Wprowadzenie do psychologii

G. Mietzel

Rozdział 8.

1. Psychologia emocji i radzenia sobie ze stresem

1. Charakterystyka i klasyfikacja emocji

• Własne doświadczenia są podstawowym warunkiem zrozumienia równych stanów uczuciowych.

• Paul Ekman (1973)

• fotografie twarzy pokazane członkom różnych społeczeństw

• Emocje: strach, wściekłość, odraz, zaskoczenie, smutek, radość, pogarda

• Emocje występują z różną mocą

• Sposób doznawania - przyjemne lub nieprzyjemne

• Niektóre emocje są do siebie zbliżone/ od siebie oddalone

• Doznania uczuciowe wiążą się z określonymi zmianami fizjologicznymi

W wypadku emocji chodzi o przyjemne lub nieprzyjemne stany odczuwania, o różnej intensywności, wywołane w określonych warunkach, powiązane z fizycznymi formami wyrazu oraz ze zmianami fizjologicznymi.

2. Znaczenie autonomicznego układu nerwowego oraz hormonów

• Biologiczne sprzężenie zwrotne

• Układ sympatyczny (pedał gazu) i układ parasympatyczny (hamulec)

• AUN - kontrolowany przez mózg

• Ścisłe powiązanie pomiędzy pobudzaniem pewnych regionów mózgu, a funkcjonowaniem układu sympatycznego i emocjonalnym wzburzeniem.

• Teoretyczne rozważania o doświadczaniu emocji

Teoria emocji Jamsa i Langego

Spostrzeganie jakiegoś zdarzenia lub przedmiotu odruchowo wywołuje określony wzorzec zmian fizycznych. Po zarejestrowaniu tych zmian doznamy odpowiedniej emocji.

1. Mózg - centralna rozdzielnia emocji i reakcji fizycznych

Teoria Cannona i Barda

Narządy zmysłów przekazują informacje o doznanym bodźcu najpierw do mózgu, który po otrzymaniu i przetworzeniu wysyła ją równocześnie w dwie strony:

W dół - do AUN, który wywołuje stan fizjologicznego pobudzenia, oraz go góry- do kory mózgowej dzięki której powstaje subiektywne odczuwanie emocji.

Emocje są czymś więcej niż tylko automatyczną reakcją na bodźce. Zależą między innymi od tego, jak interpretowane będą spostrzeżenia własnego ciała oraz warunków sytuacyjnych.

2. Zależności pomiędzy zmianami fizycznymi, a doznawaniem określonych emocji

• Gary Schwartz (1981)

• Studenci mieli sobie intensywnie przypominać wcześniejsze zdarzenia, które wywołały u nich radość, smutek, wściekłość, lek. Naukowcy rejestrowali akcję serca, ciśnienie krwi - każdemu z emocjonalnych doznań towarzyszyły inne wartości pomiaru (wściekłość, lęk, radość, smutek)

• Ekman (1983)

• Osoby badane poruszały określonymi mięśniami twarzy (wściekłość, zaskoczenie, odraza, smutek, radość) - pomiary fizjologiczne odpowie dające niektórym wyrazom twarzy.

• Mięśnie twarzy - zmiany w AUN

• Eksp. strach

• Ołówek przytrzymywany zębami lub ustami

• Ocena karykatury - ołówek trzymany ustami: karykatury wydawały się mniej zabawne.

• Doświadczanie emocji - rezultat pobudzenia fizjologicznego oraz procesów poznawczych

Teoria Schachtera i Singera (Teoria szafy grającej)

Dwuczynnikowa teoria emocji - po zarejestrowaniu nietypowej zmiany fizycznej (pobudzenia fizjologicznego), jej przyczyny poszukuje się w najbliższym otoczeniu. Zarejestrowana zmiana fizyczna interpretowana jest zgodnie z odkrytą przyczyną.

|Znaczenie czynników poznawczych|

Założenie Schachtera i Singera, że powstanie zewnętrznego pobudzenia stanowi nieodzowny warunek doznawania emocji nie jest słuszne.

