PROGRAM
PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM
1. POJĘCIE I CECHY CHARAKTERU UCZNIA ZDOLNEGO
Szkoła współczesna (nie tylko polska) nastawiona jest na kształcenie powszechne, pracuje z uczniem przeciętnym, boryka się ze słabym i nie widzi uczniów zdolnych. Ci ostatni znudzeni nie rozwijają się na miarę swych możliwości, nie czynią odpowiednich postępów, zniechęcają się, nie lubią szkoły, czasem sprawiają problemy wychowawcze. Dlatego też należy większą uwagę niż dotychczas skupić na uczniach zdolnych.
Liczni pedagodzy i psycholodzy łączą zdolności ogólne ucznia z inteligencją. E. Gondzik charakteryzował ucznia zdolnego w sposób następujący: "Uczeń zdolny (...) wyróżnia się wysokim poziomem sprawności intelektualnej, specjalnymi zdolnościami i łatwością uczenia się, a także możliwościami osiągnięć twórczych, szerokimi zainteresowaniami (...) samodzielnością, twórczą wyobraźnią".
Cechy charakteru ucznia zdolnego:
- wysoki poziom zdolności ogólnych, czyli zdolność do rozumowania abstrakcyjnego, łatwość uczenia się, inicjatywa i oryginalność w pracy intelektualnej,
- wysoki poziom zdolności specjalnych (uzdolnień),
- wysokie osiągnięcia w nauce,
- dyspozycje lub osiągnięcia twórcze,
- silne i szerokie zainteresowania,
- silna motywacja do zajmowania się ucznia dziedziną działalności,
- zdolność do wytężonej pracy, łatwość skupienia się nad danym problemem, duże zróżnicowanie emocjonalne, szybki styl pracy,
- cechy osobowości i wytrwałość w dążeniach, samodzielność, poczucie własnej wartości, skłonność do dominacji.
Pomocne w prawidłowym rozpoznawaniu i wyławianiu uczniów odpowiadających tym kryteriom jest baczne obserwowanie takich cech jak:
§ sprawność językowa (rozumienie szerokiego zakresu słów, łatwe dysponowanie potrzebnymi słowami oraz giętkość i umiejętność dobitnego wyrażania myśli),
§ zdolność skojarzeniowa, umiejętność ogarniania wielu idei i wiązania większej ilości faktów,
§ wyjątkowy zasób energii umysłowej i fizycznej, a nawet poczucie humoru.
2. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Praca z uczniem zdolnym stanowi w wielu wypadkach wyzwanie dla samego nauczyciela, który musi uwzględnić fakt stawiania wyższych wymagań uczniom szczególnie uzdolnionym, ale musi też dostosować się do wysokich wymagań i oczekiwań ze strony tych uczniów. Kluczem do sukcesu w tym zakresie jest oczywiście osobowość nauczyciela, jego wiedza i entuzjazm, ale jego osamotnione działania nie mogą być w pełni efektywne, lecz stanowić muszą fragment zorganizowanych działań szkoły ukierunkowanych na pracę z uczniem zdolnym. O potrzebie podejmowania dodatkowych wysiłków, by uczniowie szczególnie uzdolnieni zostali objęci opieką, muszą być przekonani wszyscy nauczyciele. Stąd niezbędne jest podjęcie szerokich działań wypracowanych przez szkołę, by rozpoznać zdolności uczniów, utwierdzić ich w przekonaniu o posiadaniu określonych predyspozycji i wskazać możliwości rozwoju i odniesienia sukcesu. W celu podniesienia jakości pracy szkoły w zakresie doskonalenia pracy z uczniem zdolnym proponuje się podjęcie zorganizowanych działań w następujących kierunkach:
1. Stworzenie przez szkołę atmosfery dla uczniów zdolnych w celu przekonania ich o konieczności ciągłego rozwoju oraz samodzielnej pracy samokształceniowej.
2. Ścisła współpraca wychowawców i nauczycieli w rozpoznawaniu szczególnych zdolności uczniów, inspirowaniu i mobilizowaniu ich do dalszej pracy.
3. Zorganizowanie w szkole działań wspomagających (np. zadań dodatkowych) w celu rozwijania szczególnych uzdolnień uczniów.
4. Mądre i konsekwentne wdrażanie do udziału w olimpiadach i konkursach w celu konfrontacji wiedzy i umiejętności uczniów z innymi.
5. Wypracowanie systemu nagradzania i promowania każdego, najmniejszego nawet sukcesu uczniów i ich opiekunów.
6. Uwzględnienie w planie rozwoju zawodowego potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia pracy z uczniem zdolnym.
W procesie uczenia się ucznia zdolnego musi współpracować ze szkołą dom rodzinny. Rodzice powinni opiekować się pracą samokształceniową ucznia, motywować go do pracy,
z pełną życzliwością aprobować jego wysiłek i doceniać postępy.
