Międzynar. podział pracy - jest zjaw hist. i stanowi szczególną formę ewolucji społ. podziału pracy, dokonującego się między podm. prowadzącymi dział. gosp. w obrębie różnych organizmów państ. Zaistniał on, gdy proc. społ. podziału pracy osiągnął poz., przy którym asortymentowy i iloś ↑ prod. przekroczył chłonność r-ów nar. Pojawienie się trwałych nadwyżek prod. w jednych krajach i możl. ich zbycia w innych wytworzyły potrzebę rozwoju wymiany handl. i innych rodz. powiązań gosp. Głw. siłą napędową międzynar. podziału pracy jest rozwój tech., stwarzający możl. przemieszczania wzrastającej l. tow. na duże odl. W ujęciu stat. m.p.p. zakłada się przyjęcie osiągniętej jego str tow. i geog. za daną i niezmienną, w ujęciu dynamicznym zakłada się konieczność nieustających zmian w str prod. i handl. uwzgl. możl. rozwojowe gosp. i potrzebę jej adaptacji do war. światowych.
Czyn kształtujące m.p.p.:
1. wew - wiążą się ze specyficznymi właściwoś gosp. konkretnych krajów
a) war nat (położenie geog., klimat, stan zasobów, czyn demograf.)
b) poz. rozwo gosp. i str gosp. (zasoby kap., stan infras gosp., poz tech., rozw. sys. inst.)
c) czynniki systemowe (okr. cele i kier. rozwoju społ.-gosp. kraju i war. ich osiągania)
d) zdarz i syt. nieprzewidywalne (wojny, katastrofy naturalne, zaburzenia społ.)
2. zew - wiążą się z przekształceniami str w gosp. św jako całości (głw. znaczenie mają dla krajów małych i/lub KSR)
ToT: wsk okr. relację zmian cen lub ilości dóbr ex. do zmiany cen / ilości dóbr imp. przez poszczeg kraje (są TOT cenowe i realne - ilościowe). TOT poprawiają się jeśli ceny/ilość dóbr ex. rosną szybciej niż dóbr imp zwiększoną siłę nabywczą kraju.
Specjalizacja - ogr. asortymentu wytwarzanych wyr lub liczby realizowanych proc. tech. w celu zwiększenia efekty wykorzystania posiadanych czynn prod.; spec. stanowi war. osiągnięcia tzw. korzyści skali, tj. obniżenie jedn. K-ów: prod., BiR, unowocześniania aparatu wytw ↑wydajności pracy, ↓ cen wyrumocnienie poz. konkurencyjnej (chyba że spec.dot. dziedzin schyłkowych lub niestabil segm. R-ku)
TEORIE HANDLU MIĘDZYNAR.
1. doktryna słusznej ceny (XII-XIII w.) - handel jest korzystny dla partnerów jeśli dokonuje się go po „słusznej cenie”, tj. która gwarantuje zysk - ten kto prowadzi handel wykorzystuje różnice w obfitości tow. w różnych kraj i za to że wzgl. tanim k-tem przyczynia się do lepszego zaspokojenia potrzeb d. społ. dolicza sprawiedliwy zysk - nie może więc tracić.
2. merkantylizm (XVI-XVII w.) - bogactwo nar. wynika z nadwyżki w handlu zagr., tak więc należy gromadzić zasoby kruszców i $, oraz prowadzić odp. polit. handl. (↑ ex i ↓ imp.); wg. tej teorii handel zagr. jest grą o sumie zerowej - jedni się bogacą k-em innych - zał. to skrytykował m.in. D.Hume, wskazująca na inflacyjny char, zjawiska.