Carroll Izard (1989)

• Zachowanie dwumiesięcznych dzieci, które w ramach szczepień ochronnych otrzymały zastrzyk

• Wybuch złości - na niektóre bodźce wyzwalające emocje człowiek odpowiada reakcjami wrodzonymi

Aby mogły zaistnieć emocje potrzebne są: czynniki poznawcze, zmiany fizjologiczne, które podlegają kontroli AUN oraz mięśnie twarzy. Emocje - sprawa serce i rozumu.

4. Zagadnienie procesów przeciwstawnych

Richard Soloman

• Właściwość AUN - jeśli układ nerwowy kieruje się w jedną stronę to z taką samą mocą powraca; stale dąży do wyrównania. Po początkowej pozytywnej reakcji emocjonalnej nastąpi reakcja negatywna i odwrotnie

• Przeciwstawny proces do głosu dochodzi bardzo powoli i nie znika tak szybko jak stan A. Wzmacnia się stan B, który osłabia stan A (skoki spadochronowe, narkotyki)

4. Przekazywanie emocji w kontaktach społecznych

Język emocji

Darwin - przetrwanie gatunku staje się zagrożone, jeśli wyrażenie emocji nie jest u jego przedstawicieli ugruntowane genetycznie.

1. Biologiczne podstawy wyrażania emocji

• Niewidome dzieci tak samo wyrażają swoje emocje jak czynią to ich widzący rówieśnicy

• Paul Ehman - studenci 5 narodowości i fotografie mimo różnic kulturowych poszczególnym zdjęciom przyporządkowali w większości te same pojęcia.

• Nowa Guinea - plemię Fore . Zgadzali się ze studentami, co do tego, które zdjęcia przedstawiały radość, smutek, wściekłość i odrazę (kłopoty z odróżnieniem lęku i zaskoczenia)

• Pewne geny, które mają wszyscy ludzie, od urodzenia oddziałują na wyrażanie podstawowych emocji

• Zasady wyrażania emocji w różnych sytuacjach

• Uśmiech powstaje w określonym środowisku społecznym i tam ma coś osiągnąć.

• W obecności innych bywa się bardziej skłonnym do okazywania swej radości

• Zasady uzewnętrzniania

• Understatement

• Maskowanie emocji, zastępowanie ich innymi

• Możliwość udawania „nieprawdziwych” emocji

• Ekman i Friesen (1974)

Studentki oglądały filmy o odrażającej treści; niektóre stymulowały takie zachowanie jakby przed chwilą zobaczyły piękne obrazy.

• Z twarzy można wyczytać o wiele mniej niż z reszty ciała

• O prawdziwych emocjach człowieka informują ruchy ciała (postawa, gesty) i najlepiej sposób mówienia (ton głosu, nieprawidłowości i przerwy w mówieniu)

• Ekman

Czy odgrywany przez studentki uśmiech ich nie zdradza? W wypadku zarówno prawdziwych jak i udawanych odpowiedzi studentki uśmiechały się jednakowo, ale rodzaj uśmiechu wykazywał niewielkie różnice. Twarz nie jest całkowicie kontrolowana przez człowieka, który próbuje udawać „nieprawdziwe emocje”.

2. Stres: jego następstwa i zwalczanie

Walka czy ucieczka - nie jest już właściwym zachowaniem.

1. Charakterystyka stresu

To jak ludzie reagują na wydarzenia z życia codziennego zależy od ich spostrzegania

• Jak oceniamy dane wydarzenie

• Oszacowanie własnych możliwości skutecznego przeciwdziałania nieprzyjemnej/groźnej sytuacji.

Richard Lazarus i Susan Folkman

Stres - gdy człowiek jest pewny, że nie poradzi sobie z wymaganiami danej sytuacji i że nie dysponuje dostatecznymi możliwościami skutecznej obrony własnej osoby przed zagrożeniem.

• Napięcie mięśni, zmęczenie, brak apetytu

2. Warunki powstania stresu

• Przełomowe wydarzenia życiowe

• Zmiany pozytywne - mniejszy stres aniżeli negatywne

• Dopiero gdy jakieś zdarzenie zostanie ocenione jako negatywne to zaistnieje możliwość wystąpienia stresu.

