PRZEDMIOT METROLOGIA - całokształt zagadnień związanych z techniką pomiaru i kontroli wszelkich wielkości fizycznych i umownych występujących w produkcji dóbr materialnych usługach publicznych i badaniach naukowych.

POMIAR - określony ciąg czynności zmierzający do stwierdzenia ile razy wartość wielk. mierzonej jest większa od pewnej wartości wielk. przyjętej za jedn. miary

KONTROLA WIELKOŚCI - ciąg czynności, który zmierza do stwierdz. że w danej chwili i warunkach wartość badanej wielk. mieści się w wymaganym przedziale

ZADANIA METROLOGII - ustalenie trwałych niezmiennych odtwarzalnych naturalnych i sztucznych wzorców jednostek miar - ustalenie stałych fizycznych - ustal. układu jednostek miar - opracowanie zasad budowy narzędzi pomiar. - kontroli oraz ich eksploatacji - opracowywanie i rozwój sposobów określania niedokładności pomiaru - ustalenie jednolitych terminologii oraz kształcenie kadr i popularyzacja zagadnień metrolog. i normalizacja poprzez publikacje naukowe i techniczne.

METROLOGIA OGÓLNA - dotyczy zagadnień występujących we wszystkich metrol. stosowanych i dotyczy układu jednostek miar, metod pomiarowych (ogólnych) zasad budowy i eksploatacji przyrządów.

METROLOGIA TEORETYCZNA - zajmuje się teorią : tworzenia wzorców i układów jedn. miar błędów i niedokładności pomiarów metod i zasad pomiarowych.

METR. PRAWNA - zajmuje się całokształtem zagadnień prawniczych związanych z procesem mierzenia i jego skutkami np. ustaleniem legalności jednostek miar.

METROLOGIA DŁ. I KĄTA - jest metr. stosowana przedmiotem jej są pomiary i kontr. tych wielk. Metrologia dł. i kąta jest częścią działu zwanego metrologią techniczną, której przedmiotem badań są wszystkie wielkości fizyczne, a często i umowne stos. w technice

METROL. STOSOWANA - zajmuje się tylko określonym działaniem, metoda działania , pomiary wielkości elektrycznych, cieplnych.

WIELKOŚĆ FIZYCZNA - właściwość zjawiska lub ciała, którą można określić jakościowo lub ilościowo (długość, masa)

WIELKOSC UMOWNA - wielkość teoretyczna którą przez analogię do wielkości fizycznej można również określić jakościowo lub ilościowo (sprawność, przełożenie)

WARTOŚĆ WIELKOŚCI - iloczyn liczby i jednostki miary określana również nazwą liczba mianowana przy czym czynnik będący liczbą nazywa się liczbą oderwaną, a jedn. miary mianem.

WARTOŚĆ RZECZYWISTA WIELKOŚCI - wartość charakteryzująca wielkość określaną jednoznacznie w wartości istniejącej w chwili, w której wielkość ta jest badana. Wartość rzeczywista jest pojęciem abstrakcyjnym i nie może być nigdy znana ze względu na niedoskonałość sprzętu pomiarowego i błędy w procesie mierzenia. Można jedynie określić przedział, do którego należy wartość rzeczywista wielkości tego przedziału charakteryzuje niedokładność pomiaru.

WARTOŚĆ POPRAWNA WIELKOŚĆI - wartość, którą uważa się w takim stopniu przybliżoną do wartości rzeczywistej, że różnica między tymi wartościami może być pominięta z punktu widzenia celu, do którego wartość przybliżona jest potrzebna.

WIELKOŚCI PODSTAWOWE - te z pośród wielkości fizycznych, które są przyjęte w danym układzie jednostek miar do tworzenia wielkości pochodnych. Wielkości podstawowe są względem siebie niezależne i przyjmowane są umownie w danym systemie jednostek miar w zależności od celu jakiemu ten układ ma służyć.

WIELKOŚCI POCHODNE - związane są z wielkościami podstawowymi równaniami definicyjnymi jest to jak gdyby definicja wielkości zapisana w postaci funkcji matematycznej np. prędkość jest stosunkiem drogi do czasu możemy zapisać: V= s / t jeśli s i t są wielkościami podstawowymi to V jest wielkością pochodną.