3. teoria k-ów absolutnych (1776 A. Smith) - jeśli 2 kraje podejmują handel to oba osiągają korzyści, war. jest ist bezwzgl. (absolutnych) różnic w k-ach wytwarzania. Jeśli kraj A jest b. efektywny (dysponuje przewagą absol) od kraju B w prod. dobra X, a mniej efek w prod. dobra Y, to oba mogą osiągać korzyści z rozwoju wzajemnego podziału pracy i to bez wzgl. na stan bil handl., jeśli tylko A eksp. całość lub część prod. X, a imp. Y
4. klas teoria wymiany międzynar. (XIX .D.Ricardo lub R.Torrens) - oparta na teorii k-ów względnych: korzyści z hadlu zagr. wynikacją ze spec. krajów w prod. na własne potrzeby i ex. tych dóbr, które mogą wytwarzać wzgl. taniej niż w innych krajach. Jeśli kraj A dysponuje absolutną przewagą nad krajem B w prod. 2 różnych dóbr: X i Y, to powinien spec. się w prod. i ex tego tow, przy którym jego przewaga mierzona wydajnością pracy jest stos. największa, a kraj B powinien prod. i eksp. ten tow., przy którym jego niekorzystna syt. ujawnia się w najmniejszym stopniu. Wymiana może być dla obu korzystna jeśli wyst. na poziomie pośrednim między ich wewnątrzkraj. relacjami wymiennymi (choć podział korzyści nie zawsze jest równy)
5. teoria obfitości zasobów (E.Heckscher, B.Ohlin + P.A.SAmuelson) - przesłanką rozwoju handlu zagr. jest wyst. między krajami relatywnych różnic k-ów i cen, które wynikają z odmiennego wyposażenia w dwa podst. czynniki prod.: pracę i kap. Tak więc kraj lepiej wyposażony w kap. powinien spec. się w prod. i eksp. dóbr kapitałochł, bo wymagają wykorzystania czyn bardziej obfitego i przez to tańszego.
a) paradoks Leontiefa - w latach 45-70 USA imp. tow. i usł. kapitałochł, a ex. pracochł (wyniszczenie Europy po wojnie i zapotrzebowanie na tow. żywnościowe)
6. teorie neoczynnikowe - rozwinięcie teorii obfitości poprzez uwzgl. dodatkowo zas nat. oraz niejednorodności czyn pracy i kap. (np. podział pracy na prostą i złożoną)
7. teorie neotechnolog - uwzgl. zm spowodowane ciągłym rozwojem postępu tech
a) t. luki tech. - kładzie nacisk na osiąganie korzyści z hand dzięki istnieniu różnic w poz. wiedzy tech. i tempie postępu tech.
b) t. CŻP (R.Vernon) - handel międzynar. jest pochodną przechodzenia prod. przez 3 fazy: innowacyjności, dojrzewania i standaryzacji - gdy prod. w kraju b. rozwiniętym przejdzie fazę inn zaczyna być ex do KSR (przesłanką handlu jest luka tech.)
c) t. korzyści skali prod. i zbytu - korzyści owe wyst. gdy rozmiary prod. i zbytu rosną szybciej niż nakłady czyn prod. 8. teorie popytowo-podażowe - zwracają uwagę na znaczenie rozm i str D obok czynn podażowych; 1ną z korzyści z hand zagr jest lepsze zaspok potrzeb kons. i inwestorów 9. nowa teoria hadlu (A. Chandler) - kraj najwięcej korzysta z wymiany międzynar., gdy jest 1szy na r-ku, bo jest wspierany przez G, stąd w każdym kraju jest miejsce tylko dla kilku 1szych przeds.
10. teoria konkurencji - podst. 4 przesłanki odnoszenia korzyści z wymiany: wyposażenie w czyn wytw., strat firmy i nastawienie na konkurencyjność, odp war. popytowe w kraju i wspierające inne sektory
POLITYKA HANDL. - realizacja okr. zad. w sferze wymiany handl. z zagr. za pomocą odp. instr., najczęściej ma na celu zapewnienie szeroko rozumianej ochrony kraj. prod. i zatr. oraz bilansu płatn., co można osiągnąć zarówno poprzez stos. śr. ogr. imp., jak i pobudzających ↑ ex.
Instr. polit. hadl.
