Uzależnienie od alkoholu i substancji psychoaktywnych
W rozwoju uzależnienia można wyróżnić okres wstępny- używanie szkodliwe, prowadzące do konsekwencji zdrowotnych i społecznych strat u osoby, która nie ma jeszcze wszystkich objawów pozwalających na diagnozę uzależnienia.
Uzależnienie rozpoznaje się wówczas, gdy występują, co najmniej 3 objawy z niżej wymienionych:
-silna potrzeba, pragnienie lub przymus przyjmowania substancji psychoaktywnych
-trudności w powstrzymywaniu się od jej przyjęcia
-objawy fizyczne, zależne od rodzaju substancji, pojawiające się przy zmniejszeniu jej dawki lub odstawieniu
-przyjmowanie środka w celu uzyskania określonego stanu psychicznego lub jego uniknięcia oraz uniknięcia zespołu odstawienia
-zjawisko tolerancji-potrzeba zwiększania dawki, aby osiągnąć podobny efekt
-utrata dotychczasowych zainteresowań
-koncentracja aktywności na zdobyciu substancji i przyjmowanie, mimo wiedzy na temat szkodliwych konsekwencji
W klasyfikacji ICD-10 znajduje się 10 grup zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowań spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych:
-alkoholu
-opiatów
-kanabinoli
-leków nasennych i uspokajających
-kokainy
-substancji stymulujących w tym kofeiny
-halucynogennych
-nikotyny
-lotnych rozpuszczalników
-stosowanie kilku z tych substancji równocześnie- politoksykomania
Uzależnienie od alkoholu
Chorobę alkoholową możemy rozpoznać, gdy pojawiają się określone objawy somatyczne, behawioralne i psychologiczne. Zawsze obecne są objawy tj.:
-silna chęć lub przymus picia alkoholu
-brak zdolności kontrolowania picia alkoholu(rozpoczęcia, zakończenia i wypijanych ilości
-picie alkoholu w celu złagodzenia objawów odstawienia
-głębokie stany upojenia z późniejszą niepamięcią
-wzrost tolerancji-picie coraz zwiększysz dawek, aby osiągnąć stan upojenia wywołanego wcześniej mniejszymi dawkami
-stały sposób picie, nie liczenie się z dezaprobata społeczną
-kontynuowanie picia mimo świadomości jego szkodliwości zdrowotnych, społecznych i psychicznych
-picie alkoholi nie konsumpcyjnych
Epidemiologia:
-w Polsce alkoholu nadużywa ok. 10% populacji, natomiast liczbę uzależnionych szacuje się na 2,5 % w populacji na 1 milion osób.
-Polska w tabelach zajmuje środkowe miejsce w krajach europejskich w przeliczeniu spożycia alkoholu „na głowę”.
-Znacznie częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet.
- z badań wynika, że coraz częściej po alkohol sięgają młodociani, nieżonaci lub rozwiedzieni mężczyźni
Etiologia:
W rozwoju uzależnienia od alkoholu znaczenie mają czynniki psychologiczne, biologiczne, społeczne, kulturowe i ekonomiczne.
Stan zwykłego upojenia-powoduje zmiany w zachowaniu, wzrost agresywności, zaburzenia uwagi, pobudzenie motoryczne, chwiejność emocjonalna, dystrofia. Przy większych ilościach- niezrozumiała mowa, zaburzenia koordynacji ruchowej, pojawiają się cechy do tej pory niezauważalne u danej osoby.
Zespól odstawienia alkoholu-pojawia się u osób uzależnionych w ciągu 12-24 godzin po zaprzestaniu picia i zwykle utrzymuje się przez 7 dni.
Obraz kliniczny ujawnia:
-objawy uzależnienia od alkoholu
-objawy somatyczne: drżenie mm, wzmożona pobudliwość, wzrost ciśnienia tętniczego i gwałtowne spadki, tachykardia, podwyższona temp. ciała, rozszerzenie źrenic, biegunka, nudności, wymioty, bóle i zwroty głowy
-objawy psychiczne: lęk, dystrofia lub przygnębienie, zaburzenia snu, bezsenność, marzenia senne o treści lękowej.
