Praca z uczniem zdolnym


PRACA Z UCZNIEM UZDOLNIONYM

Rosnące zapotrzebowanie gospodarki narodowej, nauki i kultury na wysoko kwalifikowane kadry oraz towarzyszące temu upowszechnianie oświaty sprawiają, że problem indywidualizacji kształcenia zyskuje szczególną rangę społeczną.

U podstaw właściwego działania pedagogicznego, mającego za zadanie spełnianie nadziei pokładanych w zindywidualizowanym kształceniu młodzieży, leży umiejętność rozpoznawania przez nauczyciela intelektualnych możliwości uczniów i stosowanie takich sposobów dydaktycznych, które powodowałyby optymalny rozwój ucznia zdolnego.

Pojęcie ucznia zdolnego

Na działalność ucznia, a w przyszłości dorosłego człowieka, wpływają zdolności. Zagadnieniu temu poświęcono w psychologii i pedagogice dużo miejsca. Z. Pietrasiński analizując zdolności z punktu widzenia różnic indywidualnych pisał: „Zdolnościami nazywamy takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i w działaniu”. 1)

Liczni pedagodzy i psycholodzy łączą zdolności ogólne ucznia z inteligencją.

E. Gondzik charakteryzował ucznia zdolnego w sposób następujący: „Uczeń zdolny (...) wyróżnia się wysokim poziomem sprawności intelektualnej, specjalnymi zdolnościami i łatwością uczenia się, a także możliwościami osiągnięć twórczych, szerokimi zainteresowaniami (...) samodzielnością, twórczą wyobraźnią”. 2)

Poznawanie intelektualnych możliwości uczniów należy do trudnych zadań nauczyciela, mimo że dostępna jest dość duża liczba publikacji poświęconych temu zagadnieniu. W toku szeroko pojętej obserwacji uczniów, pod kątem ujawniania ich uzdolnień, nauczyciel musi kierować się następującymi kryteriami:

Pomocne w prawidłowym rozpoznawaniu i wyławianiu uczniów odpowiadających tym kryteriom jest baczne obserwowanie takich cech jak:

Praca z uczniem zdolnym

W pracy z uczniem zdolnym nauczyciel jest zobowiązany do ciągłego poszukiwania najbardziej aktywizujących form i metod pracy zarówno w procesie lekcyjnym, jak i w szeroko rozwiniętej na terenie szkoły działalności pozalekcyjnej, do sukcesywnego przeprowadzania selekcji uczniów, a także do demonstrowania programu i osiągnięć kół naukowych oraz indywidualnych osiągnięć uczniów.

Dostrzeganie przez nauczyciela przejawów zdolności pozwala dostosować proces nauczania do procesu uczenia się poprzez regulowanie tempa nauki i organizację materiału nauczania.

Istnieją cztery zasadnicze typy działań nastawionych na rozwijanie zdolności:

Przyspieszanie tempa nauki uczniów zdolnych można osiągnąć m.in. poprzez indywidualizację nauczania, polegającą na łączeniu różnicowania tempa uczenia się i różnicowaniu treści kształcenia. Indywidualny tok uczenia powoduje jednak częściowe zerwanie ucznia z systemem klasowo - lekcyjnym, co niekorzystnie wpływa na jego rozwój społeczny. Ważne jest, by zachować harmonijny rozwój osobowości ucznia, stałe kontrolowanie jego kształcenia przez wychowawcę, pedagoga i psychologa.