WYMIAR WIELKOŚCI - iloczyn wielkości podstawowych danego układu w odpowiednich potęgach ze współczynnikiem liczbowym równym jedności ( długość - L czas - T prędkość LT^-1 )

PRAWO FOURIERA - stosunek liczb oderwanych równy jest odwrot. stos. jednostek miar V = {V} [V] = {V}' [V]' ;

{V}'/ {V} = [V] / [V]' {V} - wartość liczbowa

[V] - wymiar wielkości V

PRAWO JEDNORODNOŚCI WYNIAROWEJ - w równaniach wielkościowych złożonych z kilku członów wymiary i jednostki miar poszczególnych członów muszą być jednakowe S = S₀ + Vt + at²/2 - równanie wielkościowe wieloczłonowe; [S] = L, [S0] = L, [Vt] = L / T T=L, [at²/2] = L / T₂ T² = L - równania wymiarowe

JEDNOSTKA MIARY- wartość określonej wielkości fizycznej lub umownej przyjętej jako jednostkę porównywalną do pomiaru wielkości tego samego rodzaju.

PODSTAWOWA JEDNOSTKA MIARY- jednostka miary wielkości podstawowej przyjęta umownie w danym układzie jednostek miar i oparta na wzorcu.

GŁÓWN.JEDN.MIAR.- wszystkie jednostki podstawowe w danym układzie jednostek miar oraz te spośród jednostek pochodnych które wynikają wprost z równań def. (m, m/s, m², m/s² ...)

KROTNE JEDNOSTKI MIAR - wszystkie jednostki w danym układzie jednostek miar będące wielokrotnościami lub podwielokrotnościami jednostek głównych np. 1 km = 1000 m, 1 mm = 0,001 m

POZAUKŁADOWE JEDN. MIAR - jednostki miar nie związane równaniami definicyjnymi z jednostkami głównymi danego układu jednostek miar. Np.: - jednostki z innego układu jednostek miar (stopa, funt w stosunku do SI) - jednostki utworzone w sposób związany z metodyką pomiaru (mmHg, stopień Brinella)

ZNAMIONOWE JEDNOSTKI MIAR - jednostki miar oprócz jednostek pom. posiadających jednowyrazowe nazwy np. tona, niuton itp.

JEDNORODNE JEDNOSTKI MIAR - dow. jedn. miar z różnych układów służącej do pomiaru jednej określonej wielkości fizycznej (gram, uncja, funt, karat i inne)

SPÓJNE (KOH) JEDNOSTKI MIAR - określone za pomocą jednostek podstawowych wzorami zawierający współczynnik liczbowy równy jedności (1N = 1 kg m s ^-2)

HOMOLOGICZNE JEDNOSTKI MIAR - jednostki miar mające ten sam wymiar lecz stosowane do pomiaru różnych wielkości fiz. (1J = 1N m - praca; N m - niutonometr - moment siły)

LEGALNE JEDNOSTKI MIAR - jednostki miar, które są w danym kraju dozwolone do stosowania w prakt. przemysł. , handlu, usługach publicznych.

UKŁAD JEDNOSTEK MIAR - uporządkowany utworzony wg określonych zasad, zbiór jednost. miar zawierający jednostki podst. i pochodne.

METODA POMIAROWA - sposób porównywania zastosowany w pomiarach

- bezpośrednia taka met. pom. w którym wartość wielkości mierzonej otrzymuje się wprost ze wskazań narzędzia pomiar. bez konieczności dokonywania dodatkowych przeliczeń

- pośrednia - met pom. w której mierzymy bezpośrednio wartość wielkości x1... xn, a wielkość mierzoną pośrednio y obliczamy ze wzoru y=f(x1...xn)

- podstawowa - m. p. oparta na pomiarze wielk. podstawowych wchodzący do def. wielk mierz.