Psychozy alkoholowe, ostre i przewlekle: majaczenie, drżenie, ostra halucynacja, paranoja alkoholowa, niezwykle rzadko zdarzają się u młodych alkoholików, otępienie, depresja alkoholowa.
Majaczenie alkoholowe:
To ostra psychoza alkoholowa, pojawiająca się najczęściej w 2 lub 3 dniu od odstawienia alkoholu, może również wystąpić podczas picia, zazwyczaj, po co najmniej kilkuletnim okresie intensywnego picia. Jako stan zagrażający życiu jest bezwzględnym wskazaniem do hospitalizacji. Charakterystyczne objawy majaczenia alkoholowego to:
-objawy zespołu odstawienia
-objawy prodromalne: zaburzenia snu, koszmary senne, drżenie mm, lęk
-objawy pełnego majaczenia: jakościowe zaburzenia świadomości, żywe omamy i złudzenia wzrokowe, rzadziej słuchowe i dotykowe, urojenia prześladowcze, pobudzenie psychoruchowe, bezsenność lub odwrócony rytm snu, obj. wegetatywne, napady drgawkowe.
Upojenie alkoholowe patologiczne(stan pomroczny)
Jest to rzadka psychoza, w której picie alkoholu odgrywa rolę czynnika spustowego, choć występuje u osób nieuzależnionych od alkoholu. Charakterystyczne objawy: nagły początek, krótki czas trwania, jakościowe zaburzenia świadomości, naprzemienne rozdwojenie osobowości, urojeniowa interpretacja otoczenia, pobudzenie, agresja, pozornie zaborne zachowanie, zachowanie niezgodne z dotychczasową osobowością, zejście zaburzeń pod postacią snu terminalnego, pełna niepamięć okresu psychozy.
Przebieg:
U młodych osób przebieg uzależnienia może być szybki, większość alkoholików rozpoczęła picie alkoholu w okresie dojrzewania. Zaburzenia psychotyczne pojawiają się, po co najmie kilku latach intensywnego picia, podobnie jak zaburzenia osobowości. Pojawiają się zachowania samobójcze oraz zaburzenia funkcjonowania seksualnego.
Leczenie:
Jest to proces bardzo złożony, wymaga działań związanych z przerwaniem picia, detoksykacją, omotywaniem do zachowania abstynencji, podjęcia dalszego leczenia, udziału w programach terapeutycznych i samopomocowych, nastawionych na podtrzymanie abstynencji. Leczenie psychoz alkoholowych powinno odbywać się w szpitalu, polega ono na leczeniu psychotycznym, w przypadku depresji-przeciwdepresyjnym, czasem z dodatkiem leków przeciwlękowych oraz leczeniu stanu somatycznego.
Dzieci alkoholików:
Sytuacja dzieci w dysfunkcjonalnej rodzinie zmusza dziecko do ogrywania różnych ról: ratownika i podpory rodziny, kozła ofiarnego, dziecka zagubionego lub maskotki rodziny.
Wyróżnia się trzy typy dzieci, które muszą poradzić sobie z alkoholizmem rodziców: dziecko odpowiedzialne, dostosowujące się i łagodzące sytuację. Funkcjonowanie tych dzieci determinują trzy zasady: nie mów, nie ufaj, nie odczuwaj. Dzieci alkoholików mają większe predyspozycje do picia alkoholu w dorosłości, ponieważ charakteryzują się specyficznymi cechami: poczucie odmienności, krytyczna samoocena, zbyt poważne traktowanie siebie, ignorowanie własnych potrzeb emocjonalnych, brak umiejętności cieszenia się życiem, nadmierna odpowiedzialność lub jej brak, nadmierna wrażliwość lub obojętność, potrzeba stałej kontroli, funkcjonowanie wg zasady „wszystko albo nic”, uleganie impulsom, trudności w realizowaniu do końca swoich planów życiowych, obawa przed nawiązywaniem bliskich związków, wysoki poziom nieufności, lęk przed otoczeniem, nieświadome poszukiwanie napięć i kryzysowych sytuacji.
Dzieci alkoholików również wymagają pomocy psychoterapeutycznej. Synowie alkoholika- kilkanaście razy częściej zostają alkoholikami, córki matek alkoholiczek-3krotnie częściej same piją i wybierają znacznie częściej mężów alkoholików.