Poszerzanie treści programowych i pozaprogramowych jest znacznie lepszym rozwiązaniem niż przyspieszanie tempa nauki uczniów zdolnych w indywidualnym toku nauki. Pozostawienie ich w zwykłych klasach ma ogromne znaczenie dla właściwego rozwoju społecznego i intelektualnego wszystkich uczniów. W związku z tym uczniowie utalentowani, szczególnie zdolni, są poddawani szybszemu kształceniu, a uczniowie o wysokim poziomie zdolności kształceni są głównie przez wzbogacanie treści programowych. Nie hamuje się tym samym rozwoju najzdolniejszych i nie stwarza ryzyka niepowodzeń uczniów mniej zdolnych. To bardziej masowy sposób kształcenia, a stosunkowo najbardziej radykalną metodą wzbogacania treści są specjalne programy dla uczniów zdolnych. Realizacja ich bywa połączona z organizowaniem dodatkowych zajęć w szkole, uczestnictwem w wykładach uniwersyteckich. Z tymi uczniami pracują nauczyciele uzdolnieni dydaktycznie i o ogromnym doświadczeniu zawodowym. Treści programów specjalnych są zróżnicowane, a samodzielne kształcenie uczniów sprzyja rozwojowi ich osobowości, wpływa na zwiększenie aktywności poznawczej, inwencji badawczej, oryginalności i niezależności.

Najbardziej utalentowani muszą pozostawać jednak pod stałą opieką doradców, konsultantów z grona najwybitniejszych nauczycieli. Znaczna część zajęć dydaktycznych rozszerzających wiedzę ucznia odbywa się poza czasem przewidzianym w planach nauczania. Są to dodatkowe zajęcia uczniów szkół średnich prowadzone na wyższych uczelniach bądź organizowane przez wyższe uczelnie na terenie szkół.

Różnicowanie poziomu trudności polega na takim kształtowaniu procesu nauczania, aby był on szybki, a zarazem wzbogacony o dodatkowe treści. Należy więc tak organizować sytuacje zadaniowe, aby stopień trudności był nieznacznie wyższy od aktualnego poziomu możliwości intelektualnych ucznia. Będzie to stanowiło bodziec do aktywizacji uczącego się. Różnicowanie treści i kształcenia pod względem poziomu trudności materiału odpowiednie do możliwości intelektualnych uczniów nazywa się kształceniem wielopoziomowym. Jest ono realizowane w różnych wariantach, a więc np. grupowanie uczniów w typowych klasach o różnym poziomie nauczania, możliwe do przeprowadzenia w ostatnich klasach szkół średnich. Może to również odbywać się poprzez tworzenie w klasach kilku poziomów grup, co pozwala na stały kontakt uczniów o różnych poziomach zdolności, przy zróżnicowaniu poziomu trudności i zakresu materiału nauczania dla poszczególnych grup.

Grupowanie w obrębie poszczególnych przedmiotów sprzyja rozwijaniu uzdolnień uczniów, gdyż mogą oni uczestniczyć w takich zajęciach, w zakresie których przejawiają uzdolnienia. W innych natomiast zajęciach uczestniczą w grupach uczniów mniej zaawansowanych.

Można też dopasować stopień trudności zadań poprzez zróżnicowanie zakresów materiału nauczania oraz metod uczenia się, dostosowując je do możliwości każdego ucznia.

Inspirowanie uczniów zdolnych do aktywności twórczej i oryginalności myślenia można oprzeć m.in. na nauczaniu problemowym. Ten sposób nauczania rozwija operacje myślowe jak analiza, synteza, porównywanie i uogólnianie oraz płynność i giętkość myślenia.

Warto sobie uświadomić, że rzeczywiste efekty pracy na polu rozwijania uzdolnień uczniów przychodzą z reguły po długotrwałej i świadomej działalności pedagogicznej nauczyciela.

Ważny jest bardzo osobisty kontakt nauczyciela z uczniem, omawianie nurtujących go problemów i kontrola wyników jego pracy. Właśnie praca z uczniem dobrym wymaga szczególnej pieczołowitości i wręcz drobiazgowego, przemyślanego, długofalowego planu pracy dla każdego ucznia indywidualnie.

Najtrudniej jest pracować z uczniem uzdolnionym w pierwszym i drugim etapie edukacji, w ramach zwykłych lekcji, ponieważ nauczyciel oceniany jest za efekty nauczania uzyskiwane przez całą klasę, a klasy są liczne, materiał nauczania obszerny i pracownie zbyt słabo wyposażone. Okazuje się jednak, że mimo tych uwarunkowań, które czynią pracę nauczyciela wyjątkowo trudną jest wielu nauczycieli, którzy pracują na lekcji z uczniem uzdolnionym stosując następujące formy pracy:

Warunkiem podstawowym kształcenia młodzieży szczególnie uzdolnionej jest zmiana wymagań stawianych szkole i nauczycielowi w tym kierunku, aby wydobywanie talentów, stwarzanie im optymalnych warunków rozwoju stało się składnikiem zainteresowania nauczyciela i kierownictwa szkoły. Wiąże się z tym konieczność opracowania odpowiedniego systemu zarządzania i oceny pracy dydaktyczno - wychowawczej.

