WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE KONTROLI SPOŁECZNEJ: Reiss, Ney, Hirschie.
1. KONCEPCJA REISSA- dwa podstawowe pojęcia: kontrola wewnętrzna i zewnętrzna. Kontrola wewnętrzna to zdolność jednostki do powstrzymywania się od takiego sposobu realizowania potrzeb, który pozostaje w konflikcie z normami i regułami obowiązującymi w społeczeństwie. Kontrola zewnętrzna to zdolność grup społecznych lub instytucji do skutecznego egzekwowania zachowań zgodnych z normami i regułami.
Spośród zewnętrznych źródeł kontroli najistotniejsza jest kontrola sprawowana przez społeczność, w której żyje jednostka (sąsiadów, kościół, organizacje społeczne, szkołę) oraz kontrola sprawowana przez grupy pierwotne, zwłaszcza przez rodzinę (w niej odbywa się proces przekazywania konformistycznych norm postępowania i kształtują się i konformistyczne role społeczne)
Spośród wewnętrznych źródeł kontroli duże znaczenie mają grupy pierwotne. Dlatego też przestępczość jest skutkiem niepowodzenia grup pierwotnych w kształtowaniu odpowiednich nieprzestępczych ról społecznych i w sprawowaniu kontroli społecznej w taki sposób, by jednostka akceptowała te role lub się im podporządkowywała zgodnie z oczekiwaniami.
Prawdopodobieństwo zachowania dewiacyjnego zwiększa się w 3 typach sytuacji: gdy zespól mechanizmów kontrolnych ulega osłabieniu, np. dezintegracja rodziny; gdy brak jest klarownych reguł i norm postępowania w grupach odniesienia, do których jednostka dostosowuje swoje zachowanie lub gdy normy poszczególnych grup odniesienia pozostają ze sobą w konflikcie; gdy jednostka nie przyswoiła sobie konformistycznych norm zachowania.
Zachowanie dewiacyjne może być niezależnym skutkiem osłabienia któregokolwiek elementu kontroli zew., jak i braku adekwatnej kontroli wew., które powoduje, że źródła kontroli nie mogą doprowadzić do zachowań zgodnych z normami obowiązującymi w społeczeństwie.
Krytyka- rażąca eliptyczność- Reiss wyjaśniał zachowanie dewiacyjne niewłaściwą kontrolą wew, którą definiował jako brak zachowań dewiacyjnych.
2. KONCEPCJA NEY'A- wyróżnił trzy zasadnicze rodzaje kontroli społecznej:
- kontrola wew. jest równoznaczna z internalizacją norm. Zinternalizowane normy tworzą sumienie jednostki, każda grupa usiłuje przekazać i zaszczepić obowiązujące w niej zasady postępowania jednostkom wchodzącym w jej skład. Brak skuteczności kontroli wew. wynika z braku zgodności co do treści norm, z niemożności realizacji za ich pomocą istotnych wartości oraz z ograniczonego oddziaływania poczucia winy jako kary,
- kontrola pośrednia- jest zwiana z uczuciową identyfikacją z rodzicami oraz innymi osobami o nastawieniu konformistycznym. Liczenie się z opinią pozytywnych grup odniesienia o nastawieniu konformistycznym samo przez się wymusza konformizm. Kontrola pośrednia może być skuteczna jeżeli istnieje więź uczuciowa z konformistycznymi grupami odniesienia,
- kontrola bezpośrednia- zewnętrzna kontrola formalina i nie sformalizowana, sprawowana za pomocą rozmaitych bodźców negatywnych, m.in. ostracyzm, dezaprobata, ośmieszenie, sankcje stosowane przez przedstawicieli instytucji formalnej kontroli społecznej oraz zinstytucjonalizowane typy kar.