1. cła - opłata pobierana od tow. zagr. w zw. z przekroczeniem przez nie gr. celnej; głw. zad. ceł jest ochr. poszcze gałęzi gosp. i bil płatn.; mogą być pobierane od im., ex lub tranzytu (2 ostatnie praktycznie niestosowane)
2. instr. parataryfowe
a) subsydia ex. - dopłacanie przez państ. różnicy między wyższą ceną tow. kraj., a jego niższą ceną na r-u św; celem jest ↑ sprz. tow. za granicą przez poprawę konkurencyjności, mogą być udzielane bezpośr. lub pośr. (np, ulgi podat., kr., fin. BiR)
prod. kraj. dotknięty subsydiowanym im. ma pr. do przeciwdziałania przez żądanie ceł antysubwencyjnych, których zad. jest przywrócenie war. konkurencji; war. jest udowodnienie stos. subsydiów przez partnera i wykazania wyrządzonej przez nie szkody dla przem. kraj.
b) dumping - sprz. przez przeds. tow. za granicę po cenie niższej niż obowiązująca na r-u kraj., jest niekorzystny i dla kraj. eksp. (ponieważ ten stara się wyrównać straty przez zawyżenie ceny na swoim rynku wew. jeśli tylko posiada wystarczająco silną poz.) i dla kraj. im. (godzi w interesy prod. kraj.)
można się bronić analogicznie jak w przypadku subsydiów, post antydump wszczyna Min. Gosp. z urzędu (w szczeg okolicznościach, gdy istnieją dowody dumpingu i zw przycz-skut) lub na pisemny wniosek os. fiz. lub pr. albo jedn. org. nie posiadającej os. pr., gdy wyst. w imieniu przem. kraj. (popiera go przeds., których prod. stanowi min. 50% całej prod. tow. podobnych)
c) zm opłaty wyrównawcze - w calu ochr. prod. dobra rząd ustala jego min. cenę gwarantowaną na rynku wew., zapewniającą opłacalność prod., i zob. się do skupu po tej cenie ewentualnych nadwyżek prod. oraz ich sprz. w razie niedoboru lub nadmiernego ↑cen (istotą jest niedopuszczenie do taniego imp. poniżej ceny gwarantowanej - opłaty dostosowują się do cen świat. dzięki czemu są b. elast. i skuteczniejsze od ceł)
d) inne: depozyty imp., dodatkowe podat. od imp., itp.
3. instr. pozataryfowe
a) ograniczenia ilośc - inaczej kwoty lub kontyngenty - wprowadzenie przez G ściśle okr. limitu dopuszczalnej wlk. im (w skrajnym przypadku - zakaz); kontyngent może być ust w ujęciu wart. lub iloś, kwoty w spos. globalny lub podzielone między dost. (ich stos. wymaga licencjonowania imp. w celu kontroli przestrzegania ogr.); ogr. iloś dział. nie tylko na ilość, ale i na ceny (poprzez oddziaływanie na wlk. S), stąd ich skuteczność zależy także od elast. cenowej D i substytucyjności dobra
b) „dobrowolne” ogr. ex (VERs) - „dobrowolne” ogran ex pod naciskiem im (np. groźba zastosowania ostrzejszych restrykcji hadl.)
c) inne: przepisy domieszkowe, normy i standardy tech., sanitarne, itp.
4. polit. pien. - oddziaływanie na zmiany MS pien., st. % i rezerw bank.; może być: reflacyjna (↑ MS, przy ↓ st.% i rezerw) - ↓ k-t pozyskania kap. na inw, sprzyja ↑ D global, zatr. doch. i im, lub deflacyjna (odwrotnie) - ↑ S kraj., napływ zagr. kap. krótkoterm. (jeśli kraj niskiego ryzyka)
5. polit. fiskalna - oddziaływanie na zmiany T i wydatków budż.; może być: EPF (↑ wydatków przy ↓ podat.) - powoduje ↑ D i S kraj. i przez mech, mnożnika pobudza wzrost im, lub restrykcyjna (odwrotnie) - powoduje odwrotne skutki
6. polityka cenowo-doch. - manipulowanie DiS przez wpływanie na zm cen nie tylko tow. i usł., ale także pien. (st. %, kurs walutowy) i pracy
7. śr. adm.-pr. - sfera legislacyjna organizująca sys. społ.-ekonom.