- porównawcza - met. pom. oparta na porównywaniu wartości wielości mierzonych z inną wartością tej samej wielkości lub też ze znaną wartością innej wielkości jako funkcji wielkości mierzonej

- różnicowa - metoda porównawcza oparta na porównywaniu wartości wielkości mierzonej z niewiele różniącą się od niej znaną wartością tej samej wielkości i pomiarze różnicy tych wartości

- zerowa - jest to metoda różnicowa polegająca na sprowadzaniu do zera różnic miedzy wartością wielkości mierzonej, a wartością znaną tej samej wielkości z nią porównywaną

- koincydencyjna - metoda różnicowa polegająca na wyznaczaniu przez obserwowanie koincydencji pewnych wskazów lub sygnałów małej różnicy między wartością wielkości mierzonej i porównywaniu z nią wartości znanej tej samej wielkości

- wychyleniowa - metoda pomiarowa porównawcza polegająca na określeniu wartości wielkości mierzonej przez wychylenie urządzenia wskazującego

BŁĄD POMIARU - niezgodność wyniku pomiaru z wartością wielkości mierzonej .

- bezwzględny - różnica algebraiczna między wynikiem pomiaru a wartością wielk. mierz.

- względny - iloraz błędu bezwzględnego przez wartość wielkości mierzonej zastosowanych do obliczeń błędów względnych

- systematyczny - błąd który przy wielokrotnym powtarzaniu pomiaru tej samej wartości wielkości mierzonej w praktycznie tych samych warunkach ma wartość stałą lub zmienia się wg. ustalonego prawa wraz ze zmianą warunków

- przypadkowy - błąd który przy wielokr. powtarzaniu pomiaru tej samej wartości wielkości w praktycznie tych samych warunkach zmienia się wg nieustalonego prawa.

- nadmierny - błąd wynikający z nieprawidłowego przeprowadzenia pomiaru lub z niedostrzeżonych zmian warunków pomiaru

- graniczne (krańcowe) błędy w których prawdopodobieństwo P że będą większe od błędu jakiegokolwiek pomiaru danej serii ma taką wartość że różnicę 1-P można uznać za znikomą (oznaczamy go C)

s - wartość średnia odchylenia kwadratowego

t - liczba błędów funkcji przyjętego prawdop. P

NIEPEWNOŚĆ POMIARU - +/- ts ; obszar niepewności pomiaru = 2ts

NIEDOKŁADNOŚĆ POMIARÓW - wyrażony jest przez zesp. błędów granicznych zawierający wszystkie błędy systematyczne oraz graniczne błędy przypadkowe

błędy wynikające z niedokładności wskazania lub odczytu

błąd narzędzia - od użytego narzędzia

błąd wzorca - różnica między wartością nominalną wzorca a wartością poprawną odtworzoną przez wzorzec

błąd wskazania - różnica między wartością wskaz. a wartością pop. wielk mierzonej.

błąd zera - jest to wsk. przyrządu pomiarowego dla wartości zero w. m.

błąd metody - b. spowodowaniem nieodpowiedniej metody pomiarowej z punktu widzenia własności użytego narzędzia pomiarowego.

błąd obserwacji - popełniony przez obserwatora w czasie dokonywania pomiaru.

błąd odczytania różnica miedzy wartością wskazywaną, a wartością odczytywaną

WZORZEC MIARY - narzędzia pomiarowe które praktycznie niezmiennie w czasie jego użycia odtwarza jedną lub kilka znanych wartości mierzonych wielkości.

- jednowymiarowe, wielowymiarowe, samodzielne, niesamodzielne

PRZYRZĄD POMIAROWY - narzędzie pomiarowa służące do przetwarzania wielkości mierzonej lub jednej z pośród innych wielkości związane z wielkością mierzoną na wskaz. lub równoważną informację

- wskazujące, rejestrujące, sygnalizujące

PRZETWORNIK POMIARÓW - narzędzie służące do przetwarzania z określona dokładnością i według określonego prawa wart, wielk. mierz. (albo wielkość już przetworzoną z wielkości mierzonej) na wartość innej wielkości lub innej wartości tej samej wielkości.

