DR ELŻBIETA ZDANKIEWICZ-ŚCIGAŁA

SWPS 2013/14

Rola emocji i motywacji w

zachowaniach.

Emocje w perspektywie

podmiotu

Emocje destrukcyjne

Emocje destrukcyjne – te, które są szkodliwe

dla odczuwającej je osoby lub dla innych ludzi

Wątpliwości:



Czy są emocje, które zawsze są destrukcyjne?



Czy emocje negatywne (złość, strach, gniew, rozpacz

itp.) są zawsze destrukcyjne, a emocje pozytywne

(duma, radość itp.) są zawsze konstruktywne?



Czy destrukcyjne są emocje (stany emocjonalne), czy

też rodzaj emocjonalności, względnie stałe tendencje

do przeżywania emocji i uczuć określonego rodzaju?

2

3



Złość organizuje i reguluje wewnętrzne procesy

fizjologiczne i psychiczne związane z samoobroną i

dominacją, a także kontrolowaniem zachowań społecznych



Złość reguluje zachowania interpersonalne, ale także jest

regulowana w kontekście interpersonalnym – w trakcie

socjalizacji



Trudności w radzeniu sobie ze złością na przestrzeni całego

życia są powiązane z rozwojem psychopatologii i chorób,

natomiast wyrażanie (a nie tłumienie!) złości w sposób

społecznie konstruktywny wiąże się z lepszymi

osiągnięciami w szkole

Rozwój złości i wrogich emocji

Funkcjonalne znaczenie złości

4



Złość stanowi ważne źródło energii dla zachowań

przystosowawczych u niemowląt i wiąże się z poczuciem

skuteczności.



W okresie przedszkolnym dzieci reagują stresem i

pobudzeniem emocjonalnym w sytuacji gdy obserwują

nasycone złością interakcje między dorosłymi, czego

wynikiem może być skłonność do agresji



W okresie przedszkolnym rodzina i rówieśnicy nakładają na

dziecko ogromne wymagania dotyczące regulowania

emocji i wyrażania ich w sposób konstruktywny społecznie.

Niektóre dzieci przejawiają trudności z radzeniem sobie z

emocjami (szczególnie złości), a trudności te są

predyktorem gorszego funkcjonowania społecznego.

Rozwój złości i wrogich emocji

Złość i jej regulacja

5



W okresie szkolnym widoczne są trudności z regulowaniem

złości w sytuacji prowokacji przez dzieci odrzucane i/lub

agresywne.



Trudności w kontaktach z rówieśnikami w dużym stopniu

zmniejszają szanse dziecka na nauczenie się radzenia sobie

ze złością w konstruktywny sposób.



Dysregulacja emocjonalna – wzorzec słabej samoregulacji i

intensywnej negatywnej emocjonalności. Ogranicza ona

elastyczność reakcji i stanowi czynnik ryzyka

psychopatologii. Wiąże się też z ryzykiem problemów

behawioralnych.

Rozwój złości i wrogich emocji

Złość i jej regulacja cd.

Gniew i agresja w korygowaniu relacji

Funkcja gniewu - korekta reakcji bez użycia przemocy

fizycznej. Gniew jako okresowa rola społeczna.

Rodzaje kodeksów kulturowych - Kodeksy oparte na:
1)autonomii i prawie jednostki
2)etyce boskości
3)etyce obowiązku.
Funkcjonowanie wewnątrz grupy i między grupami:
- nawiązywanie bliskich relacji
- współzawodnictwo
- mobilizacja do wspólnego celu
- konflikt międzygrupowy

Gniew i agresja w korygowaniu relacji c.d.

Przemoc między społecznościami - Wstręt między grupami:
- wstręt (pierwotnie zlokalizowany w zmyśle smaku, może

odnosić się również do idei)

- uprzedzenie
Relacje między - społeczne:
- nieufność
- wrogość
- przyjazność „na próbę”
Emocje wojny - Gniew i pogarda małżeństwa:
- przemoc
- pogarda
- władza czy serdeczność

7

Agresja - termin na określenie emocji i

zachowań konfliktu

Hierarchie grup społecznych:

- hierarchie dominacji

- pozycja w grupie uzależniona od łatwości dostępu do

pożywienia

Gniew i mechanizmy wywołujące go

Gniew emocją charakterystyczną dla konfliktu interpersonalnego.

