ZALETY "ZIELONYCH DACHÓW"
Bezużyteczny do tej pory dach płaski, na którym zasadzono rośliny, może pełnić funkcje ochronne i rekreacyjne. Któż by nie chciał mieć ogrodu za drzwiami balkonowymi czy bezpiecznego placu zabaw dla dzieci, gdzie nie jeżdżą żadne samochody?
Zielony dach sprawia, że mieszkańcom żyje się wygodniej, mikroklimat jest korzystniejszy, a poza tym zielony dach upiększa szary miejski krajobraz.
Taki dach zapewnia skuteczną ochronę przed hałasem, upałem i ogniem. Eksperci uważają, że obecnie nie ma lepszego zabezpieczenia dachu, jeśli chodzi o żywotność pokrycia bitumicznego. W oczywisty sposób wpływa to na obniżenie kosztów eksploatacji, właściciel domu oszczędza bowiem na remontach dachu.
EKOLOGIA
Ogrody na dachach zatrzymują znaczne ilości wód opadowych, które są następnie na powrót włączane do naturalnego obiegu. Jeśli zaś pewna część wody odpływa, to dzieje się to z opóźnieniem. Ma to znaczenie dla systemów kanalizacji, odprowadzających opady. Fakt ten oznacza, że obliczane na duże ilości wody średnice kanałów odpływowych mogą być zmniejszone - w wyniku tego spadają koszty. Stosowane są dwa rodzaje uprawy roślin: ekstensywna i intensywna. Różnią się, jeśli chodzi o możliwości zatrzymywania i wchłaniania wody - intensywna zatrzymuje do ok. 86% opadów, podczas gdy ekstensywna ok. 60%. W Europie Zachodniej płaci się bowiem za odprowadzanie wód zrzutowych. Osiąga się oszczędności na konserwacji, czyszczeniu i przede wszystkim budowie nowych kanałów i zbiorników gromadzących wody opadowe. Zbiorniki nie muszą być tak duże, ponieważ niebezpieczeństwo zalania zmniejsza się. Niemcy wyliczyli, że 17 tys. m2 zieleni na dachach jest w stanie zastąpić zbiornik wartości 1 mln DEM.
W Polsce coraz częściej możemy spotkać ogrody na dachach, jednak nie tak często, jak w Niemczech czy Skandynawii - pewną barier(stanowią tu koszty, które trzeba ponieść na uszczelnienia i zabezpieczenia przeciw przerastaniu korzeni. Koszt 1 m2 powierzchni dachu pod uprawę intensywną, z warstwą wegetacyjną i drenażową, kosztuje ok. 250%, a w wypadku uprawy ekstensywnej kompletny "zielony dach" - tj. z roślinnością na matach wegetacyjnych ok. 200% więcej, niż pokrycie dachu standardowego. Dochodzą jeszcze koszty samej roślinności i jej pielęgnacji).
Poszczególni wykonawcy "zielonych dachów" wypracowali własne systemy, do budowy których zalecają konkretne materiały. Stosowanie się do ich zaleceń gwarantuje, że przez długie lata dach będzie pełnił swoje funkcje bez potrzeby jakichkolwiek napraw.
KONSTRUKCJA NOŚNA
Jako konstrukcje nośne dla zielonego dachu dopuszczalne są wszystkie konstrukcje dachowe. Przy budowie nowego budynku należy uwzględnić dodatkowe ciężary statyczne.
Jako podstawa obliczeń służy zawsze ciężar dachu nasyconego wodą. Nasycone wodą uprawy intensywne mogą osiągać ciężar od 100 do 1450 kg/m2, a uprawy ekstensywne od 60 do 125 kg/m2 - należy to uwzględnić przy planowaniu ogrodu na dachu. Szczególna ostrożność obowiązuje przy przystosowywaniu dachów istniejących.
WARSTWA PAROIZOLACYJNA
Podłoże, na którym układa się tę warstwę, musi być równe, bez pęknięć i rys. Gdy ubytki są duże, wyrównuje się je wypełniaczami (np. zaprawą cementową). Podłoże należy zagruntować preparatami gruntującymi na bazie bituminów, w celu zwiększenia przyczepności warstwy paroizolacji. Dyfuzja pary wodnej odbywa się w dwóch kierunkach: z wewnątrz na zewnątrz i odwrotnie. W związku z tym wyróżnia się trzy rodzaje konstrukcji dachu:
- niewentylowana (nieprzewietrzana) - pod stropem znajduje się pomieszczenie mieszkalne, co oznacza, iż przestrzeń nie jest przewietrzana. Powoduje to skraplanie się pary wodnej i wymaga paroizolacji z wkładką z folii aluminiowej o minimalnej grubości 0,1 mm.
