - ułatwia działanie ruchom społecznym, czyli wiedza i umiejętności w zakresie technologii uwłasnowolniają kobiety [i nie tylko kobiety]

- Cyberfeminizm jest krytykowany jako łatwa utopia dostępu do technologii. Nawet jeżeli wszyscy będą mieli dostęp do nowych technologii to najprawdopodobniej problem nierówności przeniesie się w przestrzeń wirtualną.

- na koniec autorka zaznacza, że Cyberfeminizm jako taki już dogasa, jednak była to kolejna feministyczna i lewicowa narracja na rzecz równości. Ruch ten zdziałał wiele dla kobiet, otworzył przed nimi nowe perspektywy, pozwolił kobietom rozpoznać siebie „poza kontekstem ofiary”.

---