PROBLEMY REHABILITACJI I POMOCY W DOMU RODZINNYM

I ŚRODOWISKU LOKALNYM

Rehabilitacja osób niewidomych jest procesem składającym się na przygotowanie ich do samodzielnego i niezależnego życia osobistego, rodzinnego, społecznego i zawodowego. Ma także pomóc, by nie doszło do rozwoju trwałych skutków psychicznych ślepoty , zwanych kompleksy i reakcje nerwicowe. Dlatego rehabilitacja powinna odbywać się jak najszybciej ,by niedoszło do zahamowania rozwoju osobniczego.

Rehabilitacja jest procesem długotrwałym , wymagająca w realizowaniu poszczególnych elementów.

Rozwój techniki, głównie elektroniki przyczynił się do powstania nowoczesnych urządzeń w czasie rehabilitacji chorych. Większość tych urządzeń jest prototypem, choć już pełnią pomoc w dostosowaniu do normalnego życia. Do nich można zaliczyć laskę laserową, która ma system laserowy umożliwiający przekazywać odpowiednie sygnały na uchwycie ręki.

Innym urządzeniem jest sonda ultradzwiękowa w oprawach okularów. Za pomocą sygnału akustycznego pozwala na określenie wielkości przedmiotu i jego odległości.

Obecnie również komputer jest pomocny w komunikowaniu się. Do komputera jest podłączona linijka brajlowska.

Pomoce nie wzrokowe

Dla ludzi niewidomych, z głucho ślepotą, złożoną niesprawnością i uszkodzeniami wzroku stworzono wiele różnych rzeczy spełniające różne rzeczy, np. mówiące urządzenia do pomiaru cukru, drukarka brajlowska, itp.

Zaś wzrokowe to okulary lupowe, lornetki, lupy, pulpity, duża czcionka, itp.

Rodzice, rodzina i długoletni opiekunowie są osobami mieszkającymi z osobą niewidomą lub słabo widzącą osobą , są w stanie stworzyć razem wzorce i system komunikowania się codziennie. Są ekspertami od swojego dziecka, a dziecko jest uważane za eksperta we własnej sprawie.

Do korzystania i kształcenia integracyjnego dzieci muszą być częściowo przygotowane przez rodziców. Słuszne, zatem wydaje się stwierdzenie Glenn Doman: „pierwsze osiem lat rozstrzyga o całym pózniejszym rozwoju dziecka”.

Dziecko uczy się od urodzenia. Zaniedbań edukacyjnych, wychowawczych tego okresu nie da się całkowicie wyrównać. Dobre przygotowanie dziecka niewidomego i słabo widzącego do nauki wymaga wczesnej rewalidacji ukierunkowanej na rozwój funkcji psychomotorycznych i poznawczych. Matka od momentu urodzenia dziecka jest dla niego osobą niezastąpioną. Więz emocjonalna matki z dzieckiem wpływa na zachowanie dziecka, stymuluje jego rozwój, pomaga znaleźć najlepsze rozwiązania kompensacyjne i adaptacyjne w środowisku, kształtuje prawidłową więź z ludźmi.

Matka poprzez miłość do dziecka, dotyk, ruch wpływa na zdobywanie doświadczeń dziecka, bogaci jego wiedzę o sobie, wyrabia obraz własnego ciała. Matka uczy go samoświadomości. Uczucia i emocje odgrywają wielką rolę w przygotowaniu do nauki, wpływają na motywację do działania. Brak stymulacji, ruchu, zabawy, czułości może utrudnić orientację w schemacie ciała, orientację kierunkową i przestrzenną, może wpływać na funkcje poznawcze itp. Dlatego bardzo ważna jest praca z dzieckiem niewidomym lub niedowidzącym w okresie wczesnych lat życia. Znaczenie dla rozwoju dziecka ma rodzina zapewniająca poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, chętna do współpracy z innymi, wytrwała, cierpliwa. W rodzinie jako grupie pierwotnej, najsilniej rozwija się świat uczuć dziecka. Rodzina najlepiej rozumie i wybacza niepowodzenia wysiłków, ale i najlepiej gratyfikuje powodzenia. Rodzice przygotowują dziecko do nauki w systemie integracyjnym przede wszystkim poprzez wczesne, świadome stymulowanie rozwoju określonych umiejętności.

Podstawą działań stymulujących jest uważna obserwacja w różnych sytuacjach, określenie jego możliwości wzrokowych oraz ogólnej sprawności intelektualnej, motorycznej, poziomu rozwoju emocjonalno- społecznego. Okulista zwykle już powinien przebadać dziecko, zalecić okulary, warto jednak pamiętać o korzystaniu z różnych pomocy optycznych, jeśli jest to możliwe nauczyć dziecko posługiwać się wzrokiem.