Uzależnienie od substancji psychoaktywnych. Opiaty, kanabinole, leki nasenne i uspokajające, kokaina, substancje stymulujące, halucynogeny, nikotyna, lotne rozpuszczalniki.
Zasadniczą cechą uzależnień od substancji psychoaktywnych są zaburzenia motywacji prowadzące do trwalej i nawracającej reakcji poszukiwania i przyjmowania środka uzależniającego. Objawy te wynikają ze zmian neuroadaptacyjnych powstałych w skutek długotrwałego działania substancji uzależniającej.
Amfetamina i substancje o działanie amfitaminopodobnym
Epidemiologia:
-używanie przez osoby w wieku 18-30 lat, częściej mężczyźni, szczególnie przyjmowanie dożylne
-wzrost używania w ciągu ostatnich kilku lat u osób poniżej 18 r.ż.
Intoksykacja:
Charakterystyczną cechą jest pojawienie się euforii, wzmożonej energii, nadaktywności, niezdolności do odpoczynku, czujności, łatwości nawiązywania kontaktów interpersonalnych, wielomówności, lęku, napięcia, stanu gotowości, nastawienia wielkościowego, stereotypowego i powtarzającego się zachowania, złości, gotowości do walki, a także zaburzonego osądu sytuacji.
W przypadkach przewlekłych intoksykacji następuje spłycenie afektu, zmęczenie lub smutek oraz społeczne wycofanie. Objawom tym towarzyszą: tachykardia lub bradykardia, rozszerzenie źrenic, obniżone lub podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, nadmierna potliwość, nudności lub wymioty, spadek masy ciała, psychomotoryczne pobudzenie lub spowolnienie, osłabienie siły mm, zahamowanie oddechu, bóle klatki piersiowej, arytmia, zaburzenia świadomości, napady drgawkowe, dyskinezy, dystonie lub śpiączka. Nasilenie objawów jest związane z wielkością dawki oraz indywidualnymi cechami osób używających.
Objawy rozpoczynają się w ciągu godziny od przyjęcia substancji. Niekiedy może mieć obraz majaczenia(objawy jak przy majaczeniu alkoholowym). U niektórych osób wyjątkowe nasilenie osiąga złość oraz zachowania agresywne, chwiejność emocjonalna, drażliwość, zaburzenia koncentracji uwagi.
Uzależnienie od amfetaminy
Jeśli pojawiają się objawy tolerancji, zespól odstawienia lub kompulsyjne zachowanie, należy rozpoznać uzależnienie od amfetaminy. Używanie może mieć charakter przewlekły, epizodyczny lub ciągów przedzielonych krótkimi okresami nie przyjmowania substancji. Tolerancja może prowadzić do zjawiska eskalacji dawek lub inne odwrotnie do sentyzacji -małe dawki mogą powodować pobudzenie lub inne psychologiczne i neurologiczne konsekwencje.
Zespól odstawienia rozwija się w ciągu kliku godzin od odstawienia lub zmniejszenia dawki u osób przewlekle używających amfetaminy lub substancji o podobnym działaniu. Nasilone objawy występują w okresie ciągów, zawsze obecna jest dystrofia i co najmniej 2 objawy spośród wymienionych: zmęczenie, bezsenność lub nadmierna senność, wzrost apetytu, psychomotoryczne pobudzenie lub spowolnienie, często pojawia się depresja-objawy jej mogą trwać kilka dni, czasem obecne są myśli samobójcze.
Zaburzenia psychiczne związane z używaniem amfetaminy lub substancji o podobnym działaniu
Należą do nich: zaburzenia psychotyczne, nastroju, lękowe, dysfunkcje seksualne oraz zaburzenia snu..
Przebieg:
Uzależnienie występuje szybko, jeśli podawane są dożylnie. Przewlekle używanie dużych dawek może prowadzić do sentyzacji nasilenia objawów intoksykacji.
Testy laboratoryjne wykazują zwykle obecność substancji z klasy amfetaminy nawet po 1-3 dniach od ciągu.