Bibliografia

  1. Z. Pietrasiński: Zdolności (W:) T. Tomaszewski (red.) Psychologia, Warszawa 1975, PWN

  2. E. Gondzik: Wybrane problemy z dydaktyki kształcenia uczniów zdolnych „Oświata i Wychowanie” 1976 nr 6

  3. S. Sokołowski: Praca z uczniem zdolnym w procesie lekcyjnym i na zajęciach pozalekcyjnych „Problemy Oświaty na Wsi” 1989 nr 2

  4. M. Jarosińska, H. Kąkol: Praca z młodzieżą uzdolnioną matematycznie na lekcjach matematyki „Oświata i Wychowanie” 1987 r nr 22

  1. Z. Góźdź: Praca z uczniami uzdolnionymi „Oświata i Wychowanie” 1989 r nr 7

  2. A. Weckwerth: Praca z uczniem zdolnym - Szansa dla talentu „Gazeta Szkolna” 2001 r nr 39 (81)

Przy organizacji procesów nauczania i wychowania bierzemy pod uwagę różnice indywidualne między uczniami, zwłaszcza dotyczące zdolności i uzdolnień, specjalna opieka nad uczniami zdolnymi stale jest spostrzegana jako kontrowersyjna. Budzi ona kontrowersje zarówno wśród zwolenników jak i przeciwników poglądu iż nawet najzdolniejszym potrzebna jest troska a niekiedy i wyraźna pomoc. Często praca z uczniem zdolnym w warunkach typowej szkoły może stwarzać wiele problemów dydaktyczno-wychowawczych miejąc na uwadze zróżnicowanie tych uczniów pod względem intelektu oraz uczuć. Zagadanienia optymalnych form pracy dydaktycznej i wychowawczej z uczniami zdolnymi jest żywe dyskutowanie, podobnie jak kwestia czy tej grupie należy się szczególna troska, opieka opiekunów. Podstawowym obowiązkiem szkoły jest pomoc takim dzieciom, praca z nimi i wyrównywanie braków. Jest oczywiste, że włączenie do progarmu szkół zadania opieki nad uzdolnionymi powinno się wiązać z dobrym rozeznaniem ich potrzeb i ustaleniem nawiązującego do ich potrzeb planu. Nieznajomość potrzeb, pomyłki przy selekcji i sporadyczność pracy mogą stać się przyczyną kłopotów. W zakresie pracy dydaktycznej postuluje się wprowadzenie metod badawczych i problemowych, przy jednoczesnym uwzględnianiu indywidualnych mozliwości, zainteresowań oraz potrzeb uczniów. Ważne jest, aby umożliwić mu pełny rozwój zdolności, a więc w przyszłości zapewnić efektywne społeczne działanie. Warunki wychowawcze stwarzane przez szkołę to dążenie do właściwej i bezstronnej podstawy wobec dziecka zdolnego, tolerancji dla jego ewentualnej nietypowości w zachowaniu, doceniania samodzielności jego myślenia i działania oraz oryginalności w rozwiązywaniu zadań. Przestrzega się traktowania dziecka zdolnego jako członka za dużo wiedzącego, zbyt ciekawskiego. Wywieranie jakiejkolwiek presji, nadmierne chwalenie także zbędne w pracy z dzieckiem zdolnym. Najlepszą metodą jest życzliwa, poprata rzeczowymi argumentami dyskusja lub ocena. Praca dydaktyczna opiera się na indywidualizacji opanowywanych treścu, metod i tempa pracy, intensywny lub ekstensywny charakter nauki, przyspieszenia pracy, jej tempa, pogłębianie lub rozszerzanie zakresy opanowywanych wiadomości, lączenie uczniów w różne zespoły ze względu na rodzaj zdolności lub stopień ich nasilenia. Aby praca z uczniami zdolnymi mogła zakończyć się skucesem, nauczyciel prowadzący winny jest spełniać kilka warunków. Jest zainteresowany zdolnościami uczniów, pracą z uczniami, poświęca czas wolny na przygotowanie zajęć , w sposób "plastyczny" adaptuje materiał programowy do zindywidualizowanego nauczania. Ponado stara się poznać zainteresowania, hobby poszczególnych