POMOCNICZE URZADZENIE PMAROWE - role - utrzymanie w dogodnych granicach wartości wielkości mierzonej lub wielkości wpływowych (stabilizator ciśnienia)

- ułatwia czynności związane z pomiarem (uchwyt podstawy, śruba regulująca)

- zwiększanie czułości lub zakresu pomiaru i narzędzia (np. lupa)

BUDOWA NARZĘDZI POMIAROWYCH - łańcuch pomiarowy narzędzia

- czujnik - odbiera informację o wielkości mierzonej - pierwszy element przetwornikowy

- elementy przetwornikowe przyrządów pomiarowych - przetworniki pomiarowe, które nie mogą być używane oddzielnie będąc częścią przyrządu lub aparatury pomiarowej

urządzenie wskazujące - zespół elem. przyrządów pomiarowych przeznaczonych do wskazywania wyników pomiaru. Podstawowe elementy:

- wskazówka - część urządzenia wskazującego której położenie względem wskazów wyznacza wynik pomiaru np. ruchoma strzałka, plamka świetlna, pisak

- wskaz - kreska lub inny znak znajdujący się na urządzeniu wskazującym odpowiadający jednej lub kilku wartościom wielkości mierzonej

- podziałka - uporządkowany zbiór wskazów na urządzeniu wskazującym

- podzielnia - część urządzenia wskazującego na którym naniesiono podziałkę lub podziałki

- zakres podziałki - przedział zawarty między wskazami odpowiadającymi dolnej i górnej granicy zakresu wskazań

- działka elementarna - przedział między jakimkolwiek dwoma sąsiednimi wskazami podziałki

- długość działki elementarnej- długość odcinka prostej lub krzywej mierzona wzdłuż linii podstawowej podziałki i zawarta między osiami dwóch sąsiednich wskazów

- wartość działki elementarnej - wartość wielkości mierzonej odpowiadająca działce elementarnej (wartość działki elementarnej wyraża się tą samą jednostką miary co wskazanie narzędzia pomiarowego

- linia podstawowa podziałki - linia która przechodzi przez środki najkrótszych kresek podziałki kreskowej

WŁASNOŚCI TECHNOLOGICZNO - METROLOG. NARZĘDZI POMIAR. -parametry

- wartość działki elementarnej

- zakres pomiaru - zakres wartości wielk. mierz. dla którego wskazanie narzędzia pomiarowego otrzymane w normalnych warunkach użytkow. i z jednego tylko pomiaru nie powinno być obarczone błędem większym od granicznego błędu dopuszczalnego

- czułość narzędzia pomiarowego - właściwość narzędzia pomiarowego dla danej wart. wielk. mierzonej wyraża się ilorazem przyrostu wielkości obserwowanej dY przez odpowiedni przyrost wartości mierzonej dX; s=dY/dX, gdy dY i dX są tego samego rodzaju to czułość nazywa się przełożeniem

- próg pobudliwości - najmniejsza zmiana wielkości mierzonej wywołująca dostrzegalne zmiany wskazań narzędzia pomiarowego

- dokładność narzędzia pomiarowego - właściwości charakteryzujące zdolność narzędzi pomiarowych do wskazywania wartości wielkości bliskich rzeczywistym wartością wielkości mierzonej

- nacisk pomiarowy siła z jaką elementy czujnikowe narzędzi pomiarowych oddziaływują na mierzony przedmiot

PŁYTKI WZORCOWE-prostopadłościany wykonane w PRL ze stali łożyskowej (ŁH15) o wymiarach poprzecznych 9x30 mm (dług 10 mm) i 9x35 mm (od10.5)

-komplety-MLAa-47 płytek MLAb-76 pł. MLAc-103 pł. -można złożyć dowolny stos płytek ze stopniow. co 0.005mm ,a prze użyciu kompl. uzupełniającego zaw. 18 pł. -ze stopniow. co 0.001mm.Płytki wzorcowe wykonuje się w 4 klasach dokładności 0,0;0;1;2 - trzy pierwsze mogą być stosowane jako wzorce kontrolne, a płytki klasy drugiej jako wzorce użytkowe do następujących narzędzi pomiarowych.

SZCZELINOMIERZE - znajdują zastosowania w pomiarach błędu kształtu, położenia oraz luzów odtw. wartości długości. jest grub. pom. wykonuje się je w kompletach lub pojedynczo

WAŁECZKI POMIAR. - jako wzorce końcowe w których wartości długości odtw. średnica ,znajduje zastosow w pośrednim pomiarze średnic podział . gwintów , kątów, stożków, zewn pomiarów łuków niektórych parametrów kół zębatych

KULKI POMIAROWE-stosowane przy pomiarach stożków wewnętrznych średnic otworów ,średnic podz. gwi. zewn.

