Matylda Pachowicz

Pedagog specjalny

Konspekt wykładu

Autyzm (wczesnodziecięcy)

• powstałe przed 36 miesiącem życia głębokie zaburzenia rozwoju wyrażające się objawami w zakresie komunikowania się, kontaktów społecznych i aktywności; występuje we wszystkich częściach świata, częściej u chłopców (4:1);

• wrodzone dysfunkcje układu nerwowego; zaburzenie neurofizjologiczne na poziomie neurotransmiterów - w wyniku nieprawidłowego przewodzenia i przetwarzania informacji powstaje chaos informacyjny i dezorganizacja przeżyć wewnętrznych; obniżony poziom obrony immunologicznej (brak endorfin - brak radości życia)

• niepełnosprawność intelektualna dotyczy szacunkowo ok. 70% osób autystycznych

• zaburzony rozwój wszystkich funkcji psychicznych - percepcji, myśli, mowy, motoryki

• u 5-15% zdolności wysepkowe (sawantystyczne) - są dojrzałe, automatyczne, czasami zablokowane

Specyficzny rozwój mowy:

• opóźniony lub całkowity brak rozwoju mowy

• echolalie (powtarzanie natychmiastowe lub odroczone słów lub zdań wypowiedzianych przez kogoś innego, zamienianie zaimków („ja” - „ty” lub imieniem) - ograniczona zdolność różnicowania siebie i innych

• stereotypie językowe (np. wielokrotne powtarzanie tekstów reklam i programów tv); monologi i uporczywe stawianie pytań na ulubione pytania

• neologizmy

• brak spontanicznych wypowiedzi, brak odp. na pytania

• zaburzenia mowy nie wynikają z nieprawidłowego zgryzu, wadliwej budowy anatomicznej narządu mowy, zaburzeń słuchu, ale z braku gotowości komunikacyjnej (chęci do nawiązywania kontaktu z otoczeniem)

Komunikacja niewerbalna: zastygła mimika, brak zdolności odczytywania sygnałów niewerbalnych, brak kontaktu wzrokowego, gestów czy uśmiechu

Funkcjonowanie społeczne: nieumiejętność nawiązywania kontaktów z innymi; brak spontanicznego dążenia do współdziałania; zaburzenia zdolności empatycznych; brak świadomości obecności psychofizycznej innych osób (niezdawanie sobie sprawy z ich potrzeb, samopoczucia)

Zabawa: preferowanie zabawy samotnej, nie naśladowczej (tematycznej), brak elementów iluzji, fikcji i personifikacji (rzeczy, zwierząt)

Aktywność:

• stereotypowe modele zachowania, zainteresowań i aktywności

• sztywne trzymanie się pewnych procedur lub rytuałów

• manieryzmy ruchowe

• uporczywe zainteresowanie niektórymi przedmiotami lub ich właściwościami (dziecko nie bawi się zabawkami, które symbolizują ludzi i zwierzęta)

• stosowanie stale tych samych wzorców zachowań

• opór przed wszelkimi zmianami, mechanizmy obronne (unikanie, opór, protest, agresja)

• ważna stałość otoczenia

• autostymulacja - minimalny dyskomfort, maksymalna kontrola otoczenia

Zaburzenia sensoryczne:

• podwyższona lub obniżona wrażliwość danego zmysłu (stąd problemy z ubieraniem, rozbieraniem)

• obrona przed chaosem informacyjnym (obronność percepcyjna)

• autyzmie widoczne są wszystkie symptomy lęku: fizyczne, emocjonalne i intelektualne

Mechanizmy obronne przed lekiem: ucieczka do miejsc bezpiecznych, autostymulacja (odcięcie od przykrych i niezrozumiałych bodźców), ograniczenie się do stymulacji o przewidywalnych efektach

Cztery podgrupy:

1. najbardziej autystyczne: maksymalny dystans, odczuwanie dużego dyskomfortu sensorycznego, tylko echolalie, pasywna uwaga, aktywne unikanie kontaktów społecznych i fizycznych, aktywność bardzo ograniczona (dominuje autostymulacja - bierne doznania, nie czynności samoobsługowe), ważna strukturalizacja i rytm

2. stereotypowe działania i formy kontaktu (każda zmiana zagrożeniem), sztywna kontrola otoczenia, bierność w sytuacjach społecznych, wybiórczość, mówienie do siebie, aktywna autostymulacja, proste nawyki samoobsługowe

3. monologi (treść agresywna - odtwarzanie sytuacji dyskomfortu - ocalenie, symboliczne niszczenie zagrożeń), rymowanie, przy eliminacji ryzyka aktywne współdziałanie, nawyki samoobsługowe, wykonywanie zadań stereotypowych (pewność sukcesu)

4. opóźniony rozwój mowy, kontrola emocji, aktywne próby nawiązania kontaktów społecznych, zabawy złożone i urozmaicone (w ograniczonym zakresie); utrata więzi emocjonalnych - regres

Alternatywne metody komunikowania się:

• Gesty - zwrócenie uwagi, wyrażenie prośby, wskazywanie przedmiotu)

• Słownik Makaton - ok. 350 znaków - kombinacja zwrotów i zdań (wymagane umiejętności 18-mies.dziecka: sprawność rąk i palców, zapamiętywanie wzorców ruchowych, naśladowanie)

• Obrazki i fotografie - konkretne osoby, czynności

• Piktogramy - uproszczone obrazki (biały symbol na czarnym tle) przedstawiające: osoby, czynności, emocje, przedmioty, zjawiska atmosferyczne, zestaw zawiera ok. 600 obrazków

