Układ nerwowy

Jedną z podstawowych właściwości żywej materii jest pobudliwość, czyli zdolność do reagowania na bodźce w sposób zapewniający ciągłość procesów życiowych. Zdolnością tą w najwyższym stopniu obdarzony jest układ nerwowy. Utrzymuje on łączność organizmu ze światem zewnętrznym, integruje czynności poszczególnych narządów i układów, tworząc w organizmie jedną całość, której składniki harmonijnie ze sobą współpracują.

Układ nerwowy człowieka składa się z ośrodkowego układu nerwowego, obwodowego układu nerwowego i autonomicznego układu nerwowego.

Obwodowy układ nerwowy

Układ ten tworzą korzenie rdzeniowe i nerwy obwodowe. Zabezpiecza on odbiór doznań czuciowych oraz przewodzi pobudzenia z ośrodków nerwowych (rdzeń, mózg) do narządów wykonawczych (mięśni, gruczołów dokrewnych).

Obwodowy układ nerwowy rejestruje za pomocą narządów zmysłów bodźce płynące z zewnątrz oraz przekazuje je za pośrednictwem włókien nerwowych dośrodkowych (aferentnych) do ośrodkowego układu nerwowego. Przekazuje także do narządów efektorowych impulsy z ośrodkowego układu nerwowego.

Podstawowe reakcje adaptacyjne są wrodzone (np. reakcje odruchowe), inne wykształcają się w trakcie życia osobniczego (np. reakcje psychiczne). Podłożem fizjologicznym reakcji odruchowych jest łuk odruchowy.

Poszczególne komórki nerwowe łączą się ze sobą poprzez złącza (synapsy), które pośredniczą w przekazywaniu informacji. W zależności od rodzaju substancji chemicznej pośredniczącej w przekazywaniu pobudzenia, wyróżnia się synapsy pobudzające i hamujące. Komórkom nerwowym towarzyszą komórki glejowe, które spełniają funkcje pomocnicze (odżywcze, izolacyjne, podporowe) w stosunku do neuronów.

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN)

Układ ten obejmuje mózgowie (mózg, pień mózgu i móżdżek) oraz rdzeń kręgowy. OUN poddaje rejestracji i analizie pobudzenia dopływające z układu obwodowego i zapewnia prawidłową reakcję organizmu na te bodźce. Impulsy nerwowe dochodzące do OUN są analizowane i integrowane na różnych poziomach. Wyższe poziomy OUN integrują impulsy z niższych poziomów i prowadzą do analizy oraz kojarzenia coraz bardziej skomplikowanych przejawów czynności. Miejscem najbardziej skomplikowanych procesów analityczno-integracyjnych, które są podłożem mowy, myślenia abstrakcyjnego i świadomości jest kora mózgowa.

Największą część mózgu stanowią półkule mózgu, które dzieli się na 4 płaty: czołowy (związany z czynnościami ruchowymi i psychicznymi), ciemieniowy (bierze udział w analizie doznań czuciowych), skroniowy (tu odbywa się analiza doznań słuchowych) i potyliczny (tu znajdują się ośrodki wzrokowe).

Zewnętrzną powierzchnię półkul mózgowych pokrywa kora mózgowa. Od komórek nerwowych kory mózgu do struktur pnia mózgu przebiegają włókna łączące, które tworzą istotę białą mózgu. We wnętrzu półkul mózgowych znajdują się skupiska komórek nerwowych, tzw. zwoje podstawy, które regulują napięcie mięśniowe oraz zapewniają kontrolę ruchów zautomatyzowanych.

Pień mózgu stanowi połączenie między półkulami mózgu i rdzeniem kręgowym. W obrębie pnia mózgu znajduje się szereg ośrodków odpowiedzialnych za najważniejsze dla życia czynności, jak oddychanie, praca serca, przemiana materii i regulacja temperatury.

Móżdżek moduluje napięcie mięśni i wpływa na utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale kręgowym i pośredniczy w przekazywaniu pobudzeń czuciowych do mózgu oraz bodźców wykonawczych do nerwów obwodowych.

Autonomiczny układ nerwowy

Układ ten rejestruje za pomocą receptorów bodźce z narządów wewnętrznych i przekazuje je przez włókna nerwowe dośrodkowe do ośrodkowego układu nerwowego.

---