Polskie powstania narodowowyzwoleńcze - zestawienie.

Wstęp

Od momentu trzeciego rozbioru Polski nasz kraj zniknął z map Europy. Cały okres niewoli przesiąknięty bezie krwią polskich powstańców. Niewola która trwała 123 lata była okresem dążenia do niepodległości, walki o Polskość. Powstania była czynem zbrojnym który miał przynieść naszemu krajowi niepodległość. Każdy jednak zryw Polaków podczas zaborów kończył się niepowodzeniem. Jedyne zwycięskie powstanie w losach naszego kraju to Powstanie wielkopolskie które zakończyło się sukcesem tuż po pierwszej wojnie światowej.

W swej pracy jednak zajmie się tylko tymi które miały miejsce podczas zaborów i tuż przed nimi. Mianowicie : powstanie kościuszkowskie (od 12 III do 16 XI 1794r.), powstanie listopadowe (1830r.), powstanie krakowskie (1846 r.),Wiosna Ludów (lata 1848-1849) oraz powstanie styczniowe (1863-1864).

.

Powstanie kościuszkowska - od 12 III do 16 XI 1794r.

Powstanie kościuszkowskie wybuchło tuż po drugim rozbiorze Polski. Spowodowane było rządami Targowicy i ingerencją Rosji w sprawy Polski. Powstanie to rozpoczęło się od buntu generała Antoniego Madalińskiego który odmówił złożenia broni i wyruszył ze swym odziałem z Ostrołęki w kierunku Krakowa. Wkrótce potem dowództwo powstanie przejął Tadeusz Kościuszko. 24 marca na rynku krakowskim złożył uroczystą przysięgę która brzmiała:

„Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie dla obrony całości granic, odzyskania samowolności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi dopomóż Bóg i niewinna Męka Syna Jego”

W ogłoszonym kacie powstanie Kościuszce przyznano tytuł Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej i złożono w jego ręce najwyższą władzę. Pierwszym problem który stanął przed Naczelnikiem było rozbudowa armii. Armia powstańcza była zbyt skromna by stawić czoła zaborcy. Tadeusz Kościuszko przystąpił niezwłocznie do organizowania powstańczej siły zbrojnej. Miała się ona składać z armii regularnej, milicji ruchomych wojewódzkich i powiatowych formowanych na wzór amerykański oraz pospolitego ruszenia wszystkich zdolnych do noszenia broni mężczyzn. Pobór do wojska nie dał jednak spodziewanych rezultatów. Braki w uzbrojeniu postanowiono zapełnić zbrojąc odziały w kosy zagięte ku górze. Stąd wezmą swą nazwę kosynierzy. Kościuszko powołał pod broń mężczyzn w wieku od 18 do 28 roku życia i zapowiedział uzbrojenie wszystkich miast i wsi. Zgromadziwszy wokół siebie po nadejściu Madalińskiego ponad 4 tys. żołnierzy i 2 tys. kosynierów wyruszył na Warszawę. Wojsko carskie ścigające Madalińskiego zastąpiło mu drogę . Siłami rosyjskimi dowodził generał Teodor Denisow. Generał rozdzielił swoje wojska i 4 kwietnia Kościuszko spotkał się pod Racławicami ze słabszą kolumną generała Tormasowa. Zwycięstwo dodało sił i otuchy Polakom. W Warszawie wybuchły walki. Cały kraj ogarnęła euforia powstańcza. Zwycięstwo to jednak nie zostało w pełni wykorzystane. Planowane oczyszczenie z Rosjan Małopolski nie powiodło się. Wkrótce Kościuszko będzie już musiał toczyć walki z silniejszymi oddziałami rosyjskimi. W ciągu dwóch dni 17 i 18 kwietnia toczyły się w Warszawie walki, w których decydującą rolę odegrały biedniejsze warstwy ludności: rzemieślnicy, służba, czeladź z Janem Kilińskim na czele. Igelstrom musiał wycofać się z Warszawy tracąc 60 % garnizonu. Wkrótce w Warszawie zaczną się spory w obrębie samej władzy co doprowadzi do groźby upadku insurekcji w stolicy.

By przyciągnąć chłopów do powstania Kościuszko wydał uniwersał nazwany od miejsca powstania połanieckim. Regulował w nim powinności włościańskie zapewniający bezpieczeństwo i sprawiedliwość w komisjach porządkowych.

