Wstęp
Dobro i zło - dwa przeciwstawne pojęcia, głęboko zakorzenione w zbiorowej świadomości ludzkości. Terminy te pojawiły się już w starożytności. Jednak czy da się dokładanie określić znaczenie tych dwóch słów? Słownik języka polskiego podaje, że „dobro” to: „to, co jest oceniane jako pomyślne, pożyteczne, wartościowe; ideał moralny” oraz „skłonność do czynienia dobrze; łagodność, życzliwość”. Natomiast „zło” jest określane jako: „ to, co jest niezgodne z zasadami moralności, z zasadami współżycia społecznego, co przynosi nieszczęście; przeciwieństwo dobra, ideału moralnego”. Naturalne jest zatem, że można mówić o walce dobra ze złem, która stała się jednym z najczęściej wykorzystywanych motywów w literaturze. Jednak prawie na wszystkie późniejsze dzieła literackie wpływ miały tworzone przez poszczególne kultury mitologie, czyli „zbiory baśni o bogach i bohaterach”, „fantastyczne historie, opowieści o bogach, demonach, legendarnych bohaterach oraz o nadnaturalnych wydarzeniach z udziałem tych postaci; stanowiące próbę wyjaśnienia odwiecznych zagadnień bytu, świata i człowieka, życia i śmierci, dobra i zła”. Najwybitniejsze dzieła takie jak trylogia „Władca pierścieni” Tolkiena w sposób kreatywny wykorzystują motywy z nich zaczerpnięte. Postaram się przedstawić zarówno podobieństwa, jak i różnice pomiędzy twórczością Tolkiena, a dwoma mitologiami, na których niewątpliwie bazował.
Poświęcenie dla dobra ludzkości
Proces stworzenia człowieka przez Prometeusza - człowiek ulepiony z gliny zmieszanej z łzami tytana, przez co współistnieje w nim dobro i zło (ziemia przesiąkła krwią złych gigantów, niedawno pokonanych przez bogów).
Prometeusz, by uczynić ludzi silniejszymi wykrada ogień z rydwanu słońca i obdarowuje ich duszą, przez co naraża się na gniew Zeusa. Ten postanawia zastosować podstęp zsyłając na ziemię Pandorę. Brat Prometeusza, Epimeteusz, wspólnie z nią otwiera prezent od bogów wypuszczając na świat wszelkie choroby. Prometeusz w ramach rewanżu oszukuje Zeusa, proponując mu wybranie sobie ofiary, którą odtąd ludzie mieli składać bogom. Zeus mści się na tytanie, przykuwając go do skały Kaukazu, gdzie orzeł codziennie wyrywał mu wątrobę. Prometeusz poświęca dla ludzi całe swoje życie, narażając się na gniew Zeusa. Niestety musi swoją miłość dla nich okupić cierpieniem i męką, z której uwalnia go dopiero Herkules.
Początkowo szczęśliwe życie Froda w Hobbitonie, odmienione przez otrzymanie w spadku Pierścienia Władzy. Podjęcie się misji zniszczenia tego zła i powolne oddziaływanie Pierścienia na Froda, który staje się bardziej podejrzliwy (przestaje ufać Samowi), łatwiej wybucha gniewem, zmienia się jego osobowość. Frodo nie może samodzielnie zniszczyć Pierścienia, znajduje się pod jego wpływem. Gdy jednak Pierścień zostaje zniszczony nie umie wrócić do codziennego życia. Ratując świat przestaje być zdolny do istnienia w nim. Decyduje się odpłynąć wraz z elfami, by zapomnieć o bólu.
Zmiana ustalonego porządku w wyniku walki zbrojnej
Apollo jako bóg wyroczni, poetów i śpiewaków uważany był za mistrza gry na cytrze. Pewnego razu wdał się w zawody z Marsjaszem, których zwycięzca miał zostać uznany za najwybitniejszego muzyka. Pierwszy grał pasterz, zadziwiając swoją grą innych pasterzy i pasterki. Pewien był swojego zwycięstwa, widząc jakie wrażenie wywiera na nich jego muzyka. Jednak gdy rozległy się dźwięki muzyki boga, słuchacze orzekli, że to on zasługuje na tytuł mistrza. Apollo, pomimo zwycięstwa, zemścił się okrutnie na dążącym do pozbawienia go władzy Marsjaszem - obdzierając go żywcem ze skóry. W ten sposób ukarał pysznego pasterza i uniemożliwił mu przejęcie władzy.
Sauron również kierując się pychą i rządzą władzy dąży do zmiany ustalonego porządku panującego w Śródziemiu. Początkowo w wyniku intryg przekonuje Sarumana do służby, podporządkowuje sobie także Theodena, władcę Rohanu i zasiewa ziarno zwątpienia w umyśle Denethora, namiestnika Gondoru. Potem przygotowuje wielką armię, która ma zakończyć erę panowania ludzi, stawiając na ich miejscu orków z rządzącym nimi Sauronem. Na szczęście przegrywa w walce zbrojnej zarówno w Helmowym Jarze jak i bitwie o Minas Tirith. Ludzie okazują się silniejsi niż myślał, bardziej zjednoczeni, i próba zgładzenia ich jednym ciosem kończy się niepowodzeniem. Sauronowi nie udaje się ich sobie podporządkować.