Bilans płatniczy - jest syntet, sporządzanym zg z zas. rachunk, zestawieniem wszyst płatności między rezydentami kraj., a zagr. dot. określonego okresu (przeważnie 1 rok)
rach. bież - obejmuje trans. tow. i usł., doch. z pracy i kap. (ods., dywidendy) oraz transfery nieodpłatne (ujmowana jest pełna wart. ww.)
rach. kap.-obejmuje zagr. trans. fin. i rez wal (ujmowana jest tylko zmiana stanu)
Koncepcje popytu na pien.: 1. J.Fishera (popyt na pien. * szybkość obiegu = ceny * wolumen trans.) 2. A. Marshalla (popyt = 1/szybkość obiegu * dochód nar. * ceny) 3. J.M.Keynesa (motyw trans.: popyt = f(Y), motyw spekulacyjny: popyt = f(st. %)) 4. M.Friedmana (popyt = f(doch. nar., st. %, dochodowość instr. fin.)
Kurs walutowy - cena płacona w walucie kraj. za jedn. waluty obcej (notowanie bezpośr., normalne, np.: 1 USD= 4 PLN) lub odwrotnie (notowanie pośr., odwrotne)
Polit. kursu wal. - zmierza do ustalenia i zapewnienia optymal poz. kursu z pkt-u widzenia potrzeb BP. i gosp. wew. (zmiana kursu może być jednorazowa: dewaluacja / rewaloryzacja, lub dokonywać się w okr. czasie: deprecjacja / aprecjacja)
Rodzaje kursów: 1. sztywny (brak możl. odchyleń, stos. w syt. infl. - kotwica wal.: podporządkowanie jednej waluty pod drugą) 2. stały (kształtuje się swobodnie w ramach okr. widełek) 3. płynny (bez żadnych ogr., stos. na rynkach międzynar.)
Zasady ustalania kursów: 1. podwójnej ceny (zawsze podawana jest cena sprz. i zakupu) 2. pięciu cyfr (kurs podawany do 4 miejsca po przecinku: 3 pierwsze to „figury”, a dwie ostatnie „pestki”) 3. cen krzyżowych
Dewizy - zagr należn. zwykle denominowane w: czkeach, wekslach, polec przelewu
Parytet - stos wymienny jednej waluty do 2giej, mierzony zaw. złota w danej walucie
Budżet - zestawienie strumieni: wpływów (podatki bezp. i pośr., opłacy, dział. gosp. państ., itp.) i wydat (na bezp. wew i zew, na adm., służbę zdrowia, edu, subwencje, itp.)
Funkcje podat.: 1. fiskalna (dochód dla budż.) 2. redystryb (podział doch.) 3. stymula (atymulują lub ogr. rozwój okr. gałęzi) 4. stabiliz (poprzez kształtowanie D globalnego)
INTEGRACJA
Przesłanki: 1. polit (jednolity ustrój, zbieżność celów polit gosp.) 2. społ.-ekonom. (możl. przyspieszenia tempa ↑ doch. nar., ↑ dobrobytu, poprawa war. rozwoju tech., itp.) 3. inne (potrzeba: wspól kształt infra, standaryzacji urządzeń, unifikacji sys. funkcjonowania)
Warunki: 1. komplementarność (wzajemne dopasowanie str gosp.) 2. odp infrast ( w tym rozwinięty transp., komunikacja, itp.) 3. sprzyjająca polit. ekon (wzajemne udzielanie preferencji, swobodny przepływ pracy i kap.)
Etapy: 1. strefa wolnego handlu (zniesienie ceł i ogr. Iloś między sobą, ale autonomiczna polit. wobec krajów 3cich) 2. unia celna (s.w.h.+ ujednolicone cła zew.) 3. wspólny rynek (u.c. + swob przepływ siły robo i kap.) 4. unia wal(w.r. + koordynacja polit. walut) 5. unia ekon (u.w. + koordynacja wybranych dziedzin polit. ekon.) 6. unia polit. (całkowita koordynacja polit. wew. i zagr.)