uczniów, ich umiejętności, sprawność, możliwości. Jednakże, aby było można mówić o efektywności pracy musoi występowac obopólna chęć przystosowania, to znaczyb zespół uczniowski nie może być zbyt liczny, musi mieć w swym składzie tylu uczniów zdolnych, aby można było w jego obrębie tworzyć grupy specjalnej pracy kilku uczniów winno współpracować z nauczycielem. Pracując z uczniami zdolnymi wyrazić możemy następujące etapy takiej pracy: Organizacja wstępna, to znaczy pracę należy rozpoczynać od wyłonienia z całej grupy uczniów najzdolniejszych lub najpopularniejszych. Wybrana grupa początkowo pracuje samodzielnie, po czym zaczyna się praca z zespołem, który dzieli się następnie na podgrupy. Organizacja wstępna obejmuje około 6 tygodni.
Kolejnym etapem niezwykle ważnym jest praca samodzielna, niezależna oraz w różnym stopniu indywidualna. Uczniowie pracują w czytelni, prowadzą eksperymenty, zbierają potrzebne im materiały. Nauczyciel powinnien być cały czas do dyspozycji uczniów, radzić w razie jakichkolwiek wątpliwości, słuzyć pomocą, musi być w stałym kontakcie z uczniem. Podsumowanie wyników i sformułowanie wnisoków, tzn. sesja zamykająca. Uczniowie muszą przemyśleć ponownie omawiany problem, krytycznie ocenić prace własne i cudze. Etap ten opiera się na formułowaniu, argumentowaniu własnych wniosków, poglądów, pomysłów. Do najczęściej wykorzystywanych form pracy organizacyjnej z uczniem o odmiennym poziomie zdolności nalezy wymienić: wzbogacenie polegajace na przystosowaniu nauczania do możliwości intelektualnych uczniów. Wyróżniamy wzbogacenie pionowe stanowiące poszerzenie wiedzy przez całą grupę, inaczej aktywność-na wyższym poziomie, uzupełnienie dotychczasowej wiedzy, poziomu polega na dostarczeniu w trakcie nauki większej liczby zadań o tym samym poziomie. Charakteryzują się one: pomysłowością, planowaniem oryginalnych tematów lekcji, nie wymagają finansów obciążających zbyt budżet. Następną formą pracy jest akceloracja czyli przyspieszenie, które może przybierać fromę podwójnej promocji. Dokonując tej formy należy wziąść również pod uwagę rozwój emocjonalny, społeczny, fizyczny dziecka, a nie tylko umysłowy. Jednocześnie wiadomo, że praca z dziećmi na tym samym poziomie intelektualnym daje o wiele lepsze, efektywniejsze wyniki, motywując dzieci do nauki i coraz większej aktywności intelektualnej, a tym samym sprzyja osiąganiu lepszych wyników w nauce, poznawaniu świata, pogłębianiu wiedzy, doświadczeń wszelkiego rodzaju. Kolejną formą pracy jest grupowanie, które występuje według poziomu zdolności danego dziecka. Podstawą tworzenia grup jest iloraz inteligencji oraz umiejętności uczniów. Uważa się, iż grupowanie według poziomu zdolności jest właściwe w stosunku do dzieci młodszych. Kolejnym zagadnieniem niezbędnych w pracy z uczniami jest wiedza nauczyciela o uczniu oraz klasie. Poznawanie jest zbieraniem danych umożliwiających prowadzenie pracy wychowawczej opartej na racjonalnych podstawach. Jest to działanie służebne wobec procesu wychowania. Celem poznania uczniów może być: określenie zjawiska, które budzi niepokój nauczyciela, sprawdzenie skutków własnych działań, określenie zainteresowań, aspiracji uczniów, umożliwienie uczniom samopoznania. Poznanie uczniów jest podstawą wychowania, gdyż musi on znać ludzi, z którymi pracuje, których wychowuje, na których ma wpływać.