9 maja doszło do zamieszek w Warszawie w których stracono targowiczan. Lud Warszawy odegrał bardzo istotną rolę w powstaniu tylko dzięki niemu walki w stolicy nie upadły.

6 czerwca Kościuszko poniósł klęskę pod Szczekocinami, a 8 gen. J. Zajączek został pobity pod Chełmem; wojska powstańcze cofnęły się ku Warszawie. W starciu został ranny Kościuszko.

Od 13 lipca zaczyna się oblężenie Warszawy które trwa do 5 września.

20 sierpnia wybuchają walki w Wielkopolsce. Generał Jan Henryk Dąbrowski zdobywa Bydgoszcz i Świecie zmuszając armię pruską do odstąpienia od Warszawy. Powstanie chyliło się ku upadkowi.

10 października miał miejsce bitwa pod Maciejowicami. Ranny naczelnik dostał się w ręce wroga.

4 listopada wojska rosyjskie pod dowództwem Suworowa i Fersena rozpoczęły szturm na Warszawę. Po krwawych walkach ulicznych powstańcy skapitulowali. Na Pradze Rosjanie urządzili masakrę ludności. Broń złożono po kapitulacji pod Radoszycami 16 listopada.

Znaczenie powstania:

- przekonano się o wielkiej sile jaką stanowią chłopi;

- wszystkie warstwy społeczne wykazały duże poczucie patriotyzmu;

- powstanie miało charakter niepodległościowy i społeczny;

- Powstanie Kościuszkowskie uratowało rewolucję francuską, ponieważ skłoniło Prusy do wycofania się z wojny na zachodzie i zawarcie pokoju z rewolucyjną Francją.

Przez wojska powstańcze przewinęło się ok. 150 tyś żołnierzy. Było pierwszym tak wielkim zrywem naszego narodu. Podczas całego powstania jednym z głównych problemów było brak kadry dowódczej. Młodzi dowódcy nabierali więc potrzebnego doświadczenia w walce. Powstały nowe odział zwane kosynierami które będą od tej pory elementem w wspólnym wszystkich zrywów. Po powstaniu zaczęły się represje w stosunku do jego dowódców. Musieli oni uciekać z kraju gdyż groziła im zsyłka na Sybir. Po upadku powstania następuje trzeci rozbiór Polski który na 123 lata wymarzę nasz kraj z map europejskich.

Powstanie listopadowe - 1830r.

Było kolejnym zrywem naszych rodaków który miał zakończyć się niepodległością. Wybuchło 29 listopada 1830 roku a upadło w październiku 1831. Od momentu III rozbioru w naszym kraju organizowano spiski które miały doprowadzić do wybuchu nowego powstania.

Spisek

W roku 1828 w warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty młodzi kadeci związali spisek który miał na celu wybuch powstania. Początkowo w grupie tej było ok. 30 osób które wtajemniczono plan. Przywódcą tego spisku był Piotr Wysocki - podchorąży warszawskiej Szkoły Podchorążych Piechoty zorganizował wśród uczniów tajne sprzysiężenie. Powstanie które miało wybuchnąć miało na celu zbrojną walkę o odzyskanie niepodległości. W tym czasie na arenie międzynarodowej dochodziło do wielu zmian mających wpływ także na sytuacje w kraju. Grecja odzyskała niepodległość 1829 roku, we Francji w 1830 roku wybuchła rewolucja lipcowa, Belgowie wywołali powstanie przeciw Holendrom. Do tego dołączyły się skutki kryzysu gospodarczego, wzrost niezadowolenia w armii (między innymi ze względu na osobę dowódcy - wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza - brata cara Mikołaja I) oraz wszechobecny duch romantyzmu.