Inwest. bezpośr. - podejmowanie od podstaw samodzielnej dział. gosp. za granicą, lub przejmowanie kier. już istniejącego przeds. (od inwest. portfel odróżnia je sprawowanie kontroli nad przedsięwzięciem)
€- przyczyny wprowadzenia: zmniejszenie k-ów transakc (wymiany walut), zmniejszenie perturbacji zw. z wejściem na inny r-ek, unikanie dyferencjacji cen, zacieśnienie integracji
Warianty wprowadzenia €: optymistyczny (cena € ↑ w stos. do $); pesymistyczny (cena € ↓ w stos. do $). Mamy do czynienie z pesymis(z powodu dużej il kr. w $), który jest korzystny dla UE, bo ich tow. są wzgl. tanie wzgl. $, dla Polski jest to scenariusz najgorszy bo mamy 60-80% eskp. tow. do UE i są one tam wzgl. drogie, a mamy za słabą tech. wytw. by obniżyć ceny. Scenariusz optymist byłby dla nas korzystny, ale dla świata b. zły, ponieważ spowodowały ucieczkę $ do USA i wzrost cen, a tym samym UE miałaby kłopoty ze sprz., spłatą kr.
Kryteria monetarne (Maastricht): 1. poz. infl. (nie wyższy niż śr. 3 krajów o najstabilniejszych cenach) 2. poz. st. % (nie wyższy niż śr. 3 krajów o najstabilniejszych stopach) 3. swobodne kształtowanie się kursu (+/- 12,5% wokół parytetu - siły nabywczej jedn. pien.)
Kryteria fisk: 1. def budż (nie więk niż 3%PKB) 2. dług publ. (nie więk niż 60% PKB)
WEKSEL
d = (R-P)/R * 360/n ; O = (d*R*n) / (360*100%) ; Kkw = R - O - Kp = R [1- (d*n) / (360*100%)] - Kp gdzie: d - st. dyskont., P - wart. bieżąca, R - wart. nom., n -czas wykupu, O-kwota ods dyskont., Kkw-kwota kr wekslowego, Kp- k-ty prowizyjne
System waluty złotej - w poszczeg krajach: swoboda cyrkulacji złota w postaci monet i kruszcu (obok wymienialnych na złoto banknotów) i obowiązek BC kupna i sprz. złota po stałej cenie w wal kraj. (parytet); w stos. z zagr.: złoto jako jedyna wal rezerwowa, swoboda wywozu i przywozu złota i banknotów, stałość kursów wynikających z porównania parytetów złota w wal kraj. i zagr. (przyczyny upadku: niezależność S złota od D na nie, wynikająca z wlk. transakcji wyrównawczych na św i trudności płatnicze zw. z wlk. kryzysem)
Sys. z Bretton Woods: zasada wymienialności walut (wymienial gwara przez BC emitujący daną walutę i całkowita swoboda obrotu pien. w skali międzynar.) i stabilności wal (+/- 1% od kursu parytetowego lub central i wykluczenie dyskryminacyjnych zarządzeń lub praktyk różnicowania kursów), rolę pien. światow grały: złoto i USD (przyczyny rozpadu: monowalutowość - deficyt bil USA, gdyż nie mogły prowadzić własnej polit. kursowej, brak elast. w przywracaniu zew. równowagi płatn. - stałośc kursów prowadziła do nadwyżek bądź def, wysoki stop międzynar. mobilności pien. i kap. krótkoterm. - brak koordynacji między polit. monetarną i budż.)
Europejski sys. walutowy: 3 elementy - eur. jedn. walutowa (ECU) pełni funkcje wsk kształtowania kursów, śr. płatn. między BC i skład rez wal; mech. kursów wal: oparty na idei stałych kursów z dwoma progami interwencji: fakultatywnym i obligat; sys. kredytowy ESW - udzielanie pomocy w interwencjach wal i fin. def BP., 4 rodz. kr.