WZORCE NASTAWCZE - używane są do nastawiania przyrządów pomiarowych na określony wymiar w granicach zakresu pomiarowego.(dolna lub górna granica)

SPRAWDZIANY - narz. pomiarowe które bez określenia wartości sprawdzanego wymiaru umożliwiają sprawdzenie czy mieści się on w granicach tolerancji. Podział:

- stałe dostosowane do jednej wartości sprawdzanego wymiaru .

- nastawcze-których wymiar można zmienić w niewielkim zakresie nastawiamy je za pomocą wzorca (płytek wz.)

-jednograniczne - umożliwiają stwierdzenie czy sprawdzany wymiar nie przekracza jednego z wymiarów granicznych

- dwugraniczne przy pomocy których można określić położenie sprawdzanego wymiaru względem pola tolerancji

PRZECIWSPRAWDZIANY - służą do sprawdzania lub nastawiania wymiarów sprawdzianów w przypadku gdy użycie uniwer. narzędzia jest utrudnione lub niemożliwe

WZORCE KRESKOWE - zalicza się do wzorców wielowymiarowych. Mogą być wykorzystywane bezpośrednio na przyrząd pomiarowy lub jako oddzielne elementy przyrządów

WZORCE FALOWE - stosuje się do wyznaczania podstawowych jedn. dł. - metra, może być to realizowane za pomocą następujących promieni dla których są dane wartości długości fali w próżni lub częst.

- laser He - Ne stabilizowany CH4 metanem

- laser He - Ne - stabilizowany 127 J2 jodem

PRZYRZĄDY SUWMIARKOWE - przy ich użyciu można określić wartość mierzonego wymiaru przez odczyt wielkości przemieszczonego suwaka. W przyrządzie z noniuszem jako wartość działki elementarnej (zdol. odczyt) przyjmuje się iloraz działki elementarnej podziałki głównej (prowadnicy) przez liczbę działek elementarnych noniusza Do przyrządów suwmiarkowych zaliczamy:

- suw. jednostronne, dwustronne, dwustr. z głębokościomierzem, suwmiarki do pomiaru grubości zębów kół zębatych

PRZYRZĄDY MIKROMETRYCZNE - w przyrządach mikrometrycznych rolę wzorca pełni śruba mikrometryczna o skoku (0,5 lub 1 mm) Zakresy pomiarowe śrub mikrometrycznych są stopniowane (0 - 25 mm, 25 - 50; 50 - 75mm). Podział:

- mikrometry zewnętrzne, wewnętrzne, średnicówki mikrometryczne, głębokościomierze mikrometryczne i wysokościomierze mikrometryczne

- zewnętrzne - niektóre z nich mają ściśle określone przeznaczenie

- wewnętrzne - do pomiarów średnic otworów

- jednostronne - 5 - 30 i 30 - 55 mm

- dwustronne z dwiema parami szczęk

- średnicówki mikrometryczne - stałe ( śred. otw. 55 - 200) - składane (dla dużego kompletu 75 -1075 mm)

- trzystykowe - śruby mikrometryczne ( od 3,5 - kilkuset mm) służą do pomiaru wymiarów mieszanych

- wysokościomierze mikrometryczne służą do nastawiania na daną wysokość czujników zakres do 1000 mm przy wartości działki elementarnej 0,001, 0,002mm

CZUJNIKI - przyrządy pomiarowe służące do pomiaru dł. w zakresie do kilku mm

- mechaniczne

- dźwigniowe - (2000 x) maja bardzo mały zakres wskazań i są czułe na wstrząs i uderzenia

- zębate - przetwarzają przemieszczenie trzpienia na wskazanie odbywa się dwustop. przekł. zębatej (3 - 10 mm zakres wskazania)

- dźwigniowo - zębate - łączą cechy obu przyrządów mają większy zakres wskazań niż dźwigniowe i mniejszą wartość działki elem niż zębate

- śrubowe - posiadają przekładnie w których przemieszczenie trzpienia pom. powoduje obrót śruby z osadzoną na jej osi wskazówką

- sprężynowe - są czułe i dokładne podstawowy element przekładni stanowi śrubowe skręcona taśma z brązu berylowego (połowa - lewostronnie, połowa - prawostronnie) wartość działki elementarnej 0,02 - 0,05 um, błąd do 0,05 um

- optyczne, optimetryczne, pionowe (do pomiarów zewnętrznych ), poziome, (zewn. wewn. ), ultraoptimetr, interferencyjny - wykorzystuje zjawisko interferencji fal świetlnych

- eklektyczne - mierzony wymiar przetwarzany jest na sygnał elektryczny

- elektrostykowe - funkcjonuje na zasadzie przekaźnika o stykach ster. trzpieniem pomiarowym.

