HIGIENA PRACY W ZAKŁADACH PRACY
Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy należy do podstawowych obowiązków każdego pracodawcy. Sprawy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy powinny też być stale na uwadze każdego z pracodawców, bez względu na ich status prawny, gdyż jedynym celem działalności przedsiębiorcy nie może być tylko maksymalizacja zysków, bez względu na stosowane środki.
Zadania z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy powinny też być realizowane na bieżąco. Nie zawsze jednak realizacja tych zadań wymaga ponoszenia większych nakładów finansowych, bowiem często zależy to tylko od właściwej organizacji pracy i przestrzegania obowiązujących przepisów, zarówno przez pracodawców, osoby kierujące pracownikami, jak i samych pracowników. Jest jednak rzeczą oczywistą, że nie jest możliwe, mimo podejmowania odpowiednich starań, całkowite wyeliminowanie zagrożeń dla życia i zdrowia ludzkiego występujących w środowisku pracy. Niekiedy bowiem praca musi być świadczona w warunkach zagrażających życiu i zdrowiu ludzkiemu. Chodzi zatem o to, by w takich sytuacjach podejmowane były działania mające na celu maksymalne zmniejszenie występujących zagrożeń.
Podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jest Konstytucja RP, która w art. 66 gwarantuje takie prawo każdemu. Sposób realizacji tego prawa określa ustawa. Ustawą określającą prawa i obowiązki obywateli w tym zakresie jest Kodeks pracy. Podstawowe uregulowania kodeksowe w zakresie bhp znajdują się w dziale X kodeksu dotyczącym bhp, w dziale VII dotyczącym ochrony pracy kobiet i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy młodocianych. Natomiast art. 9 Kodeksu pracy wskazuje na inne źródła prawa pracy, szczególnie zaś porozumienia normatywne zawierane między partnerami socjalnymi, tj. układy zbiorowe i inne porozumienia zbiorowe, np. akty wewnątrzzakładowe stanowione w formie regulaminów i statutów.
Dodatkowo, jako źródło praw i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zostały wprowadzone zasady BHP. Zasady Bezpieczeństwa i Higieny Pracy to pozaprawne (nieokreślone w prawie) reguły bezpiecznego postępowania, wymagane przy wykonywaniu określonej pracy (czynności), wynikające z doświadczenia oraz przesłanek naukowych i technicznych.
Kodeks Pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Podstawowe obowiązki pracodawcy są zawarte w art. 207-209 Kodeksu Pracy. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w Zakładzie Pracy, jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest zobowiązany: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, zapewnić wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy (Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego, Urząd Górniczy i inne), zapewnić wykonanie zaleceń Społecznego Inspektora Pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca rozpoczynający działalność jest zobowiązany w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz zawiadomić o zmianie miejsca, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.
Pracodawca jest zobowiązany odbyć szkolenie podstawowe w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane (nie rzadziej niż raz na 6 lat). Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.
Kodeks Pracy określa również obowiązki pracownika, są one zawarte w art. 100 Kodeksu. Pracownik jest zobowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Pracownik jest zobowiązany w szczególności: przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, przestrzegać Regulaminu Pracy i ustalonego w zakładzie porządku, przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych (jest to podstawowy obowiązek każdego pracownika), dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu, stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie, brać udział w szkoleniu i instruktażu z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (Art. 229, § 4 Kodeksu Pracy) Sprawa opieki profilaktycznej nad pracownikami jest opisana szczegółowo w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. (Dz. U. nr 69 poz. 332 z 25 czerwca 1996r. z póz. zm.). Jest to podstawowy akt prawny regulujący całość opieki profilaktycznej nad pracownikami, w tym badania wstępne, okresowe i kontrolne. Dla pracodawców bardzo istotną sprawą, wynikającą z tego rozporządzenia jest poprawne wypełnienie skierowania na badania profilaktyczne o raz znajomość szkodliwości i uciążliwości występujących w ich zakładzie pracy.
Wykaz szkodliwości uciążliwości został podany w załączniku nr 1 w/w rozporządzenia. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają: osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Badaniom okresowym podlegają pracownicy, którym ukończył się termin ważności wydanego zaświadczenia lekarskiego. Badaniom kontrolnym podlega pracownik w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni spowodowanej chorobą. Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym: brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy lub przeciwwskazaniem zdrowotnym do pracy na określonym stanowisku pracy.
W/w badania są przeprowadzane na koszt pracodawcy i, w miarę możliwości, w godzinach pracy.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako: szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ: w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone wyżej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań, podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony, przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan zdrowia na to pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego. Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający: dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych, uruchomienie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane, dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Czynności z zakresu postępowania powypadkowego przeprowadzane są przez zespół powypadkowy. Skład zespołu powypadkowego jest uzależniony od następujących czynników: istnienia w zakładzie pracy służby BHP, istnienia Społecznej Inspekcji Pracy, ciężkości wypadku. Pracodawca powołuje zespół powypadkowy w składzie 2 osób, który niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku jest zobowiązany przystąpić do ustalenia jego okoliczności i przyczyn. Zespół sporządza wymaganą dokumentację w wyznaczonych terminach, którą zatwierdza pracodawca. Dokumentację powypadkową pracodawca przechowuje przez 10 lat, jest też zobowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy. Koszty związane z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi pracodawca.
Ogólne zasady organizacji bezpiecznych miejsc pracy mówią o tym, że w każdym pomieszczeniu, w którym odbywa się praca z zastosowaniem urządzeń lub substancji stwarzających zagrożenie należy zapewnić: regulamin porządkowy zawierający zasady bezpiecznej pracy, instrukcje obsługi dla każdego urządzenia, środki ochrony indywidualnej (maski, osłony twarzy, itp.) do wykonania czynności szczególnie niebezpiecznych, apteczki wyposażone w niezbędne środki farmaceutyczne i materiały medyczne.
Miejsca, do których dostęp jest ograniczony powinny być odpowiednio oznakowane i zabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych. Urządzenia czasowo niesprawne powinny być wyraźnie oznakowane i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie. Do prowadzenia wszelkiego typu prac eksperymentalnych wymagane są szczegółowe instrukcje prowadzenia badań, zawierające postanowienia dotyczące zapobiegania powstawania zagrożeń zdrowia lub życia. Powyższe zasady nie obejmują prac z materiałami promieniotwórczymi, nad którymi nadzór sprawują powołane do tego jednostki zewnętrzne.