Wieczorem 29 listopada 1830 grupa cywilnych spiskowców współpracujących z podchorążymi rozpoczęła akcję powstańczą atakiem na Belweder - siedzibę rosyjskiego dowódcy armii polskiej. Konstantemu udało się uciec i nie dostał się w ręce powstańców. Obudzona ludność warszawska wyszła na ulice. To dzięki jej pomocy udało się zdobyć arsenał i opanować stolice. Następnego dnia Warszawa była wolna. Wojska rosyjskie wycofały się z Warszawy i zażądały rozbrojenia wojsk. Żaden z generałów nie chciał objąć dowództwa powstania gdyż uważali że był to wybryk młokosów i nie chcą mieć z tym nic wspólnego. W stolicy utworzono Rade Administracyjną która 5 grudnia 1830 roku powierzyła dyktaturę generałowi Józefowi Chłopickiemu. Miał on sprawować naczelne dowództwo nad wojskiem orz wspólnie z sejmem nadzorować prowadzenie działań wojennych. Jednym z jego pierwszych posunięć było wysłanie posła do Petersburga w celu rokowań pokojowych. Zebrany sejm w dniu 19 grudnia ogłosił powstanie narodowym. Po ustąpieniu Chłopickiego władze przejęło Towarzystwo Patriotyczne kierowane przez Joachima Lelewela. 25 stycznia 1831 r. na sejmie podjęto uchwałę o detronizacji Mikołaja I. Rozpoczęły się działania wojenne w granice Królestwa Polskiego wkroczyła 115 tys. armia rosyjska pod wodzą feldmarszałka Iwana Dybicza.

Wojna polsko-rosyjska

Do pierwszego starcia doszło pod Stoczkiem - korpus kawalerii generała Józefa Dwernickiego odniósł zwycięstwo nad częścią wojsk rosyjskich. Następnie stoczono potyczki pod Dobrem, Wawrem i Białołęką. Jednak decydująca bitwa rozegrała się 25 lutego 1831 roku pod Grochowem, niemal na przedpolu Warszawy. Zacięty bój trwał przez cały dzień, a szczególnie ciężkie walki toczyły się o Olszynkę - lasek flankujący cieśninę między podmokłościami, otwierającą drogę ku Pradze. W trakcie bitwy lasek ów kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk, a szczególną chwałą okrył się polski 4. pułk piechoty liniowej. Bitwa ta zmusiła Rosjan od odstąpienia od szturmu na Warszawę. Okres po bitwie znów nie wykorzystała strona polska. Nie urządzono generalnego natarcia na siły rosyjskie tylko czekano jak potoczą się wypadki. Wzmocnione siły rosyjskie wygrały bitwę pod Ostrołęką 6 września, po okrążeniu Warszawy od strony wschodniej, dalekim marszem przez mosty pod Włocławkiem zaatakowały miasto od zachodu. Warszawa wkrótce poddała się. Jednym z ostatnich punktów oporu polskich oddziałów była twierdza modlińska; jej dowódca gen. Ignacy Ledóchowski skapitulował 10 października 1831 roku. 21 października złożyła broń załoga Zamościa.

Skutki powstania;

• likwidacja polskiego szkolnictwa,

• na kraj nałożono kontrybucje,

• powstańcy zmuszeni byli do emigracji,

• ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego,

• prześladowania żywiołu polskiego i próby włączenia ziem polskich do Prus i Austrii.

Klęska, jaką zakończyło się powstanie listopadowe, było przede wszystkim klęską szlacheckiej koncepcji odbudowy polski. Żadne bowiem z powstań polskich nie miało w tak silnym stopniu charakteru szlacheckiego. Na żadnym nie zaciążył tak bardzo konserwatyzm i krótkowzroczność, obawa przed ustępstwami społecznymi. Jednak w powstaniu brały także wszystkie grupy społeczne. Bardzo ważne było wreszcie międzynarodowe znaczenie powstania listopadowego. Zapobiegło ono dążeniom do zdławienia ruchów rewolucyjnych we Francji i Belgii, osłabiając w ten sposób ostoję feudalizmu europejskiego - Rosję. Zarazem polska walka o niepodległość stała się przykładem dla mieszkańców innych krajów pragnących walczyć o niepodległość.

Powstanie krakowskie - od 19 lutego do 4 marca 1846 r.