- indukcyjne - działa na zasadzie zmiany indukcyjności włas. lub wzaj. cewek, spowodowanej przez zwory połączone z trzpieniem pomiarowym

- pojemnościowe - przetwarzają zmianę długości na zmianę pojemn. kondensatora, mierz. następ. przy pomocy układów elektr. trzpienia pomiarowego powoduje zmianę długości między okładzinami kondensatora lub zmianę powierzchni okładzin

- fotoelektryczne

- pneumatyczne

- radiacyjne (izotopowe) zmiana i kontrolowanie wymiaru powoduje zmianę intensywności promieniowania radioaktywnego emitowanego przez preparat izotopowy

DŁUGOŚCIOMIERZE - grupa optycznych przyrządów pomiarowych używanych do pomiaru metoda bezpośrednią porównawczą głównymi elementami przyrządu jest szklany wzorzec kreskowy o dł. działki elem. 1mm która przemienia się razem z ruchem częścią przyrządu - trzpieniem pomiarowym

- pionowy - do wymiarów zewnętrznych w zakresie od 0 - 200mm

- poziomy (uniwersalny) - mierzy wymiary zewnętrzne, wewnętrzne gwintów (metodą trójwałeczkową lub lulkową) zakres pomiarowy do 300 mm dla wym zew. i od 5 - 150 mm dla wym wew.

MASZYNY POMIAROWE - optyczne przyrządy pomiarowe służące do pomiarów dużych wymiarów. Zakresy: 0-1m, 0-2m, 0-3m, a nawet do 12m dla pojedynczych egz. Pomiar odbywa się metodą bezpośred. porównuje się mierzony wymiar z wzorcem wbudowanym w korpus maszyny

MIKROSKOPY POMIAROWE - przyrządy optyczne służące do pomiarów wymiarów przyrządów o skomplikowanych kształtach gwintów, kół zębatych itp. Wartość wymiaru określa się przez pomiar przemieszczenia stolika.

- mały mikroskop warsztatowy - 50 mm w kierunku wzdłużnym, 25 - poprzecznym

- duży mikroskop warsztat. - 150 - wzdłuż, 75 - poprzek

- uniwersalny - laboratoryjny przyrząd o dużej dokładności, układ optyczny jest identyczny jak w mikroskopach warsztatowych, natomiast pomiar odbywa się przy użyciu szklanych wzorców kreskowych

GŁOWICA - goniometryczna w głowicy jest obrót szklanej płytki z naniesionym krzyżem umożliwiającym dokładne ustawienie na określony punkt mierzonego przedmiotu

TROJWSPÓŁRZĘDNOŚCIOWE MASZ POMIAROWE pozwalają na pomiar współrzędnych przestrzennych trójwymiarowych punktów leżących na powierzchni kontrolowanego przedmiotu. Daje to możliwość określenia wszystkich wew, i zew. oraz mieszanych wymiarów kontrolowanego przedmiotu jak również wartości błędu kształtu i położenia

PROJEKTORY POMIAROWE - służą do pomiaru drobnych przedmiotów o skomplikowanych kształtach najszersze zast. znajdują w przemyśle precyzyjnym . Układ optyczny daje możliwość obserwacji na ekranie cienia przedmiotu o powiększeniu 10 - 100 razy

NARZĘDZIA do pomiaru i sprawdzania prostoliniowości i płaskości .