Uzależnienie od kanabinoidów
Konopie indyjskie należą do najczęściej używanych na świecie substancji pobudzających oraz są pierwszymi substancjami uzależniającymi -poza alkoholem- z którymi eksperymentują nastolatki.
Konopie pali się w postaci jointa wielkości zwykłego papierosa lub w fajce wodnej, czasem dodaje się tytoniu. Typowy joint zawiera 0,5-1g konopi.
Największą zawartość mają wierzchołki kwitnące rośliny, następnie liście górne i liście dolne, łodygi i nasiona. Marihuana powstaje z wysuszonych kwitnących wierzchołków i sprasowanych kwiatów. Marihuanę i haszysz można też jeść
Kanabinoidy działają na swoiste receptory rozmieszczone w okolicach mózgu związane z percepcją, pamięcią, odczuwaniem bólu koordynacja ruchową.
Epidemiologia:
-częściej mężczyźni niż kobiety
-osoby w wielu 18-20 lat
-codzienne zażywanie przez wiele lat dotyczy tylko bardzo niewielkiej grupy osób
Przebieg:
Przewlekle używanie prowadzi stopniowo do zwiększenia dawek i częstszego przyjmowania środka zawierającego kanabinole, w końcu do rozwoju uzależnienia. Często kanabinole są przyjmowane z innymi substancjami psychoaktywnymi: nikotyną, alkoholem i kokainą, znacznie rzadziej opiatami lub innymi halucynogenami.
Osoby przewlekle używające zapadają czasem w fizyczny i psychiczny letarg, łagodne formy depresji, lęku lub rozdrażnienia. Duże dawki mogą wywołać psychoaktywny efekt podobny do halucynogenów. Czasem obecne są interpretacje urojeniowe, podejrzliwość, a nawet urojenia i omamy, epizody derealizacji i depersonalizacji.
Dym konopi może mieć działanie rakotwórcze, niekorzystne działanie na układ immunologiczny oraz rozrodczy(zaburzenia wytwarzania plemników, zmniejszenie ich ruchliwości i żywotności, zaburzenia cyklu owulacyjnego), konopie palone podczas porodu zwiększają ryzyko przedwczesnego porodu oraz wad wrodzonych.
Istnieją złożone związki między paleniem konopi a schizofrenią, wielu pacjentów w okresie prodromalnym używa tych substancji w celu łagodzenia pierwszych objawów psychopatologicznych, co może mieć wpływ na rozwój ostrych objawów psychozy, niekorzystny przebieg i zmienioną odpowiedź na leki.
Dotychczasowe obserwacje wskazują związek z przedwczesną śmiercią(przyczyny gwałtowne, wypadki) u zażywających.
Intoksykacja:
-objawy pojawiają się w ciągu kilku minut po wypaleniu jointa lub kilku godzin, gdy był przyjęty doustnie
-zwykle efekt trwa 3-4 godziny
-nasilenie objawów zależy od dawki, sposobu przyjęcia środka, indywidualnych cech używającego
-niekiedy efekt może wystąpić ponowie po 12-24h z powodu zwolnionego wydzielania substancji, z psychoaktywnej tkanki tłuszczowej
-po użyciu wyraźne zmiany zachowania i psychologiczne: zaburzenia osądu rzeczywistości, wycofanie społeczne
-zażywane w grupie mogą powodować zaraźliwy śmiech
-co najmniej 2 z wymienionych występują w ciągu 2h po użyciu: zmiany na spojówkach, wzrost apetytu, suchość w ustach, tachykardia, niekiedy zaburzenia percepcji-przy czystej świadomości, zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej, dotyku, lecz zdaje sobie sprawę, że są spowodowane przez substancje
-znacznie rzadziej ma postać majaczenia
Zaburzenia psychiczne związane z używaniem kopii.
Zaburzenia te to:
-psychotyczne
-lękowe
-rzadziej depresyjne
-najczęstszym działaniem pojedynczych dawek są reakcje lekowe, np. ataki paniki
-wieloletnie używanie może prowadzić do pogorszenia pamięci, uwagi i integracji złożonych informacji
Testy laboratoryjne:
Metabolity kanabinoidów można zidentyfikować w moczy jeszcze po 7-10 dniach od przyjęcia, a u osób przyjmujących substancje codziennie i w dużych dawkach po 2-4 tygodniach.