(niewygoda i zadawanie bólu powodem gniewu)

Międzykulturowe różnice w kierowaniu gniewem

Różne traktowanie gniewu przez rozmaite społeczeństwa:



społeczeństwa o pokojowym nastawieniu



społeczeństwa o wojowniczym charakterze

Różne wzorce gniewu w społeczeństwach

1)brak gniewu, agresji -> bliskie relacje międzyludzkie

2)dominacja gniewu i agresji -> kultury indywidualistyczne

3) współwystępowanie obu wzorców

Trauma - kiedy o niej mówimy?



chroniczne narażenie życia

lub integralności psychicznej, przy

jednoczesnym

braku

możliwości

rozładowania

napięcia

emocjonalnego;



brak poczucia kontroli

w sytuacji traumatycznej i antycypacja utraty

samokontroli, zwłaszcza w odniesieniu do takich emocji jak gniew i

strach;



brak wsparcia i zrozumienia

ze strony najbliższego otoczenia;



brak perspektyw

na radykalną poprawę sytuacji wywołującej silne

emocje negatywne, takie jak strach, poczucie bezradności i

przerażenie;



brak możliwości opuszczenia czy ucieczki z miejsca

, w którym

znajdują się stresory traumatyczne (na przykład opuszczenia domu

rodzinnego, w którym dochodzi do przemocy fizycznej czy

emocjonalnej.

9

Uraz psychiczny

Konsekwencjami zetknięcia się z wydarzeniami

traumatycznymi jest

silne poczucie zagrożenia i

braku kontroli, strach, poczucie bezradności

. W

celu radzenia sobie z tymi wydarzeniami może

się pojawić

depersonalizacja i derealizacja

.

Poczucie odrealnienia świata i obcości wobec

siebie sprawia, że również emocje negatywne

nie wydają się tak realne. Odcięcie się od tych

dramatycznych przeżyć przynosi ulgę, a metoda

ta zaczyna być często stosowana.

10

Dlaczego dzieci reagują najsilniej?



Niedojrzałość mózgu -

zwłaszcza lewej półkuli oraz

płatów czołowych i przedczołowych.

Dojrzałość mózgu

dzieci osiągają około 11 roku życia;



Ograniczone

kompetencje poznawcze

pozwalające na

opracowanie i zrozumienie własnych stanów, emocji,

intencji innych (sprawców);



Rozdźwięk między

pamięcią emocjonalną

a

wiedzą o

emocjach

stąd

dominuje

dysocjacja, wyparcie i

zaprzeczanie.

11

Czy trauma uszkadza mózg?

Pod wpływem traumy następują:



jakościowe zmiany w sekrecji neurotransmiterów;



zmiana wrażliwości receptorów;



nadmierna aktywacja układu limbicznego, w tym ciała

migdałowatego;



nadaktywacja struktur prawej półkuli mózgu;



zaburzenia w transferze informacji między półkulami

spowodowane dysfunkcjami w przepływie impulsów przez

spoidło wielkie;



uszkodzenie hipokampa;

12

Płeć a reakcje na traumę



Dziewczynki częściej radzą sobie z traumą za

pomocą mechanizmu dysocjacji. Wykazują

zaniepokojenie, w większym stopniu są

dysforyczne -

przewaga internalizacji

;



Chłopcy częściej wykazują klasyczną reakcję

walki – ucieczki. Dominują objawy: agresja,

impulsywność, nadreaktywność -

większa

eksternalizacja.

13

14

PTSD

– zespół stresu pourazowego

PTSD (ang.

posttraumatic stress disorder

) – zespół stresu

pourazowego, to

zaburzenie lękowe o charakterze

przedłużonej lub opóźnionej reakcji na zagrożenie,

spowodowane przez stres o dużej sile

, powodujący kryzys

psychiczny, przekraczający ludzkie przeżywanie (wojna,

gwałt, przebywanie w obozie koncentracyjnym).

Początek zaburzenia występuje po okresie latencji, który

może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Przebieg stresu pourazowego ma charakter zmienny, ale w

większości przypadków można oczekiwać ustąpienia

objawów.

U niektórych osób zaburzenie może utrzymywać się przez

wiele lat i przejść w trwałą zmianę osobowości

15

Kryteria diagnostyczne PTSD według DSM-IV:

A.

Osoba doświadczyła zdarzenia traumatycznego, podczas

którego spełnione zostały obydwa kryteria:



Osoba doświadczyła, była świadkiem lub została

skonfrontowana ze zdarzeniem które pociągnęło ze sobą

śmierć, zranienie lub zagrożenie fizycznej integralności

siebie lub innych (lub poczucie zagrożenia takim

wydarzeniem)



Reakcję osoby charakteryzował intensywny strach,

bezradność lub przerażenie

Zespół stresu pourazowego

Kryteria diagnostyczne PTSD

16

B.

Traumatyczne wydarzenie jest stale lub na nowo

przeżywane w jeden (lub więcej) ze sposobów:



Powracające, intruzywne, powodujące dystres/cierpienie

wspomnienia zdarzenia (obrazy, myśli lub doznania

zmysłowe)



Powracające, powodujące dystres/cierpienie sny, w

których pojawia się zdarzenie traumatyczne



Nagłe działanie lub czucie się tak, jakby traumatyczne

zdarzenie nastąpiło ponownie



Intensywny dystres podczas ponownego kontaktu z

zewnętrznymi lub wewnętrznymi sygnałami

symbolizującymi lub przypominającymi aspekt zdarzenia

traumatycznego

Zespół stresu pourazowego

Kryteria diagnostyczne PTSD

17

C.