- wentylowana (przewietrzana) - pod stropem znajduje się pusta przestrzeń, pomieszczenie niezamieszkane, gdzie powietrze jest w ruchu i osusza strop, na którym zbudowany jest zielony dach. Ta konstrukcja nie wymaga wkładki z folii aluminiowej.
- odwrócona - tu warstwy są zamienione ze sobą, tzn. termoizolacja leży nad warstwą hydroizolacyjną. Warstwa wodoszczelna nie zawiera wkładki paroizolującej, na nią natomiast kładzie się termoizolacje ze styropianu ekstrudowanego (nie można w zastępstwie stosować wełny mineralnej lub pianki poliuretanowej).
Warstwa paroizolacyjna jako część systemu uszczelniającego powinna być dopasowana do całego systemu, a jej ułożenie musi uwzględniać stosunki panujące zarówno we wnętrzu budynku, jak też na zewnątrz. Ważny jest tutaj współczynnik przepuszczalności pary wodnej Sd. Współczynnik ten wyrażany jest w metrach i oznacza ekwiwalent grubości warstwy powietrza, która ma taki sam współczynnik przepuszczalności pary wodnej jak dany materiał. Papy paroizolacyjne mają współczynnik Sd = 0.
TERMOIZOLACJA
Stosowane jako podkład na dachu materiały termoizolacyjne muszą odpowiadać konkretnym wymogom danego budynku, tzn. muszą być odporne na deptanie, wpływ temperatury oraz nie mogą zmieniać swej formy i wymiarów. Ważne jest również, czy materiał nie jest łatwopalny i czy odpowiada odpowiednim przepisom w tym względzie.
Płyty termoizolacyjne muszą być układane ściśle obok siebie, tak aby dla warstwy uszczelniającej powstał podkład bez wolnych przestrzeni. Jeśli użyty materiał termoizolacyjny nie pozwala na samoczynne wyrównywanie się ciśnienia pary wodnej, pomiędzy termoizolacją a uszczelnieniem trzeba położyć jeszcze warstwę wyrównującą to ciśnienie.
Do uszczelnień dachowych używa się najczęściej:
- twardej pianki styropianowej,
- twardej pianki poliuretanowej,
- wełny mineralnej,
- spienionego szkła.
Materiały termoizolacyjne mają różną grubość, wynikającą z ich podziału na klasy. Zależnie od tego, czy dach będzie przeznaczony do użytku czy nie, termoizolacja musi spełniać określone warunki pod względem wytrzymałości na obciążenie użytkowe oraz obowiązujące w Polsce są przepisy (PN) dotyczące ochrony cieplnej budynków.
USZCZELNIENIE DACHU
Warstwa wyrównująca ciśnienie pary Jest to specjalna przestrzeń pod warstwą uszczelniającą. Powstające lokalnie ciśnienie pary z wilgoci może się dzięki niej swobodnie wyrównać pod cała powłoką uszczelniającą.
Ponadto dzięki warstwie wyrównującej ciśnienie pary uszczelnienie może się bez przeszkód poruszać, gdy dochodzi do tego na skutek zmian temperatury. Także szkodliwe oddziaływanie naprężeń z warstw leżących niżej minimalizuje się. Należy na to zważać w wypadku systemów ze szczególnie cienkimi warstwami, stosowanych przy ekstensywnych uprawach.
Nie zachodzi konieczność uwzględnienia warstwy wyrównującej, gdy używa się materiałów termoizolacyjnych z porami dyfuzyjnymi, np. włókien mineralnych czy płyt z wełny skalnej. Przy materiałach rozwijanych, względnie rozkładanych, ciśnienie pary wyrównuje się dzięki systemowi kanalików na termoizolacji.
Na szkło spienione należy na całej powierzchni naklejać uszczelnienie bez warstwy wyrównującej ciśnienie pary wodnej.
Odprowadzanie wód opadowych
Zadaniem uszczelnienia jest zapobieganie przenikaniu wód opadowych do konstrukcji. Ważne jest, aby wszystkie przyłącza, wloty i wyloty nie zatykały się podczas gwałtownych opadów. Ilość otworów odwadniających jest taka sama, jak w przypadku normalnego dachu.