Przy przeprowadzeniu kontroli prostoliniowości zastosowanie mają liniały metalowe krawędziowe lub powierzchniowe. Odchyłki liniałów krawędziowych 0,5 - 5 um powierzchniowe wykonuje się z kamienia ( granitu)

- wzorzec prostoliniowości - struna metalowa lub kwarcowa napięta równolegle do mierzonej powierzchni idealnym wzorcem linii prostej jest wiązka równoległych promieni świetlnych skierowanych wzdłuż mierzonego przedmiotu

- kolimator - składa się z właśc. kolim. będąc źródłem równoległych wiązek świetlnych i lunety obserw. W układach optycznych kol. znajdują się dwie płyty z umieszczonymi krzyżowymi pod. służące do pomiaru przesunięcia lub pochylenia

- autokolimator - tym różni się od kolimatora, że układ optyczny formułują równoległe wiązki świetlne oraz luneta obserwacyjna stanowiąca jedną całość. Wzorcem płaskości są płyty pomiarowe oraz płytki interferencyjne.

- płyty pomiarowe do tuszowania wykonuje się z żeliwa lub kamienia (granitu szarego lub czerwonego) istotną zaletą płyt kamiennych jest stałość ich wymiar. i kształtów.

- wymiary - 160x160 mm do 2x3 m

- płytki interferencyjne - szklane walce o średnicy od 30 - 100 mm z bardzo dokładnie obrobioną i równoległą powierzchnią czołową. Po przytknięciu takiej płytki do sprawdzanej powierzchni powstaje zjawisko interferencji w klinie powierzchni

PRZYRZĄDY DO PONIARU ODCHYLEŃ OKRĄGŁ. I WALCOW. - w tego rodzaju przyrządach jest realizowany dokładny obrót sprawdzanego przyrządu wzgl. miernika , bicie promieniowe nie przekracza 0,05 um

NARZĘDZIA DO SPRAWDZANIA I POMIARU KĄTÓW - wzorce kątów (płytki kątowe) odtwarzane z dokł. kąta zawartego między ich powierzchniami pomiarowymi

Typy: - przywieralne - podobnie jak płytki wzorcowe ustawia się w stosy

- Johanssona - odtwarza dwa lub cztery kąty. Długość pł. L może wynosić: 70; 67; 5; 50; 40; 40.5 mm

- Kusznikowa - w postaci trójkąta lub czworokąta odtwarzają jeden lub cztery kąty

- kątowniki - wzorce kąta prostego (powierzchniowe, krawędziowe, walcowe) 1 i 2 stosuje się do sprawdzania kąta prostego w elem. maszyn i urządzeń.

- kątowniki walcowe - powinny być używane wyłącznie do sprawdzania przyrządów pomiarowych

- wzorce użytkowe kątów - stosowane w praktyce warsztatowej przystosowane do sprawdzania katów narzędzi skrawających.

PRZYRZĄDY DO POMIARU KĄTÓW - kątomierze uniwersalne, optyczne

- uniwersalne - posiada podziałkę kątową naniesioną na tarczę związaną z jednym ramieniem przyrządu drugie ramię połączone jest z noniuszem pozwalającym na odczyt kąta zawartego między ramionami z dokładnością do pięciu minut

- optyczny - posiada szklana podziałkę obracającą się wraz z jednym ramieniem w korpusie który połączony jest z drugim ramieniem wskazania odczytuje się przez wbudowany w korpus krąg o powiększeniu 16x dokładność 5'

- poziomnice - służą do pomiaru pochylenia powierzchni nie przekraczającej kilku minut, głównymi elementami poziom. są ampułki rurkowe lub kuliste napełnione cieczą w której pozostaje wolna przestrzeń dla utworzenia pęcherzyka pow. na ampułki naniesiona jest podziałka

- kątomierz poziomnicowy - posiada przymocowana do obrót tarczy poziomnicę, co w połączeniu z optycznym ukł. odczytowym kata obrót tarczy pozwala na uzyskanie zakresu pomiarowego +/- 120 st. dokładność 1' .

- optyczne głowice podziałowe - służą do wykonywania dokładnego podziału kątowego lub pomiaru podz. kątowych. w krzyw. narz. skraw. itp. dokład. 1''

TECHNIKA POMIARU - na dobór sprzętu ma wpływ:

- rodzaj mierzonych wymiarów ( średnica otw. śr. wałka gł. rowka) wpływa na typ narzędzia pomiar. jego konstrukcję i budowę. Wybór metody pomiar. (bezpośr. pośr. ) określana jest dostępnością mierzonych wymiarów dla pomiarów bezpośrednich.