Uzależnienie od opiatów
W skład opiatów wchodzą substancje naturalne-morfina, półsyntetyczne-heroina, i syntetyczne o morfinopodobnym działaniu- kodeina. Opiaty są przepisywane jako leki przeciwbólowe, znieczulające, hamujące kaszel lub biegunkę. Obecnie heroina jest najczęściej przyjmowaną substancją psychoaktywną z tej grupy- w postaci wstrzyknięć, palona lub używana donosowo.
Epidemiologia:
-w Polsce rozpowszechnianie ma tendencję spadkową
-uzależnienie najczęściej u nastolatków lub młodych dorosłych
-uzależnienie powstaje w ciągu kilku lat, czasem z krótkimi okresami abstynencji
-kilkakrotnie częściej uzależnienie dotyczy mężczyzn niż kobiet (3/4:1)
Przebieg:
-u wielu osób objawy uzależnienia zmniejszają się po 40. r.ż.
-infekcje tj., HIV, gruźlica bardzo często występują u osób uzależnionych od przyjmowania środków dożylnych
-śmiertelność tej grupy jest bardzo wysoka 10/1000nieleczonych
Intoksykacja:
-czas trwania wynosi zwykle kilka godzin i zależy od czasu półtrwania przyjętego środka
-nasilenie objawów zależne od dawki i cech osoby używającej
-typowe objawy intoksykacji pojawiają się w krótkim czasie od użycia i są to: początkowo euforia, po której pojawia się apatia, dystrofia, psychomotoryczne pobudzenie lub spowolnienie, zaburzenia osądu rzeczywistości, zaburzenia społecznego i zawodowego funkcjonowania
-najczęstsze: zwężenie źrenic, zmęczenie lub śpiączka, zamazana mowa, zaburzenia uwagi lub pamięci,
-czasem może przebiegać z zaburzeniami percepcji: wzrokowej, słuchowej, dotykowej, przy jasnej świadomości
Zespól odstawienia:
-występuje po redukcji dawki lub odstawieniu opiatów, które były przyjmowane przewlekle
-w ciągu kilkunastu minut lub kilku dni pojawiają się objawy tj.: dystrofia, nudności, wymioty, bóle mm, łzawienie, katar, rozszerzenie źrenic, pocenie się, biegunka, gorączka, bezsenność, ziewanie
Zaburzenia psychiczne związane z używaniem opiatów
Zaburzenia te to:
-psychotyczne,
-nastroju,
-seksualne,
-snu.
Uzależnienie od lotnych rozpuszczalników
Do tej grupy substancji zalicza się alifatyczne i aromatyczne węglowodory znajdujące się w takich substancjach jak kleje, rozpuszczalniki, benzyna. Rzadziej używane są halogenowane węglowodory i inne lotne substancje zawierające estry, ketony i glikole. Nie ma jasności czy powstaje uzależnienie od tej klasy środków psychoaktywnych, jednak wszystkie kryteria pozwalające rozpoznać uzależnienia są obecne u osób narażonych na codzienne wieloletnie używanie tych substancji. Zespół odstawienia u tych osób pojawia się w ciągu 24-48h od odstawienia środka i trwają 2-5 dni. Składają się z następujących symptomów: zaburzenia snu, drżenia, drażliwość, nudności, przelotne złudzenia.
Epidemiologia:
-uzależnienie rozwija się u nielicznych osób przyjmujących te substancje
-przyjmowanie dotyczy osób z niższych warstw społecznych
-rozpoczyna się między 9-12 r.ż., największe nasilenie w okresie adolescencji
-rzadko występuje u osób po 35 r.ż.