• Ludzie potrafią radzić sobie przez wiele lat, nawet z ciężkimi warunkami, o ile będą przekonani, że istotne wydarzenia pozostają pod ich kontrolą lub maja poczucie, że mogą je przewidywać. Utrata kontroli prowadzi do wyuczonej bezradności.

3. Osobowość a podatność na stres

• Wzorzec zachowania A (typ A) /Friedman i Rosenman/

• Typ człowieka dla którego bardzo istotne jest konkurowanie, który skłonny jest do agresji, żałuje każdej „straconej” minuty, nie może znieść nawet krótkiego czasu oczekiwania.

• Pracoholik

• Nie jest skłonny do oddania kontroli czy zrezygnowania ze swoich uprawnień

• Huragan

• Typ B

• Spokojni , cierpliwi, zrównoważeni

• Schorzenia naczyń wieńcowych serca u ludzi, którzy wykazywali cechy typu A, występowały 2,5 razy częściej niż u osób typu B.

• Ludzie którzy z byle jakiego powodu reagują wrogością, ryzykują, że cierpieć będą na dolegliwości sercowe.

• Egotyzm

Schmitz

Gdy jednostki są ambitne, gdy rywalizują i spieszą się z powodów czysto egoistycznych, stają się bardziej zagrożone niż wtedy, gdy są ambitne i żądne rywalizacji po to, by służyć innym lub ideałom.

Kobas

Odporność wiąże się z tym, że:

• Ludzie są przekonani, że sprawują nad swoim życiem kontrolę

• Podjęli się pewnych zobowiązań, stworzyli stabilne związki społeczno-emocjonalne

• Gotowość spostrzegania nowych i niepewnych wydarzeń nie jako zagrożenia, lecz jako wyzwania.

Poczucie humoru

• Optymiści mają lepsze warunki do skutecznego przeciwdziałania stresowi niż pesymiści.

4. Możliwości obrony przed stresem

Japonia - terapia Mority

• Skłonienie ludzi do innego sposobu myślenia

ZABIEGI PROWADZĄCE DO OBRONY PRZED STRESEM
mają zmieniać reakcje człowieka na stresujące wydarzenia, nie mają zmieniać samych wydarzeń	Próby zmiany warunków w jakich stres jest doznawany

1. Obrona przed stresem poprzez zmianę reakcji człowieka

• Środki nasenne, uspokajające

• Ćwiczenia odprężające, biologiczne sprzężenie zwrotne

• Ćwiczenia gimnastyczne

• Mechanizmy obronne (Freud) - nieświadome zabiegi, mające na celu zaprzeczenie i zniekształcenie rzeczywistości.

• Ponowna ocena

• Obrona przed stresem poprzez zmianę sytuacji obciążającej

• Społeczne wsparcie - trudne sytuacje łatwiej jest znieść, gdy nie jest się pozostawionym samemu sobie

• Wsparcie informacyjne

• Energiczne wsparcie

• Wsparcie emocjonalne

Wsparcie społeczne nie może zastąpić skutecznego leczenia, w dużej mierze chroni jednak przed niekorzystnymi wpływami codziennych obciążeń i krytycznych wydarzeń.

Brian Parkinson - EMOCJE

Istnieje kilka sposobów wyjaśnienia, czym są emocje

1. Podając przykład stanów, które należą do tej kategorii i tych, które nie należą

2. Rozpatrzenie różnych aspektów i składników doświadczania emocjonalnego (poznawcza ocena sytuacji, reakcja ciała, ekspresja twarzy, impulsy do działania)

3. Rozważenie w jaki sposób różne aspekty łączą się ze sobą i wzajemnie na siebie oddziałują, czyniąc z doświadczenia emocji to czym ono jest.

4. Porównywanie emocji do innych funkcji psychicznych

Emocje - stany intencjonalne (dotyczą jakiegoś obiektu) wartościujące, afektywne i krótkotrwałe

Nastroje - zawierają element wartościujący, powodują dobre/złe samopoczucie, nie dotyczą określonego obiektu, mogą się utrzymywać długo.

Kategorie emocji

Teoria prototypowości - przynależność do kategorii zależy od stopnia podobieństwa do prototypu.