Uporczywe unikanie bodźców skojarzonych z traumą i

zmniejszanie ogólnej reaktywności

*

)

, na co wskazują 3

(lub więcej) z wymienionych objawów:



Usiłowanie unikania myśli, uczuć lub rozmów związanych z

traumą



Usiłowanie unikania aktywności, miejsc lub osób

wywołujących wspomnienie traumy



Niezdolność przypominania sobie ważnych aspektów traumy



Znacząco zmniejszone zainteresowanie bądź udział w

ważnych aktywnościach



Poczucie wyobcowania, odizolowania od innych ludzi



Ograniczony zakres doznawanych emocji



Poczucie braku perspektyw na przyszłość

*

) Taka jest definicja DSM-IV. Nie chodzi o obniżanie reaktywności emocjonalnej jako cechy temperamentu (RTT), ale

o unikanie bodźców w celu zmniejszenia reaktywności rozumianej tu jako ogólny poziom pobudzenia

Zespół stresu pourazowego

Kryteria diagnostyczne PTSD

18

D.

Utrzymujące się objawy zwiększonego pobudzenia, co

wskazuje dwa (lub >) z poniższych objawów:



Trudności z zasypianiem lub snem



Drażliwość lub wybuchy gniewu



Trudności w koncentrowaniu się



Nadmierna czujność



Nasilona reakcja orientacyjna (przestrachu)

E.

Czas trwania zaburzenia dłuższy niż jeden miesiąc

F.

Zaburzenie powoduje istotny klinicznie dystres lub

upośledzenie społecznego, zawodowego bądź innych

aspektów funkcjonowania

Zespół stresu pourazowego

Kryteria diagnostyczne PTSD

19

Psychiczna reprezentacja emocji

T. Maruszewski i E. Zdankiewicz-Ścigała

KODY

OBRAZOWE

skrypty

KODY

ABSTRAKCYJNE

pojęcia

KODY

WERBALNE

schematy

wizualizacja

werbalizacja

20

Specyficzne cechy tworzenia reprezentacji zdarzeń w traumie:



nieustanna aktywizacja biologicznych reakcji na stres w

przypadkach zetknięcia się z bodźcami przypominającymi

traumę



przy traumatycznym poziomie stresu układ hipokampa

przestaje funkcjonować, a układ ciała migdałowatego staje

się nadreaktywny, co daje fragmentaryczne (a nie

czasowo-przestrzenne i spójne) kodowanie



oparty na hipokampie system kategoryzacji pamięci

przestaje funkcjonować pozostawiając wspomnienia

zakodowane jako stany afektywne lub percepcyjne



zablokowane kodowanie werbalne – ślady pamięciowe nie

są zorganizowane w spójną całość

Zespół stresu pourazowego

Trauma a tworzenie reprezentacji zdarzeń

21

cd.:



zdarzenia zakodowane na poziomie sensoryczno-

motorycznym i afektywnym



osoba skupiona wyłącznie na wyzwalających strach

cechach wydarzenia



dostęp do śladów pamięciowych związanych z traumą

kosztem innych wspomnień



zaburzenia koncentracji uwagi



lęk dominującą emocją, co blokuje proces semantyzacji



uszkodzenie kory przedczołowej, upośledzona pamięć

operacyjna, myślenie oraz rozumowanie wyższego szczebla

Zespół stresu pourazowego

Trauma a tworzenie reprezentacji zdarzeń

22

Długotrwałe utrzymywanie się reakcji stresowej prowadzi do
złożonych konsekwencji psychobiologicznych, m.in:



dysocjacja

– wyłączenie się z zewnętrznego świata i

skierowanie uwagi na bodźce płynące ze świata

wewnętrznego



pierwszą reakcją na utrzymujące się zagrożenie może

być znieruchomienie w sensie dosłownym lub tzw.

psychiczne zamrożenie (freezing)



może to pociągać za sobą oszołomienie, odrętwienie,

marzenia na jawie, fugę, fantazje, derealizacje,

depersonalizację, omdlenie i katatonię

Reakcja na traumę jest najczęściej kombinacją dwóch
pierwotnych wzorców adaptacyjnych: pobudzenia i dysocjacji

Zespół stresu pourazowego

Psychobiologiczne konsekwencje

23

cd.



analgezja postresowa

(zniesienie reakcji na ból) – u

osób z PTSD narażenie na działanie bodźca

przypominającego oryginalny uraz powoduje odpowiedź

układu opioidowego. Stres analgezji postresowej polega na

wstrzymaniu ruchowych i afektywnych reakcji, na rzecz

takich, które pozwalają organizmowi przezwyciężyć

bezpośrednie skutki stresu



nadwrażliwość

– silna stymulacja centralnego układu

nerwowego może stać się przyczyną trwałych zmian

neuronalnych, które w negatywny sposób wpływają na

uczenie się, habituację i dyskryminację bodźców.