Rodzina pełni wiele funkcji w systemie kontroli społecznej, wpływa na kształtowanie się kontroli wew. ze względu na swoja funkcję socjalizacyjną. Wpływ kontroli pośredniej słabnie wraz ze wzrosłem negatywnych uczuć wobec rodziców. Rodzina stanowi także ważne ogniwo kontroli bezpośredniej przez fakt sprawowania nadzoru nad dziećmi i stosowanie sankcji w przypadku ich niewłaściwego zachowania.
Zaspokojenie potrzeb- im większy stopień zaspokojenia potrzeb, tym słabsza może być kontrola społeczna. Te potrzeby to potrzeba pragnienia uczucia, uznania bezpieczeństwa i nowych doświadczeń. Szczególna rola w zaspakajaniu potrzeb przypada rodzinie; zaspokaja potrzeby emocjonalne, umożliwia realizację wielu istotnych potrzeb materialnych, fizycznych, rekreacyjnych, przygotowuje do społecznie pożądanych sposobów realizacji tych potrzeb w przyszłości.
Nie przygotowanie jednostki do zaspokajania potrzeb może doprowadzić do zachowań dewiacyjnych.
3. KONCEPCJA HIRSCHIEGO- jednostka może dokonywać czynów przestępczych, ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały w jakiś sposób zerwane.
Komponenty więzi jednostki ze społeczeństwem:
1. Przywiązanie- emocjonalne związki jednostki z otoczeniem, jednostka silnie przywiązana do swego otoczenia czuje się moralnie zobligowana do przestrzegania norm, które to otoczenie uznaje. Zachowanie sprzeczne z normami społecznymi powstrzymuje jednostkę przed zachowaniem dewiacyjnym. Ludzie wrażliwi na negatywne opinie otoczenia powstrzymują się przed naruszaniem norm. Przywiązanie jest mierzalne i nie mierzalne niezależnie od tego, czy doszło do zachowania dewiacyjnego. Ulega osłabieniu w chwili, gdy jednostka przestaje się liczyć z opinią otoczenia- droga do dewiacji jest otwarta. Przywiązanie jest równoznaczne z kontrolą wew.
2. Zaangażowanie- stosowanie się do reguł z obawy przed konsekwencjami ich naruszania. Konformizm jednostki wynika z chłodnej kalkulacji zysków i strat- konformizm się opłaca, dewiacja przynosi straty. Może wystąpić błąd w procesie podejmowania decyzji co do sposobu postępowania. Zarówno błędna ocena sytuacji, jak i brak stosownych informacji mogą stanowić możliwe wyjaśnienia zachowania dewiacyjnego. Naruszenie norm społ. Jest szczególnie prawdopodobne w tych środowiskach i u tych jednostek, które mają stosunkowo mało do stracenia w wypadku zachowań niepożądanych, są mało zaangażowane w działalność konformistyczną (upośledzone warstwy społ., osoby o niskim statusie). Aspiracje i ambicje sprzyjają konformizmowi a nie dewiacji.
3. Zaabsorbowanie- jednostka zaabsorbowana działalnością konformistyczną jest związana spotkaniami terminami, godzinami pracy, planami więc nie ma okazji do zachowań dewiacyjnych. Zaabsorbowanie jest pochodną zaangażowania- konformistyczne aspiracje i motywacje wymagają poświęcenia wiele czasu i wysiłku. Zajęcie się czymś pożytecznym przeciwdziała zachowaniom dewiacyjnym.
4. Przekonanie- jednostka jest przekonana o konieczności przestrzegania norm społecznych. Im mniej jest przekonana, tym większe jest prawdopodobieństwo naruszania norm. Przyczyną słabnięcia przekonania o konieczności przestrzegania norm społecznych jest osłabienie więzi z nonkonformistycznym porządkiem, więzi jednostki ze społeczeństwem.
Krytyka- niejasności konstrukcyjne, brak wyjaśnienia istoty konformizmu i dewiacji, skomplikowany konstrukt „przekonanie”, teoria wyjaśnia zachowania dewiacyjne jedynie na poziomie jednostkowym.