WIEDZA O KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ:
Pojęcia: komunikowanie i komunikowanie się.
Komunikowanie się: (łac.) uczestniczenie w czymś, bycie we wspólnocie, zrzeszanie się, łączenie się. (ang.) informować, przekazywać sygnały.
-kom. jako przekaz, transmisja informacji, idei, emocji.
-to szczególna forma oddziaływania, wpływania na kogoś,
-jako porozumiewanie się, wspólne dochodzenie do tych samych myśli lub uczuć.
-jako interakcja, wymiana;
Właściwości procesu komunikowania:
Ludzkie- tylko zbiorowość ludzka posiada taką formę aktywności. Odbywa się przy pomocy znaków językowych, symboli.
Intencjonalne- świadome produkowanie i odczytywanie arbitralnych znaków. Są to świadome interakcje. Z zachowania nadawcy można odczytać nie tylko to, co chciał pokazać.
Skuteczne- tylko procesy przekazu zakończone powodzeniem można nazwać komunikowaniem.
Zwrotne- procesy dwukierunkowe, tylko one mają charakter komunikowania.
Perswazyjne- polega komunikowanie na oddziaływaniu, kształtowaniu poglądu, stanu wiedzy odbiorcy komunikatu.
Informacyjne- nie ma komunikacji bez informacji. Informacją jest wiedza przekazywana, potrzebna odbiorcy. Nie można komunikować się bez treści.
Modele komunikacyjne:
Model transmisji(przekazu)- komunikowanie to przekazywanie idei, emocji, wartości; nadawca tworzy ukierunkowany na odbiorcę przekaz. Charakterystyczne propozycje:
- model wszechmocy/propagandy: realizuje propagandę (nadawca to propagandysta), nadawca musi brać pod uwagę potrzeby odbiorcy, dobrze zrealizowana propaganda musi być skuteczna
Model zachowań(rytuałów)- budowanie wspólnoty, więzi; publiczne przedstawienie społeczne podzielnych przekonań, ważne są emocje i system wartości, ekspresywność, odwołanie do znanych systemów, poznajemy, że jesteśmy swoi lub inni, łączność ze wspólnotą to cel sam w sobie.
Model rozgłosy(przyciągania uwagi)- cel uchwycenie i utrzymanie uwagi odbiorców, nie wobec treści przekazu, ale wobec samego medium. Ważne jest kto komunikuje, wykorzystuje się w propagandzie i reklamie, liczy się sam fakt popularności a nie jak została zdobyta.
Model odbioru(recepcji)- cel komunikowanie jako odbiór(kodowanie i dekodowanie przekazu); wszyscy są odbiorcami komunikatu niezależnie od udziału.
Narzędzia i formy komunikowania:
Środki (narzędzia) komunikowania:
-środki wyrażania: zachowania znaczące
-środki rejestracji: służą do utrwalania zachowań symbolicznych, czyli środków wyrażania
-środki transmisji: narzędzia do przesyłania i powielania symbolicznych zachowań.
Technik procedury komunikacyjne:
-prymarne: umożliwiają komunikację, konieczne do powstania aktu komunikacji (mowa, gestyka, mimika)
-wtórne: ułatwiają proces komunikacji lub umożliwiają komunikację o szczególnych przypadkach
Komunikacja werbalna: słowna, polegająca na wymianie informacji: mówienie, pisanie, czytanie, słuchanie.
Komunikacja niewerbalna: gestykulacja, mimika, dotyk, pozycja ciała.
Mowa: naturalny środek komunikowania, wyróżnia człowieka od zwierząt. Ma charakter bezpośredni- wymaga względnej bialskości fizycznej, ma charakter spersonalizowany- za głosami idzie konkretna osoba; jest nietrwała- zakłada równoczesność mówienia i słuchania; jest ograniczona w czasie; jest ograniczona w przestrzeni-wymaga skupienia słuchaczy wokół mówiącego, ograniczona przez zasięg głosu.
Język: najbardziej wypracowane narzędzie komunikowania; ma charakter uniwersalny, występuje w postaci procedur prymarnych-mowy.
Pismo: sztuczny środek komunikowania
Formy komunikowania:
- wieści/pogłoski, plotki, techniki sygnalizowania, techniki wtórne(t.rejestracji graficznej-rysunek, rzeźba; t.sygnalizowania np.dymne; pismo
Kompetencja i sprawność komunikacyjna:
Język (wiedza o języku), -kompetencja systemowa i stylistyczna
Umiejętność odczytywania własnych intencji i odczytywania kompetencji innych ludzi- kwestia zdolności predestynujących do komunikowania.