• System Blissa - symbole graficzne (proste formy geometryczne) - 2250 symboli reprezentujące 4 tys. słów, różne kategorie w różnych kolorach

Indywidualna teczka dziecka powinna zawierać:

• metrykę, dokumentację lekarską, łącznie z informacjami na temat dodatkowych sprzężeń (np. padaczka), zaburzenia receptorów i inne specyficzne dane (pobierane leki)

• opinię z poradni psychologiczno - pedagogicznej oraz opinie psychologa i pedagoga szkolnego zawierające charakterystykę dziecka (m.in. ogólne cechy funkcjonowania intelektualnego, emocjonalnego i społecznego, możliwości psychoruchowe i manualne, specyfikę zachowania, poziom myślenia konkretno - obrazowego lub abstrakcyjnego, sposób komunikowania się, zasób słownictwa biernego i czynnego)

Zaburzenia podobne do autyzmu:

Zespół Aspergera:

• rozwój intelektualny w normie (ok. 30% autystów wysokofunkcjonujących podobny obraz kliniczny, ale Z.A. wyróżnia dobrze rozwinięta mowa, nastawienie na komunikację i dążenie do kontaktu z innymi, brak manieryzmów oraz używanie zabawek zgodne z przeznaczeniem, nie zaburzenia IS)

• małe zrozumienie dla reguł społecznych oraz brak wyczucia i intuicji w relacjach z innymi (brak respektu czy dystansu)

• kontakt jednostronny (nie uwzględnianie uczuć partnera)

• niezdarność ruchowa i oszczędna gestykulacja, problem z koordynacją (a u osób z autyzmem zwinność i prawidłowy rozwój ruchowy)

• mowa rozwinięta, ale głos monotonny lub nadmiernie modulowany, sposób użycia mowy jest pedantyczny i przesadnie ścisły, częste dygresje, udzielanie odpowiedzi nieistotnych, fiksacja na wybranych tematach (wynikająca z dogłębnej, pedantycznej wiedzy z wybranych, wąskich dziedzin); neologizmy, dosłowność - trudności ze zrozumieniem żartu, kpiny i ironii

• nieumiejętne okazywanie serdeczności wobec bliskich oraz obojętność / poirytowanie na czułość od innych osób

• nadwrażliwość, skłonność do depresji i prób samobójczych, podejrzliwość

• obciążenie genetyczne, dużo częściej u chłopców (8:1)

Choroba szpitalna / sieroca:

• zespół zaburzeń zdrowia i rozwoju psychoruchowego w okresie wczesnego dzieciństwa spowodowany utratą opieki macierzyńskiej

• niemożność zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa i przynależności poprzez bezpośredni kontakt z matką powoduje zaburzenia somatyczne i psychiczne u dziecka

• w okresie od urodzenia do 6 mies. - zmiany bardzo często są nieodwracalne, wynikiem czego są głębokie zaburzenia rozwoju

Fazy:

1. protestu (krzyk i płacz, brak zabawy, apetytu)

2. rozpaczy (zaburzenia snu i łaknienia, apatia)

3. zobojętnienia (obniżenie lęku, spowolnione ruchy, bierność, brak ekspresji, stereotypie ruchowe)

Afazja:

• cechy podobne: zaburzenie mowy, stereotypie oraz unikanie kontaktu wzrokowego w sytuacjach trudnych, wymaganie stałości otoczenia, pedantyczne porządkowanie, brak umiejętności wspólnej zabawy, skłonność do wyobcowania

• cechy różnicujące: potrzeba spontanicznego mówienia, próby użycia mowy oraz wykorzystywanie gestów w komunikacji

Mutyzm:

• niemożność realizowania mowy czynnej, niezwiązana z organicznym uszkodzeniem ośrodka mowy w mózgu czy narządów artykulacyjnych

• w niektórych chorobach psychicznych (schizofrenia, histeria, głębokie zaburzenia emocjonalne)

• całkowite lub wybiórcze milczenie

Literatura:

1. Bobkowicz - Lewartowska L. (2005) Autyzm dziecięcy. Zagadnienia diagnozy i terapii, Impuls, Kraków

2. Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M., (1996) Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, WSiP, Warszawa

3. Dykcik Wł. (red., 1994) Autyzm. Kontrowersje i wyzwania, Eruditus, Poznań (słowniczek)

4. Dykcik Wł., Szychowiak B. (red., 2001) Nowatorskie i alternatywne metody w praktyce pedagogiki specjalnej. Przewodnik metodyczny, UAM oraz WSPS, Poznań

5. Gałkowski T., Kossewska J. (red., 2001) Autyzm wyzwaniem naszych czasów, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków

6. Grandin T., Scariano M. (1995) Byłam dzieckiem autystycznym, PWN, Warszawa-Wrocław

7. Kruk - Lasocka J. (1999) Autyzm czy nie autyzm, Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji, Wrocław

8. Kruk - Lasocka J. (red. 1994) Z problematyki autyzmu, WUW, Wrocław

9. Maciarz A. (2005) Mały leksykon pedagoga specjalnego, Impuls, Kraków

10. Olechnowicz H. (2006) Dziecko własnym terapeutą, PWN, Warszawa

11. Parker J., Randall P. (2002) Autyzm. Jak pomóc rodzinnie, GWP, Gdańsk

12. Pisula E., Danielewicz D. (red.) Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem, Warszawa

13. Przybylska E. (red., 2007) Autyzm pisany miłością. Relacje rodziców i terapeutów, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny, Gorzów Wielkopolski

14. Zabłocki K.J. (2002) Autyzm, Novum, Płock

1

6