Istnieją dwa systemy odwodnień:
- grawitacyjne (woda opada pod własnym ciężarem, przekrój rur odpływowych wynosi min. 150 mm),
- ciśnieniowe (woda jest wtłaczana w rurą i wypełnia cały przekrój spustowy. Dzięki temu przekrój ten może być zmniejszony do 50 mm).
Uszczelnianie bituminami
Należy układać dwie warstwy pasm bitumicznych z przesunięciem. Żeby uzyskać długotrwałą ochron( dachu, warstwy zgrzewa się ze sobą, przy czym powinny one zachodzić na siebie przynajmniej 8 cm. Górna warstwa to bituminy polimeryzowane. Pasma z włókninami szklanymi kładzie się tylko jako uzupełnienie. Wybór uszczelnienia zależy od tego, jak będzie używany dach i w jakich warunkach ma on funkcjonować - ważny jest zarówno kąt nachylenia i panujące warunki atmosferyczne, jak też rodzaj i grubość termoizolacji oraz ruchy podbudowy.
Przyjmuje się, że minimalny kąt nachylenia dachu to 2%, w przypadku mniejszego kąta odpływ wód opadowych może być niewystarczający i konstrukcja dachu może być nadmiernie obciążona. Są jednak dachy z zerowym spadkiem, w przypadku wykorzystania roślin stojących w wodzie.
Uszczelnianie foliami z tworzyw sztucznych - PCV, EPDM, OCB
Folie te produkowane są ma bazie tworzyw sztucznych lub kauczuku, z domieszkami innych materiałów - zależnie od producenta. Kładzie się je jednowarstwowo. Ze względu na to, że techniki spajania są bardzo różne, należy przestrzegać wskazówek producentów. Pasma powinny jednak zawsze zachodzić na siebie ok. 4 cm. Jeśli dolna strona pasma nie jest laminowana włókninami, pod warstw( uszczelniającą kładzie się warstw( ochronną z włóknin sztucznych.
Pomiędzy uszczelnieniem z tworzyw sztucznych a roślinami należy umieścić ochron( w postaci specjalnych płytek z włóknin o ciężarze przynajmniej 300 g/m2.
Bardzo często do tych celów używa się kauczuku etylowo-propylenowego. Jest on elastyczny, odporny na promieniowanie UV i agresywne związki chemiczne, obecne w powietrzu. Nie wymaga konserwacji i napraw oraz - co ważne w przypadku zielonego dachu - nie ulega uszkodzeniu pod wpływem mikroorganizmów i kwasów huminowych.
Rośliny
Stosunkowo łatwa i niewymagająca dużych nakładów sił jest uprawa ekstensywna. Godne polecenia są rośliny samowysiewające się, odporne na susz(, np. mchy, trawy i niektóre zioła. Więcej uwagi należy poświęcić uprawom intensywnym - krzewy i małe drzewka potrzebują dużo opieki.
Środki antykorzenne
Konieczne jest przedsięwzięcie środków przeciwko przerastaniu korzeni, bowiem korzenie roślin są w stanie znaleźć każdy słaby punkt uszczelnienia i przebić je. Do ochrony warstwy uszczelniającej stosuje się papy bitumiczne z wkładką z folii miedzianej (są one dość drogie), z wkładką poliestrową miedziowaną lub chemiczne domieszki, zapobiegające wrastaniu korzeni.
Przy użyciu pap z wkładką miedzianą należy położyć dwie warstwy: wyrównującą ciśnienie pary wodnej i hydroizolacyjną z właściwościami antykorzennymi.
Na brzegach warstwę ochronną można wyciągnąć ponad powierzchnię warstwy wegetacyjnej. Robi się to w celu uniknęcia "obejścia" przez korzenie folii ochronnej. Ochronną folią pokrywa się cały dach, nie tylko miejsca, gdzie rosną rośliny - także tarasy czy obrzeża wysypane żwirem.
Uwaga: uszczelnienie i antykorzenna warstwa ochronna nie mogą być zbudowane z różnych materiałów - w takim przypadku należy położyć jeszcze jedną warstwę rozdzielającą.