Psychologiczne uwarunkowania kompetencji komunikacyjnej:
-zdolność do decentracji¬- do zauważenia innych przedst. Swojego gatunku, do spojrzenia z perspektywy innych (pojawia się w okolicach 9 msc życia)
¬- zdolność do pośredniej konceptualizacji świata¬- do pośredniego nabywania wiedzy o świecie i budowania wiedzy o nim na podst danych nabywanych pośrednio, a nie bezpośrednio. Nasza wiedza powstaje w wyniku negocjowania, wymiany komunikacyjnej,
-współdziałanie i wzajemne warunkowanie się poznania, emocji i działania- tworzy to tzw osobowość społeczną. Celem `ja' egocentrycznego jest tylko zaspokajanie instynktów.
Sytuacyjna - kontekst komunikowania.
Sytuacja komunikowania: kontekst(badania językoznawcze) sytuacja (komunikologia, pragmatyka językowa.
Inne kanały komunikacyjne uruchamiane w trakcie mówienia (gest, mimika) i inne kody komunikowania towarzyszące mówieniu. *kontekst- zachowania jęz np. grzecznościowe, formy inicjowania kontaktu. Kontekstem jest otoczenie językowe właściwego aktu komunikacji istotne dla jego struktury i interpretacji.
Dwa rodzaje kontekstu:
-fizyczny- właściwy- bezpośrednie otoczenie aktu, bliski;
-głęboki-kulturowy- wszystko co ma charakter językowy i pojawiło się kiedyś jako zachowanie komunikacyjne np. różne teksty.
*sytuacja komunikowania- niejęzykowe otoczenie aktu komunikowania, istotne dla jego struktury i interpretacji; wszystko to, co może mieć wpływ na formułowanie aktu kom., ale co nie ma okoliczności komunikowania.
Kryteria oceny zachowań językowych/komunikacyjnych (właściwe użycie języka)
Każde zachowanie komunikacyjne musi posiadać:
-intencje, wyrażane za pomocą wyrażeń performatywnych (opisują rzeczywistość ale w szczególnych przypadkach same tworzą ją, są działaniami komunikacyjnymi, a nie opisują tych działań, to w większości czasowniki, zwroty frazeologiczne;
-wskazywanie na nadawcę, 1os- wskazywanie językowe obiektu; ja; tło, co mówię, świadczy o mnie; opis np. ja król;
-musi być do kogo adresowane, wskazanie na odbiorcę za pomocą zaimków, nazwa własna, nazwa stanowiska.
Sytuacja komunikacyjna/kontekst (wiedza o świecie).
Kontekst: zachowanie językowe/otoczenie językowe właściwego aktu komunikacji istotne dla jego struktury i interpretacji. Rodzaje kontekstu: fizyczny: bezpośrednie otoczenie aktu mowy; głęboki: wszystko, co ma charakter językowy i pojawiło się kiedyś jako zachowanie komunikacyjne
Wiedza o świecie:
Ogólna: powszechnie znane informacje o świecie, jest wspólna dla wszystkich członków społeczności, poznajemy ja w procesie edukacji, jest przedmiotem komunikowania tylko w sytuacji edukacyjnej
Operacyjna: ma charakter subiektywny, dysponuje nią tylko nadawca, to treści komunikowane, wywołane jest dysproporcją wiedzy i prowadzi do wyrównania poziomu wiedzy. Musi być sprawdzona, procedury weryfikowania wiedzy operacyjnej: odwołanie się do wiedzy ogólnej, sprawdzenie logicznej spójności przekazywanych treści, odwołanie się do spójności zachowań komunikacyjnych, weryfikacja empiryczna.
Indeksowa: związana z sytuacją komunikowania, zdobyta drogą percepcji zmysłowej. Nie podlega komunikowaniu, bo mówienie o danych zmysłowych jest trudne, nie wykorzystujemy jej w celach informacyjnych.
Akty mowy: wypowiedzenie skierowane przez nadawcę do odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych.
Wg, Austina:
Lokucja: samo wypowiedzenie jakiejś treści, samo zdanie;
Illokucja: intencja, zamiar, plan, który realizuje człowiek za pomocą wyrażenia językowego
Perlokucja: zaplanowane następstwo, a więc to, co nadawca zakłada w czynnościach, w zachowaniu odbiorcy.
Wg. Searla:
Asertywny: prezentują pewien stan rzeczy, od rzeczywistości do języka, mają charakter obiektywny, nadawca skupia uwagę odbiorcy na pewnym elemencie rzeczywistości i orzeka na jego temat. (stwierdzenia, sądy o rzeczywistości, diagnozy) podlegają ocenie prawdziwości, intencja komunikacyjną jest przekaz wiedzy.
