Notatki z wykładu III

Nauka o komunikowaniu - rozwój dyscypliny w perspektywie historycznej

Nauka o komunikowaniu ma przeszło pięćdziesiąt lat. Jest dyscypliną akademicką. Nie rozwija się równomiernie. Najmocniejsze są ośrodki amerykańskie. W Polsce przed 1989 r. prowadzono badania w Ośrodku Badań Prasoznawczych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz U. Warszawskiego. Badania obejmowały analizę prasy, radia i telewizji, analizę publiczności, studia nad efektem komunikowania, socjologii komunikowania masowego. Polscy badacze: m.in. Jerzy Bralczyk, Tomasz Goban-Klas, Bogusława Dobek-Ostrowska.

Nurt amerykański nazywany jest socjologią komunikowania masowego. Przedmiotem badań są popularne poglądy, wierzenia, opinie, wyobrażenia masowe, rytuały. Zajmuje się informacją. Amerykański uczony bada fakty obecnie występujące. Wykorzystuje źródła wypracowane przede wszystkim przez siebie. W USA badacze organizują się w duże ośrodki, pracują również na zlecenie praktyków.

W nurcie europejskim mówimy o socjologii wiedzy. Przedmiotem badan są społeczne uwarunkowania myśli filozoficznej, religijnej, naukowej. Zajmuje się wiedzą. Badacz europejski spekuluje na podstawie materiałów z długich okresów historycznych. Wykorzystuje różne rodzaje materiałów historycznych. Badacz pracuje indywidualnie, jest wyobcowany z życia społecznego.

Oba kierunki pozostają w opozycji.

POCZĄTKI BADAŃ NAD MEDIAMI MASOWYMI

Do I wojny światowej rozwój myśli socjologicznej należy uznać za etap przygotowawczy. Dla każdego z badaczy studia nad prasą były tylko elementem szerszej analizy zjawisk społecznych i politycznych.
• Po I Wojnie Centrum Badań przenosi się do USA. Jako pierwszy analizą propagandy zajął się Harold Lassewell w 1927 r. Potem powstał Instytutu Gallup Poll w 1936 r. Pierwszym jego sukcesem było prawidłowe określenie wyniku wyborów prezydenckich na podstawie próbki niewielkiej liczebności. Od tej pory instytuty badania opinii publicznej miały zapewnioną klientelę.
• W 1933 roku podjęto pierwsze badania nad oddziaływaniem filmu, analizowano wpływ filmu na przestępczość nieletnich, koncentrując się na treści filmów jak i zachowaniach widzów. Badania miały zweryfikować pogląd o wielkim wpływie filmów na przestępczość nieletnich.
W tym samym czasie rozpoczęto pierwsze empiryczne badania nad radiem.
Dotyczyło ono składu publiczności- zapoczątkowały one najbardziej powszechne dzisiaj badania nad środkami masowego komunikowania. Pierwsze raporty opublikowano w 1933 r. Same badania kontynuowano do wybuch II wojny światowej.
• II wojna światowa to następny okres, który przyniósł problemy i próby ich rozwiązania. Armia i aparat rządowy sponsorowały naukę nad komunikowaniem. Powstają studia nad wartością różnych technik perswazji, np. w celu pozwalającej osłabić morale przeciwnika.
• Wiedza uzyskana w tym okresie była przydatna w okresie zimnej wojny, a także jest wykorzystywana współcześnie.

W latach 50-tych badania nad mass mediami przekształciły się w akademicką dziedzinę naukową. W Anglii - ośrodek badania opinii publicznej w Leicester, Birmingham, Glasgow w Szkocji.

Żeby opisać stan badań nad komunikologia należy zwrócić uwagę na pojęcie paradygmatu. Wprowadził je Thomas Kuhn w 1960 r. Zdefiniował paradygmat jako wzorzec lub najogólniejszy model lub jako wzorcowy przykład.

Paradygmat - to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki, kryterium uznania jakiejś działalności za naukową.

