Formy współżycia organizmów żywych.
Formy współżycia organizmów żywych.
Formy współżycia organizmów żywych możemy podzielić na oddziaływania pozytywne między populacjami w biocenozie zwane inaczej kooperacyjnymi, oddziaływania negatywne inaczej antagonistyczne jak również możemy wyróżnić brak oddziaływań czyli neutralizm.
Do oddziaływań pozytywnych między populacjami możemy zaliczyć: komensalizm, protokooperację i mutualizm.
Komensalizm jest najbardziej pierwotnym typem oddziaływania protekcyjnego. Rodzaj zależności o charakterze symbiozy między dwoma lub więcej gatunkami, przy czym jeden z gatunków czerpie z tej zależności wyraźne korzyści, nie szkodząc pozostałym (np. rekin i podnawka; lew i hiena). Podnawka żywi się resztkami pokarmu jakie zostawia jej rekin. Szakale żywią się resztkami jedzenia, które zostawiły lwy. Innym przykładem komensalizmu może być odżywianie się owadów żyjących w ptasich gniazdach resztkami pokarmu gospodarzy lub znalezionymi w gnieździe piórami. Amfitrion (Amphiprion) jest przykładem komensala. Jest to mała rybka, żyjąca pomiędzy czułkami ukwiałów. Nie jest ona atakowana przez ich parzące włoski. Amfitrion żywi się resztkami pożywienia ukwiała, natomiast ukwiał prawdopodobnie nie „dostaje” nic w zamian. Komensalizm jest więc współżyciem korzystnym dla jednego z partnerów, dla drugiego obojętnym.
Kolejnym rodzajem oddziaływań jest protokooperacja gdzie dwie współżyjące populacje odnoszą korzyści ale ich współpraca nie jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania w biocenozie. Dane organizmy mogą żyć także samodzielnie. Protokooperacja jest rodzajem symbiozy przygodnej (nieprzymusowej). Często występuje okresowo. Przykładem protokooperacji jest związek jamochłonów (ukwiały) z pustelnikami. Na muszlach pustelników żyją przytwierdzone różne jamochłony. Ułatwiają one krabom maskowanie się i pełnią funkcję obronną, otrzymując w zamian niedojedzone resztki pokarmu pustelnika. Jednak ani pustelnik, ani jamochłon nie są ściśle zależne od swego partnera. Innymi słowy, protokooperacja to współżycie korzystne lecz niekonieczne. Innym przykładem może być rekin i drobne ptaki zjadające pijawki osiadające się w paszczy krokodyla.
Następnym rodzajem pozytywnego oddziaływania między populacjami jest mutualizm. Współżyjące populacje odnoszą korzyści a ich zależność jest tak wielka, że bez siebie nie przetrwałyby. Świat żywy pełen jest gatunków odnoszących korzyści dzięki życiu razem z innymi gatunkami. Czasami partnerstwo jest luźne i oba gatunki mogą również przeżyć bez siebie. Często jednak partnerstwo jest obligatoryjne, co oznacza, że jeden gatunek nie może przetrwać bez drugiego. Figa (Ficus carica) jest zależna od pewnego gatunku os, które zapylają jej kwiaty, natomiast osy są zależne od figi, jako źródła pożywienia. Innym przykładem mutualizmu są termity i wiciowce. Wiciowce żyją w przewodzie pokarmowym termitów trawiąc celulozę. Innym przykładem jest współżycie korzeni drzew i grzybów. Jest to tak zwana mikoryza ścisła. Rośliny bobowate i bakterie asymilujące azot. Storczyki i grzyby.
Specyficzną odmianą mutualizmu jest helotyzm, występujący np. u porostów. Helotyzm (niewolnictwo, kontrolowane pasożytnictwo, gr. heilotes znaczy jeniec) - specyficzna forma symbiozy występująca np. u porostów. Jeden z gatunków jest całkowicie uzależniony od drugiego (glon), ale drugi - grzyb, w niesprzyjających warunkach może żywić się glonem (zabić go). Helotyzm występuje również między niektórymi gatunkami mrówek. Nazwa tej formy symbiozy pochodzi od helotów - spartańskich niewolników.
Do oddziaływań negatywnych między populacjami możemy zaliczyć: drapieżnictwo, pasożytnictwo, konkurencję i amensalizm.
Drapieżnictwo: Osobniki jednej populacji (ofiary)są zabijane i stanowią pożywienie dla osobników drugiej populacji (drapiezniki) są większe od ofiar z reguły. Drapieżnik jest mięsożercą, a więc żyje dzięki zjadaniu innych zwierząt, zwanych jego ofiarami. Termin „drapieżnik” odnosi się zwykle do zwierząt, które łapią i zabijają inne zwierzęta. Większość drapieżników jest większa od swoich ofiar i specjalnie przystosowana do odnajdywania i łapania swego pożywienia, tzn. mają dobry wzrok, czuły węch lub silne nogi do szybkiego poruszania się.