W Krakowie i w jego okolicach rozwinęła się objęła dobrze zorganizowana siatka spiskowa. Miasto w raz z jego okolicami tworzyło Wolne Miasto Kraków. Rewolucja krakowska była fragmentem ogólnonarodowego powstania, jakie miało wybuchnąć na ziemiach polskich wszystkich zaborów. Walki zbrojne toczone w dniach 21 II - 4 III 1846 na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej przez powstańców przeciwko wojskom austriackim. 18 II powstańcy zaatakowali Tarnów (bez powodzenia); 19 II rozpoczęło się powstanie chłopskie, jednocześnie wojska austriackie wkroczyły do Krakowa; 21 II powstańcy zaatakowali w Krakowie wojsko austriackie.; następnego dnia opuściło ono miasto. Ukonstytuował się Rząd Narodowy, który w manifeście z 22 II wzywał naród polski do ogólnego powstania, znosił różnice stanowe i wszelkie powinności chłopskie oraz zapowiadał nadanie ziemi tym bezrolnym chłopom, którzy wezmą udział w powstaniu narodowym; dyktatorem ogłosił się J. Tyssowski; czołową rolę jako sekretarz dyktatora odegrał E. Dembowski. Który zginie od kuli austriackiej podczas procesji. Decydujące starcie rozegrało się pod Gdowem gdzie z oddziałem powstańczym dowodzonym przez A. Suchorzewskiego starł się dowódca wojska austriackiego pułkownik Benedek. Austriacy wkroczyli do Krakowa rozbrajając niewielkie oddziały powstańcze. Kraków włączono do Austrii

Skutki;

- likwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej i wcielenie jej do Austrii,

- represje w stosunku do powstańców,

Ocena powstania krakowskiego

Rewolucja krakowska łączyła walkę o niepodległość z postulatami rewolucji agrarnej. Rząd austriacki podburzał przeciwko szlachcie chłopów. Ten wydarzenia nazywamy rabacją. Przywódcom chłopów był Jakub Szela. Ta swoista jednak rzeź osłabiła rewolucją krakowską, przez co Austriacy mogli ograniczyć ruch chłopski w obawie o jego nadmierne rozszerzenie. Sprawa chłopska, choć nieznacznie, polepszyła się w tym przypadku do tego stopnia, iż została zredukowana pańszczyzna do jednego dnia w tygodniu. Sam przywódca całej rabacji, Szela, pomimo faktu, iż został pojmany przez władze otrzymał pokaźne gospodarstwo w Bukowinie. Znaczenie ruchu chłopskiego poza ziemiami Galicji zostało również podchwycone i propagowane na terenach Królestwa Polskiego. Powstanie to mogło zakończyć się sukcesem zabrakło jednak zdecydowanych działań i decyzji. Brak zjednoczenia między chłopami a szlachtą doprowadził do upadku krótkiego powstania. Jeszcze raz dała o sobie znać sprawa chłopska bez której rozstrzygnięcia nie mogło być mowy o sukcesie w walce.

Wiosna Ludów na ziemiach polskich - 1848 r.

Wydarzenie europejskiej "Wiosny Ludów" odbiły się szerokim echem w na ziemiach polskich. Tchnęły nową nadzieje w serca Polaków. Największe walki miały miejsce w Wielkopolsce. Wiązały się one z wybuchem powstania poznańskiego. Przywódcą tego powstania był Ludwik Mierosławski. Po nie udanym powstaniu berlińskim wrócił do kraju i objął dowództwo powstania. Szybko utworzono Komitet Narodowy. W jego skład wchodzili ziemianie: Maciej Mielżyński, Gustaw Potworowski, kowal(mieszczanin) Paweł Andrzejewski i chłop Jan Palacz. Do Berlina wysłano arcybiskupa Leona Przyłuskiego. Komitet wystąpił z żądaniami poszerzenia autonomii Księstwa Poznańskiego. Komitet Narodowy wydał odezwę nawołującą do ugody z rewolucyjnymi władzami Berlina. Zapowiedziano rozdanie chłopom ziemi z dóbr narodowych i walkę o cele społeczne. Mierosławski próbował namówić stronę pruską do walki z Rosją. Plany te jednak się nie powiodły. Komitet Narodowy pod wpływem Mierosławskiego zrezygnował z haseł niepodległościowych. Na wieść o rewolucji w Berlinie zaczęto usuwać urzędników pruskich, rozbrajano oddz. wojskowe, tworzono komitety lokalne. Doszło do walk pod Miłosławiem i Sokołowem, gdzie generał L. Mierosławski odniósł zwycięstwo. Próby wywołania powstania ludowego nie powiodły się, a szlachta polska zaczęła opuszczać szeregi powstania. W ciągu 2-tyg. Wsch. Część Wielkopolski była polska. Wobec tych działań rząd pruski wycofał wcześniejsze ugody i wcielił Księstwo Poznańskie do Rzeszy Niemieckiej. Polacy podpisali umowę kapitulacyjną i złożyli broń 9 maja 1848 roku. Wobec powstańców stosowano represje.

.