- wartość mierzonego wymiaru deter. - zakres pomiar, narzędzia ukształtowanie kontrola przedmiotów wpływa na konstr. narzędzia pomiarowego, rodzaj materiału z którego wykonany jest przedmiot (jego podatność na odkształcenia) określ. metoda pomiar. stykowa lub bezstykowa oraz wielkość nacisku pomiarowego

- tolerancja - wpływa na zakres podziałki narzędzia, która powinna być większa od odchylenia wielkości mierzonej od wielkości nastawionej. T. określa dopuszczalny błąd pomiaru zależy od technol., dokładności wyk. pomiaru Tw oraz błędu pomiaru ΔP.

ΔP≤kT, k - współczynnik zależny od klasy dokładności i wartości mierzonego wymiaru. k=0.1 dla ogółu przypadków, k=0.2 dla T<5um oraz dla wymiarów większych od 500 mm

- ilości kontrolowanych przedmiotów - w miarę wzrostu seryjności coraz szersze zastosowanie znajduje sprawdzian oraz zmechanizowany stan kontroli

METODY BEZP. PORÓW. WYMIAR. ZEWN.:

- przymiary kreskowe i końcowo kreskowe, przyrządy suwmiarkowe, p. mikrometryczne, długościomierze, mikroskopy pomiarowe, projektory i maszyny pomiarowe

- za pomocą mikroskopu pomiar. można mierzyć metoda optyczną : metoda optyczna

- stykowa - polega na zastosowaniu nożyków pomiar. które maja na powierzchni naniesiona równoległą do krawędzi rysę. Ostrze nożyka przykłada się do powierzchni mierzonej przedmiotu i krzyżuje się okular goniometrycznej naprowadzony na rysę

- metoda różnic. - metoda zerowa z wykorzystaniem płytek wzorcowych dług wraz z wkładką i uchwytem.

- stosuje się czujniki, których dobór zależy od żądanej dokładności pomiaru i zakresu odchyleń

- pomiar dużych wymiarów (pow. 500 mm) - duży wpływ na dokładność pomiaru ma sztywność przyrządu pomiarowego, jego kształt, zachowanie pod wpływem temp otoczenia i temperatury mierzenia przedmiotu

- pośredni pomiar dużych średnic

- metoda opasywania - polega na opasaniu mierzonego przedmiotu dokładnie wstęgą przymiaru kreskowego D=l/π; D- średnica; l- długość obwodu + obtaczania które ma zastosowanie do pomiaru śred. przedmiotów w trakcie obróbki

- triangulacyjna - w której do pomiaru katów wykorzystuje się dokł. teodolity

POMIAR WYMIARÓW WEWN.

- metoda bezpośredniego porównania przy pomocy macek wewnętrznych, przymiaru kreskowego, bezpieczne przyłożenie przymiaru do krawędzi otworu, suwmiarki dwustronne, średnicówki mikrometryczne dwupunktowe (50 -200 mm) , stałe (1075 mm) składane trójstykowe, mikroskop pomiarowy, długościomierz uniwersalny

- metoda porównawcza - zerowa, wkładki walcowe zmontowane w uchwyt wraz z płytkami wzorcowymi

- różnicowa - średnicówki dwustykowe ( nastawienie średnicówki dwustykowej na wymiar nominalny odbywa się za pomocą uchwytu z płytkami wzorcowymi i płaskich wkładek.) przy seryjnym pomiarze otworów stosuje się czujniki pneumatyczne, mikroskop pomiarowy

- pomiar pośredni otworu - stożki kulki - polega na określeniu głębokości wsuniętego stożka o znanej zbieżności i średnicy w otwór. Do pomiaru średnic otworów można zastosować dwie lub cztery kulki.

POMIAR WYMIARÓW MIESZANYCH I POŚREDNICH

- mieszane (głębokość rowka) - pomiar głębokości suwmiarką, mikrometrem czujnikowym- pomiar wysokości można dokonać za pomocą mikrometru i umieszczonego w statywie czujnik.

POMIAR ODCHYŁEK KSZTAŁTU POŁOŻENIA

- nieprostoliniowosć, niepłaskość, odchylenie okrągłości, pomiaru odchylenia walc., pomiar odchylenia położenia, pom. prostopadłości , met . topograficzna.

---