Pasożytnictwo: Populacja pasożyta zyskuje, populacja żywiciela traci. W naturalnych biocenozach nie ma żywicieli, którzy są wytępieni przez pasożyty.
Pasożyt najczęściej nie zabija swojego żywiciela. Pasożyt żyje wewnątrz lub na innym gatunku i egzystuje jego kosztem. Prawie wszystkie zwierząta i rośliny są domem dla różnych pasożytów. Pasożyt jest zwykle mniejszy niż jego gospodarz i specjalnie przystosowany do tego sposobu życia. Ektopasożyt (pasożyt zewnętrzny) żyje na powierzchni gospodarza, a endopasożyt (pasożyt wewnętrzny) wewnątrz niego. Hiperpasożyt (nadpasożyt) żyje na innym pasożycie. Pchła jest pasożytem zewnętrznym. Jest przystosowana do życia w futrze lub piórach zwierząt. Nie ma skrzydeł, a jej ciało jest bocznie spłaszczone, co pomaga jej przemykać się wśród pierza lub sierści. Tylne nogi pchły są przystosowane do przeskakiwania z jednego gospodarza na drugiego. Inne przykłady do zewnętrzne pijawki, wewnętrzne tasiemce, mikroorganizmy, nicienie.
Konkurencja: Łagodna forma współżycia przynosi straty obu populacjom. Konkurujące ze sobą populacje są do siebie podobne. Słabsza populacja zostaje w danej biocenozie całkowicie zniszczona np. wiewiórka ruda została wyniszczona przez wiewiórkę szarą w Anglii. Konkurencja - jedna z antagonistycznych interakcji międzypopulacyjnych, w której dwie populacje tego samego lub różnych gatunków, zazwyczaj o podobnych wymaganiach środowiskowych, rywalizują o tę samą niszę ekologiczną. Dochodzi do współzawodnictwa o ograniczone zasoby środowiska, np. o pożywienie, miejsce do życia. W wyniku tego oddziaływania obie populacje tracą.
W przypadku populacji tego samego gatunku mówi się o konkurencji wewnątrzgatunkowej. Konkurencja ta redukuje szybkość wzrostu populacji proporcjonalnie do częstości spotkań osobników tego samego gatunku. Może doprowadzić do zajęcia przez słabszą populację niszy o mniej optymalnych warunkach. W przypadku populacji różnych gatunków mówi się o konkurencji międzygatunkowej. Konkurencja ta redukuje szybkość wzrostu populacji proporcjonalnie do częstości spotkań osobników różnych gatunków. Może doprowadzić do zrównoważonego dopasowania się gatunków lub do tego, że jedna populacja zastąpi drugą albo zmusi ją do zajęcia innej niszy ekologicznej (np. inne pożywienie, okresy aktywności). Szczególnie silnie proces ten zachodzi dla gatunków blisko ze sobą spokrewnionych, o podobnych wymaganiach, zajmujących w naturalny sposób podobne nisze. Zjawisko separacji gatunków blisko spokrewnionych nazywane jest zasadą Gausego, od rosyjskiego biologa, który jako pierwszy potwierdził je doświadczalnie.
Konkurencja może być bezpośrednia (populacje wzajemnie szkodzą sobie ograniczając możliwość rozwoju, nawet jeśli zasoby środowiska są nieograniczone) lub pośrednia (populacje wzajemnie szkodzą sobie wykorzystując ograniczone zasoby środowiska).
Konkurencja jest jednym z mechanizmów doboru naturalnego w teorii ewolucji Darwina. Konkurencja jest typowym oddziaływaniem np. wśród roślin.
Ostatnią formą negatywnego oddziaływania między organizmami żywymi jest amensalizm. Amensalizm jest formą współżycia w której osobniki jednej populacji szkodzą innej, same nie czerpią jednak z tego bezpośrednich korzyści. Może się to odbywać przez produkowanie do otoczenia substancji chemicznych które ograniczają rozwój innych organizmów. Przykładem może być buk, który na wiosnę dostarcza do gleby inhibitorów hamujących wzrost roślin rosnących wokół niego.
Neutralizm jest rodzajem współżycia organizmów żywych w którym nie występują żadne oddziaływania między organizmami. Przykładem neutralizmu mogą być dzięcioły i ryjówki w lesie.
Autor: Dariusz Sapela
materiał z serwisu http://sciaga.nauka.pl