Rodzic musi także przeprowadzić ćwiczenia, aby określić możliwości dziecka niewidzącego należy stwierdzić, jakiego oświetlenia potrzebuje, określić zasób i realność pojęć związanych z wizualnymi cechami świata.

Powinien także obserwować dziecko przy czynnościach samoobsługowych, przy zabawie oraz kontakcie z rówieśnikami. Dzieci niedowidzące wymagają większej dyscypliny w zakresie utrzymania porządku wokół siebie. Należy dzieciom dużo objaśnić i tłumaczyć, zachęcając do oglądania wszystkiego. W przypadku dzieci niewidomych należy zapewnić im skuteczne metody i środki umożliwiające uczenie sprawnego poruszania się, odbierania sygnałów dotykowo-kinestetycznych i słuchowych, czytania pisma Braille'a itp. Dzieci niewidome i niedowidzące powinny także mieć odpowiednie wyposażenie szkolne dostosowane do możliwości wzrokowych itp. Roli rodziny w procesie rewalidacji nie da się przecenić. Sugestywnie wyraziła to W. Szuman: pisząc „Także człowiek niewidomy staje się szczęśliwy, jeśli czuje, że pod wielu względami jest samodzielny, a w całym życiu pożyteczny sobie, swemu otoczeniu. Pamiętaj Matko, Ojcze, że od Was w wielkiej mierze zależy czy Wasze dziecko będzie już teraz z każdym dniem zręczniejsze i mędrsze, swobodniejsze, czy już będzie brało udział w życiu nieruchomo, w jednym miejscu, bierne, bezczynne, znudzone i samotne.

Podstawowym warunkiem, który musi być spełniony i uświadomiony sobie przez rodziców i nauczycieli dziecka, jest stała współpraca oraz porozumienie, ciągła wymiana doświadczeń. Pozwoli to efektywnie wykorzystać możliwości dziecka. To, jakim dziecko się staje zależy od tego, jakie przeżycia gromadzi. Myśl ta została pięknie wyrażona słowami poety Whitmana i niech będą mottem pracy z dziećmi niewidomymi lub niedowidzącymi -:”Było sobie raz dziecię, które co dzień przed siebie naprzód szło i ledwie wzrok podniosło na rzecz, jaką, już przemieniało się w nią. I rzecz ta cząstką się jego stawała, na cały dzień, lub na część dnia. Albo na lat wiele, na długie lat okresy”.

Rewalidacja osób niepełnosprawnych obok celów wspólnych zmierza do realizacji celów specyficznych, związanych ściśle z charakterem uszkodzenia.

1 - W odniesieniu do osób ociemniałych szczególnie trudnym problemem jest akceptacja utraty wzroku i rozwój motywacji do wysiłków na rzecz gotowości do uczenia się sztuki życia z pomocą nienaruszonych zmysłów i sprawności. Ociemniali najczęściej nie chcą zaakceptować straty i uznać braku wzroku jako faktu dokonanego. Na przykład za nauczaniem nowo ociemniałego chodzenia z białą laską kryje się podtekst: „nigdy nie będziesz poruszać się jak widzący” Dlatego nowo ociemniali nie chcą wziąć do ręki białej laski czy tabliczki brajlowskiej. Najpierw musi nastąpić akceptacja straty i dopiero potem akceptacja edukacji zmierzającej do jej przezwyciężenia. Dużą rolę w osiągnięciu tego celu rewalidacji może odegrać biblioterapia oraz rodzina.

2 - Istotnym celem rewalidacji niewidomych i ociemniałych jest nauka pisma dotykowego systemem Braille'a.

Louis Braille (1809- 1852) wynalazca pisma punktowego dla niewidomych. Podstawą, z której wyprowadza się cały system Braille'a jest sześciopunkt nazywany znakiem tworzącym. System składa się ze znaków będących kombinacją sześciu wypukłych punktów ułożonych w dwóch kolumnach po trzy punkty w każdej. Lewa kolumna zawiera umownie oznaczone punkty: 1, 2, 3, zaś prawą stanowią punkty : 4, 5, 6.

System Braille'a jest tak doskonały, że do dnia dzisiejszego dotrwał bez żadnych zasadniczych zmian. W 1829 r. Braille przepisał ręcznie pierwsza książkę systemem przez siebie wynalezionym. Od tego czasu, także dzięki rozwojowi techniki tyflopedagogicznej, powstały liczne biblioteki z bogatymi zbiorami książek „brajlowskich”. Znajomość pisma Braille'a umożliwia korzystanie z obszernej literatury w formie pisma dotykowego. Aktualnie biblioteka brajlowska PZN liczy około 14 tysięcy pozycji. Dzięki programom komputerowym znacznie poszerzono zastosowanie brajla.

W odniesieniu do niedowidzących nauka brajla winna odbywać się w sposób bardzo zindywidualizowany. Jeśli osoba przejawia duże opory co do nauki brajla, to należy tę wolę uszanować.