Na Śląsku, Mazurach i na Pomorzu Gdańskim podjęto walkę o polską szkołę i wprowadzenie języka polskiego w urzędach i sądach, przeciwko niekorzystnemu dla chłopów sposobowi uwłaszczenia ( chłop, aby stać się właścicielem ziemi, musiał zapłacić odszkodowanie dziedzicowi).

.

W 1848 roku echa wydarzeń europejskich dotarły również do zaboru austriackiego. W czerwcu 1848 roku na ziemiach polskich powstała Liga Polaków, a jej zadaniem było wpajanie rodakom o tożsamości narodowej. Gdy 15 marca społeczeństwo krakowskiego dowiedziało się, o iż władza kanclerza została obalona wyszli na ulice miasta rozpoczęli protest, który przyczynił się do wypuszczenia 150 więźniów miało to miejsce 17 marca 1848. Tego dnia również do życia został powołany Komitet Narodowy. Zajął się on formowaniem gwardii narodowej. Młodzież studencka liczyła na spolszczenie Uniwersytetu Jagiellońskiego a reszta ludności czekała na zapowiadaną wcześniej konstytucje. Walki ogarnęły również inne miasta. Walki wybuchły m.in. we Lwowie. Osiągnięciem ruchu było zniesienie pańszczyzny przez Austriaków. Co przysporzyło jej zwolenników wśród chłopów. Udało się również Austriakom skłócić żywioł polski i ukraiński. Gdy Austria pozyskała sobie chłopów kwietniowym dekretem. Rozpoczął ograniczanie polskiej wolności politycznej. Władze austriackie zabroniły uzbrojenia gwardii narodowej w Krakowie. To spowodowało niezadowolenie wśród ludności tego miasta. Rozpoczęły się zamieszki, bunty, protesty. W takiej sytuacji przy udziale chłopów zaczęto rozbrajać oddziały powstańcze. Wydarzenie na ziemiach polskich jednak nie zakończyły się powodzeniem nie udało się połączyć działa i doprowadzić do wybuchu powstania w całym kraju. Mickiewicz, Ludwik Mierosławski, Franciszek Sznajde, Józef Wysocki, Henryk Dembiński, Józef Bem to tylko niektóre z nazwisk które zasłynęły w walkach podczas Wiosny Ludów. Wiosna Ludów choć nigdzie nie odniosła zwycięstwa, przyniosła duże korzyści - uwłaszczenie chłopów w Austrii(1848), zakończenie pruskiej drogi do kapitalizmu (1850 - ustawa regulacyjna), liberalizację polityki i gospodarki.

Ocena wiosny ludów na ziemiach polskich

Po raz kolejny Polacy bez sukcesu wystąpili przeciwko zaborcom. Masowo w nim wzięli udział chłopi. Główną przyczyną upadku walk było złe dowodzenie i nie połączenie walk w ogólnonarodowe powstanie. Wynikiem tego zrywu w Galicji było uwłaszczenie chłopów i wprowadzenie posłów polskich do parlamentu wiedeńskiego. Wiosna ludów nie wywarła wielkiego wpływu na los Polaków w Królestwie Polskim. Dopiero następny zryw narodowy miał olbrzymie znaczenie dla ziem polskich w zaborze rosyjskim. Było to powstanie styczniowe.

.

Powstanie styczniowe - 1863r. - 1864r.

Powstanie skierowane było przeciwko zaborcy, Rosji.. Walki wybuchły 22 stycznia 1863 r., trwało do późnej jesieni 1864 roku i trwały do jesieni 1864 roku. Od samego początku miało ono charakter partyzancki. Polacy unikali otwartych większych starć które mogły szybko zakończyć się dla nich klęską. Przez szeregi oddziałów powstańczych przeszło 100 tysięcy ludzi. W powstaniu zginęło 30 tysięcy powstańców, 7 tysięcy dostało się do niewoli. Na mocy wyroków sądowych stracono 700 osób. Liczbę zesłanych na Sybir ocenia się na 38 tysięcy. Do tej ponurej statystyki należy dodać konfiskatę majątków i kontrybucje, których wartość przekroczyła 34 miliony rubli. Przez całe powstanie toczyć się będzie walka o władzę. Walczyć będą ze sobą dwa ugrupowania białych i czerwonych. Powstanie zainicjowane było przez tych drugich to w ich szeregach przygotowywano jego plany.