Istnieje niewiele cech charakterystycznych i wspólnych dla wszystkich emocji, których to cech nie mają inne nieemocjonalne stany.

Ekman i Friesen (1971) - sześć podstawowych, biologicznie zaprogramowanych emocji: szczęście, smutek, strach, gniew, zaskoczenie, obrzydzenie.

Składniki emocji

1. Ocena sytuacyjna i interpersonalna

• Arnold (1960) - znaczenie wartościującego aspektu emocji w koncepcji oceny poznawczej

• Lazarus (1968) - ocena pierwotna (osoba analizuje odniesienie bieżącej sytuacji do osobistego dobrostanu) i wtórna (osoba ocenia swoją zdolność poradzenia sobie z sytuacją)

• Rozmaite stany emocjonalne są rozróżniane z użyciem stosunkowo małego zestawu wyznaczników ocen (są one symptomatyczne dla różnych emocji)

2. Zmiany w organizmie

• Pobudzenie współczulne

• Istotne jest by pamiętać o różnicy pomiędzy odczuwanymi cielesnymi symptomami emocji a rzeczywistymi zmianami fizjologicznymi, które mogą się za nimi kryć.

3. Ekspresja emocji

• Wykonywane ruchy i wydawane odgłosy, wskazujące komuś innemu na obecność emocji

• Twarz, ton głosu, postawa ciała, gestykulacja

4. Umotywowane działanie

• Emocje wydają się często zawierać impuls do działania w określony sposób, właściwy dla konkretnej emocji.

SEKWENCJE EMOCJI: WEWNĘTRZNA STRUKTURA DOŚWIADCZENIA EMOCJONALNEGO

1. Ocena poznawcza

• Wartościowanie sytuacji w wydarzenia, oparte na procesie oceniania poznawczego

• Związek z osobistym zaangażowaniem danej osoby - emocjonalne znaczenie

• Eksperyment Lazarusa

• Film - rytuał szczepu, „podcięcie”

• Różne ścieżki dźwiękowe zmieniają oceny osób badanych dotyczące emocjonalnej treści filmu.

• Ocena - centralne pojęcie wyjaśniające

2. Pobudzenie

• Podejście zdroworozsądkowe - wydarzenie -> doświadczenie emocjonalne -> reakcja

• James (1898) - wydarzenie -> reakcja -> emocja

• Cannon (1927) - wydarzenie -> centralny stan w mózgu -> doświadczenie emocji/reakcja cielesna

• 
  Schackter (1964) - emocja składa się z atrybucji (przypisania) pobudzenia do odpowiadającej emocjonalnie sytuacji.

1962 - Schackter i Singer - eksperyment (str. 29 - Parkinson) - wstrzyknięcie adrenaliny - sytuacja euforii, gniewu

3. Mimiczne wyrażanie

• Feedback

• Strack, Martin i Stepper (1988)

• Pióro w zębach/ustach - jak zabawny film rysunkowy

• Laird (1974) - odczytywanie przekazu mimiki

4. Gotowość do działania

• Emocja aktywna - gotowość do działania

• Emocje pasywne

• Frijda - odczuwane poddanie się kontroli emocji

Synteza - Teoria czterech czynników




EMOCJE I POZNANIE

Zajonc - nasze sądy afektywne dotyczą przyjemności lub przykrości wszelkiego rodzaju, mogą być natychmiastowe i niezależne od jakiejkolwiek interpretacji poznawczej.

Ocena wcale nie musi być rozumiana jedynie w kategoriach poznawczych, ponieważ zawiera silny element wartościujący.

EMOCJE mogą być widziane jako rozmijający się wzorzec relacji pomiędzy tymi aspektami, subiektywne przeżycie stanu lub proces decydujący o całym zjawisku.

1

Wydarzenie

interpretacjaaaa

Przypisanie pobudzenia sytuacji emocjonalnej

Dwuczynnikowa teoria motywacji

Reakcja organizmu (pobudzenie)

Inne czynniki

Doświadczenie emocjonalne

Doświadczenie emocjonalne

Ocena (i inne czynniki)

Spotkanie

Uczucia oceniające

Reakcja organizmu

Reakcja wyrażania

Skłonność do działania

---