Zespół stresu pourazowego

Psychobiologiczne konsekwencje

24

Czynnikami chroniącymi człowieka przed szkodliwymi

skutkami ekstremalnego stresu są:



Czynniki osobowości i temperamentu



poczucie kontroli



twardość



poszukiwanie wrażeń



Czynniki środowiskowe



wsparcie społeczne



sytuacja rodzinna



pozytywne doświadczenia życiowe

Zespół stresu pourazowego

Moderatory skutków stresu

Analfabetyzm emocjonalny jako

konsekwencja traumy - aleksytymia



Ograniczenie dostępu do własnych procesów

emocjonalnych – deficyty występują w trzech

zakresach:



psychicznej reprezentacji emocji



behawioralnych wskaźników emocji (w tym także

ekspresji emocjonalnej)



fizjologicznych wskaźników emocji (pobudzenie

fizjologiczne bywa utożsamiane z emocją).



Brak zdolności do identyfikacji uczuć oraz

wykorzystywania języka do opisu uczuć, ubóstwo

w zakresie marzeń i fantazji, tendencja do

rozwlekłego opisywania epizodu emocjonalnego

(operacyjny styl myślenia

25

Aleksytymia jako konsekwencja

chronicznej traumy



niezdolność do werbalizacji emocji

- powoduje ona, że

człowiek

przeżywa

nieokreślone

pobudzenie

emocjonalne, nie potrafi prawidłowo zdiagnozować

własnego stanu emocjonalnego i dobrać odpowiednich

technik kontroli emocji;



niezdolność od odróżnienia pobudzenia fizjologicznego

od emocji

– co może prowadzić do uruchomienia

mechanizmów radzenia sobie z emocjami, wtedy, gdy

nie jest to konieczne, dlatego też emocje nie mogą

pełnić funkcji sygnałowej informującej o stanie

podmiotu, aleksytymik wnioskuje o przeżywanych

emocjach na podstawie zmian fizjologicznych;

26

Aleksytymia jako konsekwencja chronicznej

traumy



ubóstwo życia wyobrażeniowego

- ogranicza to ilość pomysłów,

jakie osoby aleksytymiczne są w stanie wygenerować w

sytuacji problemowej, jednak trudności te dotyczą jedynie

marzeń na temat zdarzeń i spraw nacechowanych pozytywnie,

wyobrażenia związane z poczuciem winy i lękiem przed

niepowodzeniem pojawiają się u nich bardzo łatwo;



operacyjny stylem myślenia

– jest on związany z

koncentrowaniem się na powierzchownych aspektach zjawiska,

niechęcią do sięgania do istoty rzeczy oraz pewną

konkretnością, sprawia on, że jednostka jest demotywowana

do dokonywania zmian w istniejącej sytuacji, aleksytymicy

funkcjonują poznawczo w sposób mało elastyczny, gubią się w

sytuacjach

niestandardowych,

koncentrują

się

na

powierzchniowych aspektach zjawisk, nie mają potrzeby

zmiany istniejącego stanu rzeczy, rezultatem konkretyzacji są

trudności w interpretowaniu materiału symbolicznego;

27

Cechy charakteryzujące osoby z wysokim

poziomem aleksytymii i osoby z niskim poziomem

aleksytymii



Aleksytymicy



wysokie natężenie emocji

negatywnych



niskie natężenie emocji

pozytywnych



wąskie zainteresowania



myślenie konkretne



ukierunkowanie na fakty



preferowanie rzeczy znanych



niezdolność do radzenia sobie

ze stresem



Niealeksytymicy



niskie natężenie emocji

negatywnych



wysokie natężenie emocji

pozytywnych



szerokie zainteresowania



myślenie abstrakcyjne



ukierunkowanie na fantazję i

wyobraźnię



poszukiwanie nowości



odporność na stres

28

Literatura:



Oatley K., Jenkins, J.M. (2005).

Zrozumieć emocje

. (s

315 – 338). Wyd. Naukowe PWN. W-wa.



Maruszewski, T., Zdankiewicz-Ścigała, E. (1998).

Emocje

– aleksytymia – poznanie

(s. 97 - 130). Poznań:

Wydawnictwo Fundacji Humaniora.



Zdankiewicz-Ścigała, E., Przybylska, M. (2002).

Trauma.

Proces. Diagnoza. Mechanizmy psychoneurofizjologiczne

.



(rozdz.1). Warszawa. Wyd. Instytutu Psychologii PAN.

29