-mężczyźni stanowią 70-80% inhalujących się
Przebieg:
-osoby używające lotnych rozpuszczalników preferują określony sposób ich przyjmowania i nasilenia objawów intoksykacji
-dzieci przyjmują te substancje po szkole, w weekendy, kilka razy w tygodni, rzadko codziennie
-długotrwałe przyjmowanie prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych -uszkodzenia wątroby, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
-problemy psychologiczne i społeczne
Intoksykacja:
-objawy zależne od przyjętego środka pojawiają się w ciągu kilku minut-godziny, trwają krótko, szybko narastają od przyjęcia substancji
-typowe objawy intoksykacji: agresywność, nieprawidłowe funkcjonowanie społeczne i zawodowe, oraz co najmniej 2 z wymienionych: zawroty głowy, oczopląs, zaburzenia koordynacji, zamazana mowa, chwiejny chód, letarg, spowolnienie lub brak odruchów, psychomotoryczne spowolnienie, drżenie, uogólnione osłabienie siły mm, zamazane widzenie lub diplopia, śpiączka, euforia,
-niekiedy może mieć obraz majaczenia
Zaburzenia psychiczne związane z używaniem lotnych rozpuszczalników:
Zaburzenia te to:
-psychotyczne
-nastroju
-lękowe
-otępienie
Uzależnienie od kokainy
Kokaina jest naturalnie występującą substancją w roślinie koka. Przyjmowana jest w postaci liści, pasty, chlorowodorku kokainy i alkaloidu kokainy. Drogi przyjmowania są różne, najczęściej w postaci pudru przyjmowana jest do nosa, czasem rozpuszczana w wodzie i wstrzykiwana w postaci wstrzyknięcia dożylnego. Kokaina daje silny efekt euforyczny, a uzależnienie rozwija się w bardzo krótkim czasie. Ze względu na krótki okres półtrwania pojawia się potrzeba częstego przyjmowania dawek i wkrótce osiąga bardzo dużą dawkę dzienną.
Epidemiologia:
-nie ma danych dotyczących populacji polskiej
-w USA w ostatnich latach 12% populacji używało kokainy w ciągu życia, 3% w ostatnim roku, mniej niż 1 % w ostatnim miesiącu
-dotyczy głównie osób dorosłych między 18-30 r.ż
-częściej uzależnieni są mężczyźni niż kobiety, mieszkańcy dużych miast
Przebieg:
-szybki rozwój uzależnienia
-potrzeba poszukiwania pieniędzy prowadzi do kradzieży, prostytucji, przyjęcia funkcji dealera
-zaniedbywanie obowiązków
-psychiczne i fizyczne konsekwencje mają charakter interpretacji urojeniowych, zachowań agresywnych, pojawiają się objawy lęku, depresyjne, utrata masy ciała
Intoksykacja:
-objawy intoksykacji: euforia lub spłycenie afektu, zmiany umiejętności społecznych, nadmierna czujność, interpersonalna wrażliwość, lęk, napięcie lub złość, stereotypowe zachowania, zaburzenia osądu rzeczywistości, społecznego funkcjonowania
-dodatkowo, co najmniej 2 z wymienionych: tachykardia lub bradykardia, rozszerzenie źrenic, wzrost lub spadek ciśnienia krwi, wypieki, nudności, wymioty, utrata masy ciała, psychomotoryczne pobudzenie lub spowolnienie, osłabienie siły mm, zaburzenia oddychania, bóle w klatce piersiowej i arytmia, majaczenia, drgawki, dystonia lub śpiączka
-niekiedy przebiega z zaburzeniami percepcji
Zespól odstawienia:
-w ciągu kilku godzin lub dni po zmniejszeniu dawki lub odstawieniu pojawiają się objawy: dystrofia i co najmniej 2 z wymienionych: zmęczenie, żywe nieprzyjemne koszmary senne, bezsenność lub nadmierna senność, wzrost apetytu, psychomotoryczne pobudzenie lub spowolnienie
-ostry zespól odstawienia pojawia się w ciągach używania dużych dawek
-objawy depresji z zachowaniami samobójczymi
-zaburzenia psychotyczne, nastroju, lękowe, seksualne i snu.