Dyrektywy: ich istota jest oddziaływanie na zachowanie odbiorcy, maja go pobudzić wprost lub pośrednio. Prezentują stan rzeczy, który będzie efektem zachowania odbiorcy. Niesie informacje o woli nadawcy, wpływanie na zachowanie odbiorcy,
Komisywy: prezentują wole nadawcy, zobowiązanie się nadawcy do realizacji działań na rzecz odbiorcy. Treść komisywy tworzy stan zobowiązania. Warunek wstępny: nadawca może wykonać to, do czego się zobowiązał. Warunek podstawowy: to do czego zobowiązuje się nadawca nie należy do zdarzeń, które same z siebie występują . treść komisywy musi być uwarunkowana działaniami nadawcy. Warunek logiczności: treść obietnicy musi być zgony z rzeczywistością, w której żyjemy, musi być możliwa do zrealizowania. Warunek szczerości: nadawca chce zrealizować to, do czego się zobowiązuje.
Ekspresywy: charakter konwencjonalny uczuć(przeproszenie, podziękowanie)
Deklaratywny: normy prawne, przepisy, akty stanowiące o pewnych stanach rzeczy.
Warunki skuteczności komunikowania:
Warunki wstępne: założenia, które trzeba poczynić, aby zach. kom. mogło w ogóle zaistnieć.
Warunki podstawowe: konkretna intencja, że będzie mieć taka a nie inną wartość (illokucja)
Warunki logiczności: zach. kom. są sensowne, zgodne z rzeczywistością
Warunki szczerości: ma zagwarantować szczerość komunikacji, zgodność tego, co mówimy
Zasady efektywnego komunikowania:
Zasada rzeczywistości: dot. treści komunikowania odbiorca ma prawo interpretować sądy zawarte w komunikacie jako sensowne i dosłowne. Budowanie wypowiedzi sensownych i dosłownych. Nadawca musi sygnalizować wszelkie niedosłowności.
Zasada stare-nowe: umowa dot. wiedzy zawartej w komunikacie. Część wiedzy ma być traktowana jako wiedza stara (ogólna, która buduje spójność, odwołuje się do tego, co już wiemy) a część ma charakter wiedzy nowej (operacyjnej-ma wartość informacyjną). Niezbędna jest wiedza stara jak i nowa, ważne jest ustalenie proporcji pomiędzy jedna a drugą.
Zasada kooperacji: nie ma komunikacji bez kooperacji. Aktywny udział dwóch stron, nadawca formułuje komunikat a odbiorca go interpretuje. Zinterpretowane zachowania są najważniejsze .
11. Strategie komunikacyjne:
Maksyma jakości: zawrzyj w swej wypowiedzi tyle informacji ile potrzeba. Niedobór informacji jest wyrazem braku chęci do współpracy; nie wprowadzaj więcej informacji niż potrzeba. Nadmiar zmusza odbiorcę do sekcji informacji; optimum informacyjne: nie za dużo nie za mało.
Maksyma jakości: mów prawdę, nie mów tego, co uważasz za nieprawdę; nie mów tego, czego nie jesteś pewien, pewne to, co sami przeżywamy.
Maksyma odniesienia: mów na temat. Wypowiedz wielotematyczna jest nieinformatywana. Mówienie nie na temat burzy komunikację; wykorzystanie mówienia nie na temat: odpowiedź wymijająca, odpowiedź `ni w 5 ni w 9'.
Maksyma sposobu: mów zrozumiale: unikaj niejasności, unikaj wieloznaczności, mów zwięźle, mów w sposób uporządkowany.
14. Agresja językowa, kłamstwo, manipulacja językowa.
Manipulacja: nieuczciwe posługiwanie się językiem w celu wywarcia określonego wpływu na ludzi, np. przez świadome używanie wyrażeń niejasnych lub niejednoznacznych. Środki manipulacji: aktywne techniki psychologiczne, użycie sygnałów dźwiękowych wpływających na świadomość i system decyzyjny, wyszukanie słabych punktów osobnika i wywarcie wpływu na nie.
Agresja językowa: napastliwe, brutalne zachowanie nadawcy wypowiedzi wobec uczestników komunikacji językowej. Do jej przejawów należą: napastliwy ton wypowiedzi, posługiwanie się wyrażeniami ostro oceniającymi, obelgami lub wulgaryzmami. Zwykle mają one na celu obrażenie, znieważenie odbiorcy.