3 - Szczególnie ważnym zadaniem w rewalidacji niewidomych, ociemniałych i słabo widzących jest nauka orientacji i samodzielnego poruszania się. Ograniczenie szans swobodnego poruszania się należy do najważniejszych konsekwencji braku wzroku. Brak swobody w poruszaniu się jest ważnym wskaźnikiem samodzielności, a w następstwie i poczucia wolności, rozumianej tu jako możliwości określania zadań własnych i ich realizacja bez nadmiernej pomocy czy zależności od innych. Utrudnia pełnienia roli zawodowej, ról rodzinnych, uczestnictwo kulturalne itp. Z tego względu tak ważną rolę w procesie oddziaływań rewalidacyjnych pełni nauka orientacji przestrzennej i poruszania się. Nauka orientacji przestrzennej obejmuje:

- naukę technik ochraniających

- ustalanie kierunku marszu

- poznawanie właściwości otoczenia

- odnajdywanie upuszczonych przedmiotów

- korzystanie z pomocy przewodnika

- posługiwanie się laską

- chodzenie po schodach i korzystanie ze schodów ruchomych

- korzystanie ze środków komunikacji miejskiej

Złożona - wbrew pozorom- jest sytuacja osób słabo widzących. Stają oni często przed problemem wyboru typu regulacji w czasie poruszania się- wzrokowej czy słuchowej. Gdy dokonują złego wyboru, często ulegają nieszczęśliwym wypadkom. Tymczasem niewidomy porusza się w otoczeniu, opierając się na słuchu i dotyku. Jest więc w sytuacji bardziej komfortowej aniżeli niedowidzący. Nie musi podejmować szybkich decyzji o poważnych konsekwencjach, a dotyczących zastosowania typu regulacji- czy w orientacji co do przeszkód w przestrzeni kierować się wzrokiem czy słuchem.

4- Doniosłym celem rewalidacji wszystkich grup osób z uszkodzonym wzrokiem jest kształtowanie nawyków prozdrowotnych. Obejmują one nawyk przejawiania ruchu oraz aktywności wypoczynkowo-

Rekreacyjnej. Niewidomi, ociemniali słabo widzący przejawiają szczególną skłonność do hipokinezji. Dlatego kinezyterapia, logorytmika, arteterapia (terapia przez pracę) mogą odegrać istotną rolę w zapobieganiu deformacjom sylwetki charakterystycznym dla niewidomych oraz w podwyższeniu stanu zdrowia fizycznego i kondycji psychofizycznej.

5-Kolejnym celem rewalidacji zwłaszcza niewidomych i ociemniałych jest nauka czynności życia codziennego. Struktura czynności widzących jest zdeterminowana w znacznym stopniu szansą kontroli wzrokowej. Niewidomi tej szansy nie posiadają. Nie znaczy to ,że nie mogą przejawiać aktywności ukierunkowanej na cel. Problem polega na opracowaniu struktury czynności na podstawie dotyku, słuchu, węchu itp. W procesie rewalidacji należy kształtować strukturę umiejętności i uczyć kreowania struktury czynności.

W interesującej pracy wydanej przez PZN Krok za krokiem(1979) opisano strukturę podstawowych grup umiejętności życia codziennego. Są to:

- utrzymanie higieny osobistej i dbałości o wygląd zewnętrzny (np. jak utrzymać stan paznokci ),

- prace domowe (np. pranie )

- opieka nad dzieckiem (np. przewijanie niemowlęcia )

(77) 635-01-50

- sposób zachowania się w różnych sytuacjach życiowych (np. posługiwanie się pieniędzmi) .

Dobre opanowanie sztuki życia codziennego jest nie tylko drogą do samodzielności, ale i stanowi podstawową przesłankę budowania poczucia własnej wartości.

ROLA POLSKIEGO ZWIĄZKU NIEWIDOMYCH W REWALIDACJI NIEWIDOMYCH I SŁABO WIDZĄCYCH

W obecnej nazwie Polski Związek Niewidomych istnieje od 1951 roku. Głównym celem PZN jest wspieranie procesu rewalidacji poprzez pomoc indywidualną członkom związku;

- reprezentowanie interesów środowiska niewidomych wobec władz państwowych i oświatowych;

- tworzenie zakładów produkcyjno-handlowych i spółdzielni niewidomych jako miejsc pracy głównie dla niewidomych;

- wspieranie ośrodków rehabilitacyjno- leczniczych;

- prowadzenie działalności bibliotecznej dla członków PZN z całego kraju.

Polski Związek Niewidomych jest bardzo poważną organizacją, wszechstronnie i skutecznie pomagającą osobom z uszkodzonym narządem wzroku.

W większości miast wojewódzkich posiada swoje przedstawicielstwa, tzw. okręgi Polskiego Związku Niewidomych.

Aktualny adres PZN- 00- 216 Warszawa 9: fax [phone]

Centrala telefoniczna 31-22-71

---