Uzależnienie od środków nasennych i uspokajających
Uzależnienie od tej grupy środków dotyczy głównie dorosłych, choć często początek występuje przed 20 r.ż., szczególnie u osób z zaburzeniami lękowymi, depresyjnymi, napięciem, zaburzeniami somatyzacyjnymi, objawami psychotycznymi, a także u osób nadużywających alkoholu, amfetaminy, kokainy i opiatów. Cechą charakterystyczną uzależnienia jest tolerancja, która może osiągać wysoki poziom-można przyjmować dawki istotnie przekraczające dawki bezpieczne dla osób bez cech uzależnienia. Podczas intoksykacji pojawiają się zaburzone zachowania i zmiany psychologiczne, jak niewłaściwe seksualne lub agresywne zachowania, chwiejność nastroju, zaburzony osąd rzeczywistości, zaburzenia funkcjonowania społecznego oraz co najmniej 1z wymienionych: zamazana mowa, zaburzenia koordynacji, chwiejny chód, oczopląs, zaburzenia uwagi i pamięci, śpiączka. Zdarza się, ze intoksykacja ma obraz majaczenia. Im dłużej i im większe dawki substancji uzależniającej były przyjmowane, tym większe jest nasilenie objawów odstawienia. W ciągu kilku godzin lub kilku dni pojawiają się wówczas co najmniej 2 z następujących objawów: pobudzenia układu autonomicznego(pocenie się, wzrost uderzeń serca) drżenie rąk, bezsenność, nudności, wymioty, przelotne wzrokowe, dotykowe lub słuchowe omamy i złudzenia, psychomotoryczne pobudzenie, lęk, napady drgawkowe typu grand mal. Zespól odstawienia może mieć także charakter majaczenia. Zaburzenia psychiczne to zespól amnestyczny, otępienie, zaburzenia nastroju, lękowe, seksualne i snu.
Uzależnienie od halucynogenów
Pierwsza intoksykacja pojawia się w okresie adolescencji lub wczesnej dorosłości, jednak uzależnieni pojawia się najczęściej u osób między 25-30 r.ż. Dotyczy kilka razy częściej mężczyzn niż kobiet. Najczęściej są to intoksykacje LSD. Zwykle wraz z wiekiem następuje wycofywanie się z używania tych substancji. Zdarzają się tzw.flashback- pojawienie się objawów intoksykacji bez przyjęcia bez przyjęcia środka u osób, które od jakiegoś czasu nie przyjmują już halucynogenów. Doznania omamowe podczas intoksykacji mogą być przyczyną zachowań agresywnych, wypadków. Czasem zaburzenia percepcji mają charakter przewlekły i trwają jeszcze poza okresem intoksykacji. Cechami charakterystycznymi intoksykacji to pojawienie się specyficznych zachowań i zmian psychologicznych: lęku, depresje, nastawienia odnoszącego, lęku, że się zwariuje, interpretacji urojeniowych, nieprawidłowego osądu rzeczywistości, zaburzonego funkcjonowania społecznego, zaburzenia percepcji w stanie czuwania i gotowości oraz co najmniej 2 z wymienionych: rozszerzenie źrenic, tachykardia, pocenie się, palpitacje, zamazane widzenie, drżenie, zaburzenia koordynacji ruchowej. Czasem intoksykacja może mieć obraz majaczenia. Zespól przetrwałych zaburzeń percepcji charakteryzuje się obecnością, mimo odstawienia środków, omamów, zaburzonej percepcji ruchu w obwodowych wizualnych polach, odcieni kolorów, intensyfikacji kolorów, wrażeniem poruszania się przedmiotów. Używanie przewlekle może prowadzić do powstania zaburzeń psychotycznych, nastroju oraz lękowych.
Uzależnienie od fencyklidyny
Używanie fencyklidyny (PCP) głównie dotyczy młodych dorosłych, częściej mężczyzn niż kobiet. Charakterystyczne objawy intoksykacji: wojowniczość, skłonność do bójek, impulsywność, nieprzewidywalne, psychomotoryczne pobudzenie, nieprawidłowy osąd rzeczywistości, zaburzone funkcjonowanie społeczne oraz pojawienie się w ciągu godziny 2 z następujących objawów: oczopląsu pionowego i poziomego, nadciśnienie tętnicze lub tachykardia, zmniejszenie wrażliwości na ból, ataksji, dyzartrii, sztywności mm, napadów drgawkowych lub śpiączki, nadwrażliwość na bodźce słuchowe. Czasem może mieć charakter majaczenia lub mogą współistnieć objawy katatoniczne. Używanie przewlekle może prowadzić do problemów z prawem, w pracy i rodzinie, Wiele osób oprócz PCP używa kokainę, alkohol, amfetaminę. Podczas intoksykacji mogą wystąpić objawy neurologiczne: drgawki, dystonie, dyskinezy, hipo- lub hipertermia, zaburzenia oddychania-bezdech, skurcz oskrzeli, nadmierne ślinienie się, aspiracja płynów do płuc podczas śpiączki, zdarza się uszkodzenie nerek, a nawet zatrzymanie akcji serca.