W przededniu wybuchu powstania w społeczeństwie polskim coraz głośniej było słychać głosy wzywające do reform agrarnych. Rosjanie obawiając się wybuchu powstania zarządzili wcielenie Polaków do wojska. Miało to odciągnąć mężczyzn od wstąpienia w powstańcze oddziały. Wkrótce potem utworzono Komitet Narodowy który podjął decyzje o rozpoczęciu działać wojskowych. W nocy z 22 na 23 stycznia wydał Manifest. Mianował się Tymczasowym Rządem Narodowym i ogłosił wybuch powstania. Wezwał narody Polski, Litwy i Rosji do wspólnej walki z caratem. Ogłosił uwłaszczenie chłopów. Ale głównym zadaniem władzy powstańczej było przeprowadzenie walki o niepodległość Polski. Przeciw 100-tysięcznej armii rosyjskiej stacjonującej w Królestwie Polskim wystąpiło około 6 tysięcy ludzi słabo uzbrojonych (około 600 strzelb oraz broń białą). Dowództwo rosyjskie mając informacje o możliwości wybuchu powstania już wcześniej zarządziło zgrupowanie swoich wojsk w dużych miastach. W pierwszym okresie dało to powstańcom możliwość dostępu do granic oraz pewna swobodę działania w terenie. działania.

Przewaga rosyjska była bardzo wyraźna, w związku z tym Polacy przyjęli taktykę wojny partyzanckiej, nękając przeciwnika niespodziewanymi atakami, nie podejmując otwartej walki. Większe bitwy stoczyły oddziały powstańcze A. Kurowskiego (17 II 1863 pod Miechowem), M. Langiewicza (24 lutego pod Małogoszczą oraz 17-18 III 1863 pod Chrobrzem i Grochowiskami), M. Heidenreicha (8 VIII 1863 pod Żyrzynem), K. Kality (17 I 1864 pod Lubienią i Iłżą).

Jesienią 1863 powstanie chyliło się ku upadkowi . Próbował je ratować sprawujący od 17 X 1863 władzę dyktatorską R. Traugutt, jednak na wiosnę 1864 walki prawie zupełnie wygasły. Najdłużej, bo aż do jesieni 1864 roku , walczył oddział księdza S. Brzóski na Podlasiu. 5 VIII 1864 Traugutt, którego ujęli Rosjanie, został stracony wraz z 4 członkami Rządu Narodowego.

Rosjanie ukarali śmiercią kilkuset, a więzieniem, zesłaniem lub katorgą i konfiskatą majątku kilkadziesiąt tysiące uczestników powstania (w tym wielu Rosjan, Ukraińców i Białorusinów). Po jego upadku zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego i rozpoczęto ostrą rusyfikację. Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym powstaniem polskim, uzyskało pomoc Polaków ze wszystkich zaborów i emigracji oraz sympatię i pomoc narodów europejskich; w oddziałach powstańczych walczyło m.in. kilkuset Rosjan i Ukraińców, kilkudziesięciu Węgrów i Włochów (F. Nullo), Francuzów (F. Rochebrune) i Niemców oraz Anglicy, Czesi, Słowacy, Serbowie, Austriacy, Szwajcarzy i przedstawiciele krajów skandynawskich. Powstanie styczniowe miało poparcie i sympatię demokratycznej opinii publicznej Europy (m.in. K. Marksa, G. Mazziniego, G. Garibaldiego, A.I. Hercena, M.A. Bakunina); akcja propagandowa na rzecz powstania styczniowego przyczyniła się do utworzenia I Międzynarodówki.

Powstanie styczniowe było ostatnim powstaniem doby rozbiorowej. Po jego upadku zacznie się okres prac u podstaw czyli pracy organicznej. Polacy przejdą do innej walki z zaborcom. Na niepodległość trzeba będzie jeszcze poczekać kilkadziesiąt lat. Powstanie to choć zakończyło się klęska przyniosło pełne uwłaszczenie chłopów. Na które rząd carski zdecydował się pod koniec trwania wojny. Odegrała ważną rolę w tworzeniu nowoczesnego narodu polskiego. Polacy wykazali gotowość do poświęceń oraz umiejętności do stworzenia sprawnego aparatu państwowego. Skończył się okres ujarzmiania Polaków ich własnymi rękami. Nauczyło Polaków jedności i stworzyło szansę w przyszłości odzyskania niepodległości.

2

---