KIM JEST UCZEŃ ZDOLNY?

     Za uczniów zdolnych uważa się najczęściej tych, którzy maja inteligencję bardzo wysoka Iloraz ich inteligencji wynosi 130, 140 i więcej. Niekiedy jednak przyjmuje się nieco niższa granicę i za osoby zdolne uważa się te, które maja Il = 120 i więcej. Takiego zdania jest L.M. Terman.
     W definicjach pojęcia "uczeń zdolny" uwzględnia się jednak nie tylko poziom zdolności ogólnych oraz zdolności specjalnych, ale także w wielu definicjach podkreśla się, że ucznia takiego charakteryzują wysokie osiągnięcia w nauce. Na przykład E. Gondzik uczniami wybitnie zdolnymi nazywa tych, którzy "poza wysoką inteligencją ogólną wyróżniają się w karierze szkolnej możliwością osiągnięć twórczych w jakiejkolwiek dziedzinie społecznie użytecznej (udział w konkursach i olimpiadach); wyróżniają się ponadto twórcza wyobraźni, wybitnymi zdolnościami specjalnymi, łatwością uczenia się, szerokimi zainteresowaniami oraz duża doza samokrytycyzmu i pracowitością".
     Uczniów zdolnych w klasie określamy często na podstawie dobrego opanowywania i rozumienia danego przedmiotu. Pod wpływem tradycji uważamy też często, że do tego potrzebne są specjalne wrodzone zdolności. W. Szewczuk stwierdza, że zadatki wrodzone, z którymi dziecko przychodzi na świat nie maja charakteru kierunkowo-treściowego. I wobec tego nie są tą ostateczną instancją decydującą , determinującą rozwój dziecka, rozwój człowieka".
     A zatem miernikiem pracy szkoły w przyszłości będzie przyrost zdolności u wszystkiej młodzieży, a także drugi kierunek kształcenia, polegający na ujawnianiu i rozwoju dzieci o wybitnych zdolnościach.
     Czynnikami decydującymi o poziomie rozwoju zdolności są warunki społeczne, działalność wychowawcza oraz własna praca ucznia. Stad uczniów zdolnych może być znacznie więcej, jeżeli dotrzemy do ich autentycznych zainteresowań, jeżeli świadomie tworzyć będziemy te zainteresowania i optymalnie wykorzystywać pracę w zespołach zainteresowań.
     Właściwe kierowanie rozwojem uczniów zdolnych wymaga analizy ich potrzeb obejmujących całokształt sytuacji i warunków, w jaki dziecko się rozwija. Na tej podstawie dopiero inwencja twórcza nauczyciela może stworzyć pełne możliwości wpływające na harmonijny rozwój zdolności. Uczeń uzdolniony powinien być wychowywany w atmosferze aktywnego uczestnictwa i działania, w poczuciu przygody intelektualnej i własnych, twórczych poszukiwań. Rozbudzanie u niego wyobraźni i fantazji, pracowitości i krytycznego stosunku do rzeczywistości to główne przesłanki jego rozwoju.
     Uczniów uzdolnionych wyróżnia występowanie "zespołów zdolności, a więc zespołów dyspozycji osobowości wyróżniających możliwości w zakresie uczenia się, osiągania wysokiego poziomu w różnych dziedzinach działalności, wysoce efektywnego wykonywania zadań oraz wnoszenia do rozwiązywania problemów i realizowanych zadań elementów własnej twórczości".
     Reasumując dotychczasowe rozważania można przyjąć, że uczeń zdolny to taki, który w podobnych warunkach przewyższa innych uczniów w wykonywaniu tych samych działań; osiągnięcia ucznia zdolnego w nauce i w innych wybranych dziedzinach są, najczęściej wysokie, oryginalne i twórcze; legitymuje się bowiem prawie zawsze wysokim lub bardzo wysokim poziomem zdolności ogólnych i specjalnych.