Politoksykomania
Rozpoznanie politoksykomani zwykle stawia się wtedy,, gdy przez 12 miesięcy przyjmowane są systematycznie, co najmniej 3 substancje psychoaktywne-poza nikotyną lub kofeiną-jednocześnie spełnione są kryteria rozpoznania dla tych substancji jako grupy, a nie dla pojedynczej z nich.
Podwójna diagnoza
Wśród młodych pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii istnieje wysoki odsetek osób uzależnionych od konopi indyjskich oraz amfetaminy lub jednocześnie od obu tych substancji. Uważa się, że wiele osób przyjmuje te substancje w okresie prodromalnym w celu łagodzenia pierwszych objawów psychopatologicznych i być może przyspiesza pojawienia się pełnego obrazu schizofrenii. Osoby mające podwójną diagnozę wykazują w okresie ostrych objawów więcej objawów pozytywnych zarówno podczas pierwszego epizodu schizofrenii, jak i podczas nawrotu niż osoby wyłącznie z rozpoznaniem schizofrenii. Są pewne dowody, ze pacjenci z podwójną diagnozą gorzej odpowiadają na typowe leczenie, gorzej współpracują w leczeniu, częściej zmniejszają dawki lub przerywają farmakoterapię, mają więcej objawów niepożądanych. Po detoksykacji wymagają leczenia w specjalnych ośrodkach, w których jednocześnie prowadzi się leczenie zaburzeń psychotycznych jak i realizuje się program leczenia uzależnienia.
Zasady leczenia osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych
Każda intoksykacja substancjami psychoaktywnymi stanowi poważne niebezpieczeństwo i może zakończyć się wystąpieniem stanu zagrożenia życia. Mimo pomocy wielu ludzi staje się uzależniona i będzie wymagać długotrwałej pomocy medyczno- psychoterapeutycznej. Uzależnienia od substancji przyjmowanych dożylnie wiąże się dodatkowo z ryzykiem zakażenia HIV, wirusowym zapaleniem wątroby, co stwarza dodatkowe problemy medyczne. Wiele z tych osób już przed rozwojem uzależnienia wykazywała zaburzenia zachowania, emocjonalne, zaburzenia osobowości lub poważne zaburzenia psychiczne, u innych osobowość ulęgała niekorzystnym zmianom z powodu długotrwałego uzależnienia.
W fazie początkowej należy dążyć do wyeliminowania czynników skłaniających do przyjmowania substancji psychoaktywnych, prowadzić psychoedukację na temat konsekwencji używania substancji, zorganizować pomoc i wsparcie rodziny lub innych bliskich osób, przeprowadzić detoksykację, leczyć, jeśli to konieczne zespól odstawienia. Leczenie niektórych przeprowadza się w szpitalu. Jednocześnie pacjent jest motywowany do dalszego leczenia-kontynuowania abstynencji i udziału w programie psychoterapuwtycznyo-rehabilitacyjnym, prowadzonym przez specjalistyczne placówki stacjonarne lub ambulatoryjne.
Dla osób, które nie decydują się na zaprzestanie przyjmowania substancji uzależnionych opracowano programy zmniejszania szkód wynikających z ich używania- harm reduction., np. akcja wymiany igiel w celu uniknięcia zakażenia HIV czy nauka odkażania sprzętu do wstrzyknięć. Innym sposobem zmniejszania szkód jest leczenie substytucyjne. Przykładem takiego działania jest kontrolowane podawanie przez wyspecjalizowane ośrodki metadonu czy buprenorfiny osobom uzależnionym od opioidów.
Przygotowali:
Joanna Wyroba
Krzysztof Władyka
Magdalena Świrad
Edyta Wojciechowska
6