Paradygmaty w nauce o komunikowaniu

• dominujący

• instytucjonalny

• krytyczny

• techniczny

DOMINUJĄCY - jest nazywany modelem ograniczonego oddziaływania, czy też paradygmatem wpływu mediów. Powstał w latach 40 i 50 w USA. Wtedy grupa badaczy amerykańskich, m.in. Lazersfeld, Katz, Berelson uznała, że media nie są tak silne a społeczeństwa tak słabe i podatne na działania mediów, jak dotąd uważano. Wpływ na jednostkę ma przede wszystkim grupa osób z którą się ona kontaktuje. Pogląd ten był od samego początku ostro krytykowany, ale mimo tej krytyki utrzymał się jednak do dzisiaj. Na jego bazie powstały różne kierunki i teorie badawcze:

1. paradygmat cybernetyczny. Badacze koncentrują się na kanałach przepływu informacji, wydajności sieci.

2. paradygmat behawioralny - ma swoje źródło w psychologicznym modelu bodziec i reakcja. Na podstawie tego modelu powstało wiele teorii, np. teoria zastrzyku podskórnego lub ukłucia. Media SA tak silne, że wywierają wielki wpływ na publiczność, która jest nieodporna. (lata 20-te i 30-te)

3. paradygmat funkcjonalny - wywodzi się z pozytywizmu i zakłada, że społeczeństwo jest ograniczoną całością złożoną z elementów, których cechą jest pełniona funkcja. Bada wpływ mediów na społeczeństwo, na wzrost konformizmu społecznego, apatii, inwazji kultury masowej i braku krytycyzmu.

4. paradygmat interpretacyjny - jest kompilacja różnych tradycji filozoficznych i socjologicznych. Wywodzi się z idealizmu Kanta, który twierdził, że rzeczywistość społeczna istnieje bardziej w duch niż w konkretnych faktach. Badacze zastanawiają się, nad działaniem społecznym, w jaki sposób ludzie nadają sens światu i komunikują się z innymi. Społeczeństwo to nie bezmyślna masa, to zbiór indywidualności. Zastosowanie w komunikacji w organizacji.

PARADYGMAT KRYTYCZNY -Powstał jako reakcja na istniejący paradygmat dominujący, w latach 70.. Przeciwstawił się zdecydowanie dominującemu w komunikologii paradygmatowi „ograniczonemu oddziaływaniu”. Na podstawie tego wzorca naukowego postępowania rozwinęło się wiele szkół i teorii, od szkoły frankfurcka przez ekonomię polityczną komunikowania, semiologię, strukturalizm.
Paradygmat krytyczny opiera się na marksizmie, psychoanalizie i komunikowaniu. Poddaje społeczeństwa ostrej krytyce, akcentuje nierówności społeczne i odrzuca założenie o bezstronności mediów. Posługuje się metodologią kulturoznawczą. Według tego paradygmatu media nie są bezstronne i mówią nam to, czego nie myśleć.

PARADYGMAT INSTYTUCJONALNY - p. polityczny lub poznawczy. Powstał w uczelniach i instytucjach kształcących dziennikarzy. Paradygmat ten kładzie nacisk na przekazywanie informacji przez środki masowego komunikowania w ramach systemu politycznego. Jest on najłagodniejszą krytyką modelu ograniczonego oddziaływania. Zwolennicy paradygmatu instytucjonalnego uważają, że media sugerują ludziom, o czym mają myśleć.
- media działają przez procesu ustalania porządku dnia
- media poddają ludziom tematy do dyskusji, a więc sugerują o czym mają myśleć
- narzucanie kierunku wydarzeń odbywa się pod płaszczykiem informacji o mniej jawnej perswazji, co powoduje ze mechanizmy obronne nie włączają się
- nawet najmniejszy dopływ informacji może zwiększyć polaryzację społeczną. Czy też wpłynąć na politykę państwa.
- wskazują jak telewizja wpływa na kampanie polityczne, ze polityka jest w istocie spektaklem medialnym
-Głoszą tezę o tworzeniu rzeczywistości społecznej przez mass media

PARADYGMAT TECHNICZNY

Jego zwolennicy koncentrują swe rozważanie wokół podstawowych cech dominujących w dawnej epoce środka masowego przekazu i wskazują w jaki sposób wpływa on na ład społeczny. Dzięki konkretnemu środkowi technicznemu następuje postęp, zmiana. Technika jest czynnikiem sprawczym wszelkich przeobrażeń społecznych, politycznych, ekonomicznych. Każdy nowy środek masowego przekazu ma określony wpływ na ład społeczny -determinizm techniczny.

---