CHARAKTERYSTYKA UCZNIÓW ZDOLNYCH

     Włodarski uważa, że u uczniów zdolnych charakterystyczne jest przyspieszenie rozwoju obserwowane od wczesnych okresów w różnych sferach. Dzieci te szybciej od przeciętnych zaczynają chodzić i mówić, maja bogaty zasób słów, preferuj, zabawy charakterystyczne dla starszych, ujawniają silne zainteresowania poznawcze. Często przed pójściem do szkoły opanowuj, umiejętność czytania. W szkole wyróżniają się dobrym koncentrowaniem uwagi na podejmowanych działaniach i osiągnięciami powyżej przeciętnych oraz rozległymi i silnymi zainteresowaniami. Szybko zapamiętują, i łatwo przyswajają złożone treści, rozumieją złożone wskazówki. Osoby te maja znacznie większe od przeciętnych szanse twórczych osiągnięć, które nie tylko świadczą korzystnie o ich możliwościach rozwoju, ale mogą mieć bardzo dużą, obiektywna wartość społeczną.
     Zdaniem Z. Pietrasińskiego "uczniowie uzdolnieni przejawiają, wysokie zdolności do określonej działalności, tzn. szybkiego uczenia się pod kierunkiem nauczyciela, skutecznego uczenia się samodzielnego, rozległego i swobodnego przenoszenia wyników nauki na dziedziny i sytuacje pokrewne, osiągania w wyniku nauki więcej niż przeciętnej sprawności działania".
     W ujęciu innych badaczy takich jak: B. Homowski, J. Reykowski uczniów zdolnych charakteryzuje łatwość i szybkość przyswajania wiadomości i nawyków, tempo opanowania umiejętności i sprawności oraz poziom osiąganych wyników. Uczniowie o wysokiej inteligencji uczy się szybciej z mniejszym wysiłkiem, wykazują zrozumienie materiału, przeciwstawiają się przekazywaniu wiedzy, poszukują, nietypowych problemów, mogą opanować większy zakres materiału, a także potrafi, uczyć się treści o wysokim poziomie trudności. Ponadto oznaczają się ogromnymi zdolnościami obserwacji, wyobraźnia i fantazją, zauważają, wszystkie istotne szczegóły, odróżniają rzeczy istotne od nieistotnych, łatwo skupiają, uwagę i trudno ich oderwać od pracy.
     Skłonności neurotyczne to także ważna cecha funkcjonowania uczniów uzdolnionych. Są oni bardziej nerwicowi i introwertywni niż uczniowie słabi, uzyskują wyższe wskaźniki na skali niepokoju - integracji, co wskazuje na częstsze ich funkcjonowanie w podwyższonej, ale nie najwyższej motywacji lękowej (poczucie humoru, upór, płacz, gniew, nieśmiałość, a nawet zmienność nastrojów). Jest to w sumie jednak sytuacja korzystna, bowiem dość duży poziom neurotyczności (ale nie wysoki i nie niski) powoduje osiąganie najlepszych wyników w nauce.