Miłość jako siła dobra
Tezeusz jako syn władcy Aten Ajgeusa nie mógł znieść hańby jaka spotykała jego rodzinne miasto. Musiało ono co roku oddawać siedem dziewcząt i siedmiu chłopców na pokaram dla Minotaura, syna króla Minosa władcy Krety. Tezeusz postanowił zgładzić krwiożerczego potwora. Wyruszył zatem na Kretę. Minotaur przetrzymywany był w wielkim labiryncie, zaprojektowanym przez Dedala, by potwór o byczej głowie nigdy nie zdołał się z niego wydostać. Tezeusz już miał wejść do labiryntu, gdy zjawiła się córka króla Minosa Ariadna i podarowała mu kłębek nici, każąc mu przywiązać jej początek przy wejściu. Ariadna bowiem pokochała Tezeusza od pierwszego spojrzenia i nie chciała by zginął. Nić pozwoliła młodemu bohaterowi odnaleźć drogę powrotną po zgładzeniu potwora, ratując go w ten sposób od śmierci głodowej.
Arwena pomimo możliwości odpłynięcia z Śródziemia decyduje się zostać i wspierać Aragorna. To ona w czasie snu informuje go o Ścieżce Umarłych, którą musi podążyć by Minas Tirith miało szansę obrony, a także skłania Elronda do przekucia złamanego Nasila w Anduril płomień zachodu, miecz godny króla, który pozwolił Aragornowi zmusić Umarłych do posłuszeństwa. Dzięki jej miłości i wierności Aragorn podąża właściwą drogą, pomimo targających nim wątpliwości czy można ufać zdrajcom. Okazuje się, że tylko dzięki armii zmarłych udaje się obronić Minas Tirith, udaremniając Sauronowi atak od strony rzeki, który zniszczyłby nie przygotowanych na jego odparcie ludzi.
Solidarność w walce
Królewna Dahud kazała wybudować sobie miasto tuż nad brzegiem morza i otoczyć je wysoka tamą, by morze go nie zniszczyło. Nazwała je Ys. Miasto to uważane było za najpiękniejsze miejsce na świecie. Początkowo działo się w nim dobrze, lecz ludzie stali się pyszni, myśląc, że skoro zdołali zbudować tak cudowne miasto nic nie jest w stanie im zagrozić. Przestali dbać o tamę, otaczającą Ys, oddając się wszelkim dostępnym rozrywkom. Bogowie ukarali ich potężną falą, która zatopiła cudowne miasto. Ys miało powrócić na powierzchnię tylko jeśli mieszkańcy odwrócą się od grzesznego życia i w wspólnym trudzie będą działać dla jego dobra.
Minas Tirith było siedzibą królów Gondoru. Odkąd jednak zabrakło ich przewodnictwa, a władzę objęli Namiestnicy, miasto powoli popadało w ruinę. Za czasów Saurona było już znacznie osłabione, także przez to, ze Denethor - Ostatni Namiestnik - nie wierzył, by dało się pokonać wroga. Palantir skutecznie zniszczył jego wiarę w możliwości ludzi. Obronę właściwie podtrzymuje Gandalf, który nie pozwala ludziom opuścić swoich stanowisk. Wie on, że tylko razem są w stanie zatrzymać wroga na tyle długo, by jeźdźcy Rodanu zdążyli przybyć. I właśnie dzięki solidarności wszystkich ludzi, a także dzięki temu, ze wraz z powrotem króla wróciła nadzieja wroga udaje się pokonać.
Taka sama sytuacja zaistniała w bitwie o Helmowy Jar. Początkowo ludzie myślą, ze będą musieli walczyć samotnie. Jednak z przybyciem elfów w ich sercach ponownie odzywa się nadzieja. Pod koniec walki pojawiają się także drzewa z niezwykłego lasu Fangoru. Zatem zwycięstwo w tej bitwie wynika tylko z poczucia zjednoczenia wszystkich wolnych ras.
Magia w walce o wolność świata
Carman uznawana była za boginię złej magii i zniszczenia. Chciała ona zapanować nad światem. Jednak druidzi nie zamierzali jej na to pozwolić. Dzięki zaklęciom podległych im filidów udało im się ją pokonać.
Gandalf Szary by pozwolić drużynie na ucieczkę decyduje się na walkę z Balrogiem, demonem Morgotha. Gandalf wie, że prawdopodobnie nie zdoła go pokonać, jednak jest to jedyny sposób by zapewnić bezpieczeństwo Frodowi. Za swoje poświecenie wynagrodzony zostaje przez przejście na wyższy poziom mocy - staje się Gandalfem Białym i zajmuje miejsce do tej pory obejmowane przez Sarumana (który wcześniej porzucił biel dla wszystkich kolorów tęczy), staje się Przewodniczącym Rady. Gandalf dalej wspiera wysiłki ludzi, podtrzymuje w nich nadzieje. Walczy o wolne Śródziemie.
Wnioski
Warto zauważyć, ze Tolkien korzystał z mitów, by stworzyć swój jedyny i niepowtarzalny świat. Jednak nie było to bierne odtwórstwo, Tolkien znacznie przekształca materiał poznany dzięki mitologiom. W książce „J.R.R. Tolkien - Powiernik Pieśni” określone zostało to tak: „Tolkienowskie historie są baśnią. […] Są baśnią bliską mitom, baśnią wymyśloną, zrekonstruowanym a zagubionym ogniwem między mitami a baśniami ludowymi. […] Mit jest pogański, baśń jest naznaczona wiarą. Mit jest tragiczny, ale obojętnym spojrzeniem ogarnia ludzkie dramaty. Baśń pochyla się nad każdą istotą ze słowami pociechy, jest dobrą nowiną i jak ewangelia przynosi obietnicę ostatecznego zwycięstwa Dobra.” To dość znaczna różnica w stosunku do mitów, które nie dość, że przedstawiały człowieka jako istotę łączącą w sobie dobro i zło, to jeszcze nie gwarantowały zwycięstwa tego pierwszego. Natomiast Tolkien wyraźnie rozgranicza postacie, dzieląc je na walczące o wolność świata i podporządkowane mrokowi. Cała historia oczywiście szczęśliwie się kończy, niosąc czytelnikowi pocieszenie.