Psychologowie, pedagodzy uważają, że największe znaczenie w pracy z uczniami zdolnymi ma rozwijanie myślenia twórczego oraz działania oryginalnego.
Wskazówki do stworzenia uczniom warunków do myślenia twórczego:
1. Cenić twórcze myślenie.
2. Zwiększać wrażliwość dzieci.
3. Zachęcać do manipulowania, operowania przedmiotami.
4. Nie narzucać sztywnych schematów.
5. Stwarzać atmosferę twórczą w klasie.
6. "Zabijać uczniom ćwieka".
7. Stwarzać sytuacje wymagające twórczego myślenia.
8. Stwarzać okresy aktywności i spokoju.
9. Udostępniać środki do realizacji pomysłów.
10. Popierać zwyczaj pełnej realizacji pomysłów.
11. Popierać zdobywanie wiedzy w wielu dziedzinach.
12. Kształtować u ucznia wiarę we własne możliwości.
13. Pobudzać aktywność uczniów.
14. Walczyć z nudą i apatią.
15. Urozmaicać proces nauczani.
16. Być wzorem dla uczniów.
II. CELE GŁÓWNE I CELE POŚREDNIE PROGRAMU
1. Cele główne:
- szybszy rozwój uczniów,
- rozwijanie ich zainteresowań, uzdolnień i aspiracji,
- wyposażenie ich w rozległą wiedzę,
- uzyskanie wiedzy o wyższym poziomie trudności - zgodnym z poziomem rozwoju,
- kształcenie działań i postaw twórczych,
- kształtowanie umiejętności operowania strukturami językowymi i leksyką na poziomie myślenia konkretno - wyobrażeniowego i strukturalno - logicznego ze szczególnym uwzględnieniem strategii skojarzeniowej,
- rozwój kompetencji komunikacyjnej i językowej,
- wprowadzenie uczniów w krąg wiedzy kulturoznawczej.
2. Cele pośrednie:
- indywidualizowanie pracy dydaktycznej pod kątem zainteresowań i możliwości uczniów,
- poszerzanie treści programowych i pozaprogramowych,
- inspirowanie uczniów zdolnych do aktywności twórczej i oryginalności myślenia,
- poznanie przez uczniów samego siebie, swoich możliwości i kierowania własnym rozwojem,
- wzbogacenie procesu kształcenia na lekcji,
- tworzenie środowiska wychowawczego stymulującego rozwój uzdolnień i postaw twórczych,
- poznawanie metod i technik uczenia się określonych dziedzin wiedzy, wzbogacanie języka naukowego, rozwiązywanie problemów teoretycznych w tym oryginalnych i skomplikowanych,
- zwiększenie efektywności pracy całej szkoły.
III. TREŚCI NAUCZANIA:
o poznanie znacznej liczby wyrazów oraz związków wyrazowych w obrębie tematyki programu i zbioru kategorii semantyczno - intencjonalnych,
o wzbogacenie wiedzy o kulturze i realiach świata niemieckiego odpowiedni do zainteresowań i potrzeb komunikacyjnych uczniów,
o doskonalenie umiejętności językowych na podstawie wcześniej opanowanych form komunikowania się,
o opanowanie umiejętności komunikowania się np. w dziedzinie turystyki, informacji naukowej, biznesu i krajoznawstwa itp. zgodnie z zainteresowaniami uczących się języka,
o wykazywanie chęci do rozwiązywania dodatkowych zadań w czasie lekcji,
o przygotowanie do różnicowania zadań klasowych, kontrolnych i domowych,
o nabycie przekonania o konieczności rozwiązywania określonych problemów w czasie ferii i na wakacjach,
o nabycie umiejętności rozpoznawania sytuacji problemowych, usuwania problemów, oceniania każdego pomysłów, samodzielne układanie zadań, rebusów, łamigłówek oraz zagadek,
o opanowanie umiejętności opracowania nowego materiału z podręcznika i referowania go kolegom,
o nabycie umiejętności opieki nad uczniem słabszym oraz przewodnictwa w grupach lekcyjnych, a także wdrażanie ucznia do roli asystenta,
o doskonalenie umiejętności recenzowania przeczytanych książek,
o nabycie motywacji uczestnictwa w konkursach zadaniowych i olimpiadach.
IV. METODY PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM:
- metoda komunikacyjna,
- metoda świadomego uczenia się,
- metody aktywne: burza mózgów, drama, dyskusja, praca w grupach, projekt,
- metoda laboratoryjna,
- metoda audiowizualna.
V. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW
1. Rozumienie tekstu słuchanego.
Uczeń powinien:
- rozumieć tekst oryginalny odbierany bezpośrednio lub poprzez media i wypowiedziany w tempie zbliżonym do normalnego,
- rozumieć informację główną i informacje szczegółowe w wypowiedziach na znany temat,
- w przypadku wypowiedzi zawierających skomplikowane lub nieznane uczniowi słownictwo zrozumieć myśl główną i poradzić sobie z luką informacyjną,
- rozumieć kompleksowe, wielozdaniowe wypowiedzi (polecenia, instrukcje i informacje) mówione w normalnym tempie.
2. Mówienie.
Uczeń powinien:
- umieć prowadzić konwersację polegającą na wymianie informacji i poglądów między uczestnikami,
- umieć prowadzić rozmowę wokół różnych bodźców wizualnych (przedmiotów, ilustracji, obrazów przekazywanych przez media),
- potrafić wyrazić swoje uczucia, preferencje, a także je uzasadnić,
- umieć inicjować i prowadzić rozmowę na tematy związane z wydarzeniami aktualnymi, przeszłymi na podstawie planu wypowiedzi lub punktu,
- jest w stanie wziąć udział w dyskusji dotyczącej tematyki dnia codziennego oraz własnych zainteresowań i upodobań,
- potrafić wyrazić i uzasadnić swoją opinię w dłuższym monologu na tematy z różnych dziedzin życia społecznego, a także ustosunkować się do opinii wyrażonych w wysłuchanym lub przeczytanym tekście,
- umieć dostosować styl swej wypowiedzi do sytuacji odbiorcy.
3. Czytanie.
Uczeń powinien:
- samodzielnie czytać teksty w tym również teksty o charakterze problemowym dotyczące znanych lub interesujących go zakresów tematycznych,
- potrafi zrozumieć teksty zwarte lub dialogowe o objętości około 500 słów na tematy znane oraz takie teksty, które przekraczają zakres jego środków językowych,
- umieć ocenić i dokonać wyboru interesujących go tekstów i książek.
4. Pisanie.
Uczeń powinien:
- umieć napisać samodzielny zwarty tekst na podstawie materiału źródłowego,
- umieć napisać list prywatny i oficjalny, życiorys, kartkę okolicznościową, notatkę, wypracowanie na zadany temat, artykuł do gazety, recenzję, własny utwór literacki, potrafić wypełnić szczegółowy formularz osobowy,
- umieć na własny użytek zanotować informacje uzyskane z przeczytanego lub wysłuchanego tekstu,
- potrafić streścić w punktach wysłuchany lub przeczytany tekst.
VI. UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU
Nauczyciel stosuje metody skierowane na działania komunikacyjne. Uczeń zdolny słucha i czyta teksty, odpowiada na pytania i tworzy je. Pisze krótkie wypracowania na przerobiony temat. Aby utrzymać motywację, a także utrwalić opanowany materiał nauczyciel stosuje gry, zabawy językowe, wprowadza dyskusje i wywiady. Stosuje teksty i materiały oryginalne proponowane uczniom jako materiały do rozwijania tych form. Korzysta z tekstów proponowanych przez uczniów zgodnie z ich zainteresowaniami, a pochodzącymi z różnych źródeł: z literatury popularnonaukowej, prasy, Internetu. Uczniowie indywidualnie lub w małych zespołach wybierają określone tematy i materiały i przygotowują dwa lub trzy referaty, które po przedstawieniu na piśmie nauczycielowi wygłaszają na forum klasy.
Stosowane techniki pracy:
- słuchanie nagrań,
- oglądanie materiałów filmowych,
- słuchanie tekstów, wypowiedzi i komentarzy wygłaszanych przez nauczyciela i kolegów,
- formułowanie wypowiedzi zgodnie z intencją,
- parafrazowanie wypowiedzi,
- uczestniczenie w spontanicznej komunikacji i dyskusji,
- czytanie i słuchanie przeglądowe w celu ogólnego zrozumienia tekstu,
- zapisywanie wypowiedzi własnej, pisanie kartek i notatek,
- odgrywanie ról w różnych sytuacjach.
VII. KONTROLA I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
Pracując z uczniem zdolnym należy systematycznie i na bieżąco kontrolować wzrost jego umiejętności językowych. Kontrola ta powinna obejmować umiejętności słuchania i mówienia oraz czytania i pisania. Należy brać pod uwagę poprawność i płynność odpowiedzi na zadawane pytania. Jednocześnie należy pamiętać, że podstawowym kryterium oceny powinno być osiągnięcie przez ucznia efektu komunikacyjnego zgodnego z jego intencją i sytuacją.
W pracy z uczniem zdolnym przeprowadzając kontrolę jego wyników nauczania należy stosować zarówno gotowe materiały testujące załączone do podręczników jak i testy samodzielnie opracowane przez nauczyciela.