Warstwa drenażowa i filtracyjna
Warstwa uszczelniająco-antykorzenna to ostatnia część zielonego dachu. Na nią kładzie się drenaż. Jego grubość wynosi od 2 do 20 cm (zależy to od typu uprawy). Ma on dwa zadania: odprowadzenie nadmiaru wody i magazynowanie jej części. Mogą to być skały pochodzenia wulkanicznego, żwirek rzeczny lub elementy tłoczone z tworzywa poliuretanowego czy styropianu ekstrudowanego. Na drenażu znajduje się odporna na butwienie warstwa filtracyjna, zapobiegająca wypłukiwaniu substratu (humusu) do niżej położonych warstw. Nasypany na nią substrat dachowy tworzy warstwę wegetacyjną. Substratem takim jest humus przemieszany z materiałami pochodzenia mineralnego - dachówkami, cegłami itp. Domieszki te zapewniają dobre spulchnienie. Warstwa może mieć grubość od 8 do 150 cm.
Sposoby montażu hydroizolacji
Ułożone pasma uszczelniające mocuje się przez: klejenie, zgrzanie, mocowanie mechaniczne, dociążenie.
Klejenie (na gorąco lub na zimno). Masę klejącą nakłada się punktowo albo na całej długości. Podłoże musi posiadać odpowiednią przyczepność, w przeciwnym wypadku pokrywa się je środkiem gruntującym. Mocowanie mechaniczne. Rodzaj mocowania zależy od podłoża.
Elementy mocujące umieszcza się punktowo linearnie.
Dociążenie. Wagę dociążenia dostosowuje się do zdolności nośnej konstrukcji. Należy uwzględnić ciężar wszystkich warstw i roślin w stanie nasycenia wodą. Rośliny nie mogą zostać przesunięte czy zerwane przez wiatr. Zapobiega się temu poprzez dobranie właściwego dociążenia i mocowaniu do podłoża. Można pozwolić także, aby korzenie roślin mocno się rozwinęły.
W początkowym okresie, zaraz po wysianiu, nasiona mogą zostac wywiane przez wiatr. Pokrywa się je więc substratem wegetacyjnym (humusem) i przykrywa jutowymi matami wegetacyjnymi. Mat tych nie usuwa się, rośliny wrastają w nie korzeniami.
Wbrew pozorom, rośliny rosnące na dachach z powodu swej struktury powierzchniowej i przepuszczalności są mniej podatne na uszkodzenie przez wiatr niż zwykłe dachy płaskie.
Warstwa uszczelniająca musi być w stanie ochronić konstrukcję przed zalaniem także wtedy, gdy roślinność została przesunięta czy nawet całkowicie zerwana.
Uszczelnienia przyklejane uważane są za pewne, natomiast przy luźno ułożonych pasmach konieczne jest dodatkowe zamocowanie na brzegach. Z praktyki wynika, że na dachach, które są szczególnie narażone na silne wiatry, obszary na brzegach i rogach powinny być mocniej dociążone.
Ci(żar 5 cm warstwy żwiru wynosi ok. 100 kg/m2 (średnica ziaren 16/32 mm). Gdy rośliny są przewidziane jako zabezpieczenie mocowania uszczelnienia, ich wagę należy liczyć w stanie suchym.
Przyłącza i wyloty
Regułą jest, że wszystkie przyłącza i wyloty: wywietrzniki, wpusty i kominy powinny być pokryte tym samym materiałem, z którego zrobiona jest warstwa uszczelniająca. Poza tym miejsca te powinny być dobrze chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi - szczególnie na brzegach użytkowanych powierzchni. Z powodów technicznych obowiązują minimalne wysokości. Liczy się je nie od poziomu warstwy uszczelniającej, lecz od górnej powierzchni gotowego dachu:
- dach o nachyleniu do 5 stopni - 15 cm,
- dach o nachyleniu powyżej 5 stopni - 10 cm.
Wszystkie przebicia dachu dobrze jest łączyć w jedną całość, tzn. otwory wentylacyjne i odwadniające tworzą jedność - tzw. "guliki".
Takie rozwiązanie możliwe jest niestety tylko w przypadku nowoprojektowanego dachu. Wokół wszystkich elementów, które przechodzą przez dach, biegną wzdłuż ścian i attyk, wymagane jest wysypanie pasa ze żwiru 16/32 mm o szerokości ok. 0,5 m. Ułatwia to odpływ wody i zapobiega zarastaniu przez rośliny oraz stanowi część ochrony przeciwogniowej.