WYKRYWANIE UCZNIÓW ZDOLNYCH

     Celowe i zamierzone oddziaływanie na uczniów zdolnych jest możliwe po dość dokładnej ich identyfikacji. W procesie identyfikacji uczniów zdolnych należy przewidzieć trzy zasadnicze sytuacje.
     Pierwsza sytuacja dotyczyć będzie wszystkich uczniów zdolnych, którzy od razu sami się ujawniają, głównie swoim zachowaniem, aktywnością, wiedzą: Trzeba tę identyfikację wstępnie akceptować, ale prowadzić przez dłuższy czas obserwacje i badania nad nimi, aby potwierdzić uzdolnienia, a raczej określić, jakiego rzeczywiście są rodzaju, aby właściwie stymulować rozwój.
     Druga sytuacja związaną będzie z tymi uczniami, co do których przypuszczamy, że są uzdolnieni, ale mamy wątpliwości i nie wiemy jakiego rodzaju suto uzdolnienia.
Przypuszczenie nasze musimy potwierdzić lub odrzucić.
     I sytuacja trzecia - to pozostali uczniowie wśród których trzeba odkryć, odnaleźć uzdolnionych i rozwinąć tak, aby ich zdolności, czasami bardzo specyficzne, zaczęły się ujawniać.
     Dawniej te wszystkie przypadki rozstrzygano głównie badaniem inteligencji. Dzisiaj badania inteligencji nie wystarczą, a czasami wręcz są, mylne. Nie ma do tej pory jednoznacznie zadowalających innych narzędzi pomiaru, wykrywania i określenia zdolności oraz ich poziomu.
     Dlatego E. Stucki uważa, że najsłuszniejsze jest "stosowanie wielu sposobów, takich jak: różne sprawdziany, testy zdolności specjalnych, obserwacje, analizy charakterologiczne, biografie uczniów pisane przez rodziców lub ich nauczycieli, rozmowy indywidualne z uczniami, rodzicami i nauczycielami, analizy osiągnięć szkolnych wytworów".
     Jednak najważniejsza jest wnikliwa i ostrożna analiza otrzymywanych wyników, głównie np. badań eksperymentalnych, ale i wszelkich innych również a mianowicie: obserwacji oraz oceny zdolności poprzez wytwór i efekty działania. Oprócz tych badań, należałoby prowadzić badania w trakcie trwania działań (a nie tylko wyniki końcowe) oraz ocenę jakości tych działań w trakcie trwania czynności i jakości wyników końcowych. Specyfika wszelkich uzdolnień wymaga specyficznego traktowania tych uczniów pod względem poleceń, zadań, zakresu motywacji. Dlatego też dla ukształtowania ich właściwej osobowości potrzebne są, poczynania integrujące i rozszerzające pole i zakres ich działalności.
     Zakres tych działań jest szeroki jednak w stosunku do każdej jednostki ich dobór i nasilenie będzie inne. Na pierwszy plan wysuwa się konieczność uczestniczenia w normalnej grupie rówieśników. Wskazane jest również kształtowanie szerszych motywacji do nauki, a nie tylko motywowanie do sukcesów w danej dziedzinie.
     Obok rywalizacji powinno kształtować się także postawę współpracy, odpowiedzialności, współdziałania. Ponadto, obok wdrażania do rozwijania zdolności, należy uczniów uzdolnionych wdrażać do samowychowywania, w każdym razie nie wychowywać ich w cieplarnianych warunkach.

KIERUNKI KSZTAŁCENIA UCZNIÓW ZDOLNYCH

     Szkoła nie może ograniczać się w pracy z uczniem zdolnym do kół zainteresowań, olimpiad przedmiotowych oraz klas sprofilowanych.

  1. Koncepcje te powinny iść w kilku kierunkach:

    1. Tworzenie klas (i szkół) profilowanych dla uczniów zdolnych czyli kształcenie w specjalnych warunkach przy rozszerzonym programie niektórych przedmiotów.

    2. Wzbogacanie i zróżnicowanie form pracy z uczniami poprzez:

      • rozwijanie zainteresowań twórczych,

      • kształcenie wielopoziomowe i zróżnicowane,

      • stawianie i rozwiązywanie problemów,

      • stosowanie metod uaktywniających obserwację, myślenie i wzbogacające język uczniów,

      • rozwijanie samodzielności według indywidualnego tempa oraz usamodzielnianie poprzez odbudowywanie emocjonalno-motywacyjne zamierzeń planów,

      • indywidualizację procesu dydaktycznego, zadań szkolnych i domowych, zadań trudniejszych, zadań do wyboru,

      • kształtowanie postaw i dyspozycji twórczych w wybranych dziedzinach,

      • kształtowanie właściwej wspólnoty uczniowskiej przez eliminowanie atmosfery lęku i zagrożenia stymulującej twórcza aktywność dzieci i młodzieży.

  • Specjalną organizację procesu dydaktyczno-wychowawczego, która może pójść w trzech kierunkach:

    1. Przyspieszania tempa nauki przez:

    Rozszerzenie i wzbogacanie treści kształcenia przez