Opracowała: mgr Violetta Kozłowska, ZS NR 24 w Bydgoszczy
KONSPEKT LEKCJI HISTORII DLA II KLASY GIMNAZJUM - HOSPITACJA DIAGNOZUJĄCA
TEMAT: WOJNY POLSKI W XVII WIEKU
Czas: 2h
ZAMIERZONE CELE LEKCJI:
uczeń samodzielnie interpretuje źródła historyczne, rozumie ich znaczenie dla poznawania przyszłości
wyjaśnia przyczyny i skutki największych konfliktów polskich w XVII wieku i dokonuje ich oceny
poprzez skuteczną argumentację, wykazuje słuszność swoich racji
tworzy teksty informacyjne
STRATEGICZNE UMIEJĘTNOŚCI UCZNIA OPISANE W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ
Poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystanie informacji
uczeń:
definiuje pojęcia historyczne
wyjaśnia przyczyny wydarzeń historycznych
wybiera najistotniejsze informacje dotyczące wydarzeń historycznych
tworzy tekst o charakterze informacyjnym
Prezentacja własnego punktu widzenia i uwzględnianie poglądów innych
uczeń:
rozpoznaje i wyjaśnia skutki wydarzeń historycznych
dokonuje oceny wydarzeń, argumentuje własne stanowisko
przedstawia wyniki pracy własnej i grupy
PRZEBIEG LEKCJI
czynności organizacyjne
podział klasy na grupy zadaniowe - po zadaniu 1 - uczniowie po rozpoznaniu wojen łączą się w odpowiednie grupy
praca w grupach z wykorzystaniem kart pracy
prezentacja efektów pracy grupy i własnej
ocena realizacji zadań
STANDARD |
WSKAŹNIKI UCZEŃ: |
ZADANIA |
ETAPY LEKCJI
|
|
1. objaśnia znaczenie pojęć historycznych i określa z jaką wojną są one związane |
Zadanie 1 1. Wyjaśnij znaczenie pojęć: husaria, wojna podjazdowa. Na ich podstawie podaj nazwę państwa, z którym Polska toczyła zmagania - zał. 1 1. Wyjaśnij znaczenie pojęć: prawosławie, dymitriada. Na ich podstawie podaj nazwę państwa, z którym Polska toczyła zmagania - zał. 2 1. Wyjaśnij znaczenie pojęć: odsiecz, haracz. Na ich podstawie podaj nazwę państwa, z którym Polska toczyła zmagania - zał. 3 1. Wyjaśnij znaczenie pojęć: powstanie, Kozacy rejestrowani. Na ich podstawie podaj nazwę państwa, z którym Polska toczyła zmagania - zał. 4
|
definiowanie pojąć historycznych, określanie wydarzeń historycznych
początek pracy w grupach |
|
2. rozpoznaje przyczyny zdarzeń historycznych
|
Zadanie 2 2. Wypisz 2 przyczyny wojen - zał. 1 2. Wypisz 2 przyczyny wojen - zał. 2 2. Wypisz 2 przyczyny wojen - zał. 3 2. Wypisz 2 przyczyny wojen - zał. 4
|
analiza tekstu pod kątem przyczyn wydarzeń historycznych |
|
3. klasyfikuje wydarzenia pod względem ważności |
Zadanie 3 3. Podaj 3 najistotniejsze wydarzenia z przebiegu wojen - zał. 1 3. Podaj 3 najistotniejsze wydarzenia z przebiegu wojen - zał. 2 3. Podaj 3 najistotniejsze wydarzenia z przebiegu wojen - zał. 3 3. Podaj 3 najistotniejsze wydarzenia z przebiegu wojen - zał. 4
|
analiza tekstu pod kątem hierarchizacji wydarzeń |
|
4. pisze biogram wskazanej postaci historycznej z zachowaniem odpowiedniej formy |
Zadanie 4 4. Na podstawie tekstu napisz 3 - 4 zdaniowy biogram Stefana Czarnieckiego - zał. 1 4. Na podstawie tekstu napisz 3 - 4 zdaniowy biogram Stanisława Żółkiewskiego - zał. 2 4. Na podstawie tekstu napisz 3 - 4 zdaniowy biogram Jana Sobieskiego - zał. 3 4. Na podstawie tekstu napisz 3 - 4 zdaniowy biogram Bohdana Chmielnickiego - zał. 4
|
analiza tekstu pod kątem doboru materiału biograficznego
praca indywidualna |
|
5. rozpoznaje skutki konfliktów i dokonuje ich oceny - argumentuje własne stanowisko |
Zadanie 5 5. Podaj 2 najważniejsze skutki wojen i dokonaj ich oceny - zał. 1 5. Podaj 2 najważniejsze skutki wojen i dokonaj ich oceny - zał. 2 5. Podaj 2 najważniejsze skutki wojen i dokonaj ich oceny - zał. 3 5. Podaj 2 najważniejsze skutki wojen i dokonaj ich oceny - zał. 4
|
przedstawienie krótkiego bilansu konfliktów - prezentacja własnego zdania |
|
6. argumentuje tezy |
Zadanie 6 6. Wyjaśnij, dlaczego konflikt uznany został za „niepotrzebny” - zał. 1 6. Wyjaśnij, dlaczego konflikt uznany został za „nie do ugaszenia” - zał. 2 6. Wyjaśnij, dlaczego konflikt uznany został za „trudny” - zał. 3 6. Wyjaśnij, dlaczego konflikt uznany został za „tragiczny” - zał. 4
|
prezentacja własnych poglądów
praca indywidualna |
Grupa I załącznik 1
W XVII wieku państwo to stało się potęgą północnej Europy. Konflikty z nim wynikały nie tylko z polityki dynastycznej ale i rywalizacji - chęci opanowania obszarów nad Bałtykiem. Była to więc nie tylko walka Polaków o utrzymanie ziem, ale także o możliwość swobodnego rozwoju m.in. handlu.
W 1605 roku Jan Karol Chodkiewicz odniósł nad nimi pamiętne zwycięstwo pod Kircholmem. Jego 4 -tysięczna husaria pokonała 11 tysięcy wojsk nieprzyjaciela.
Po kilkuletniej przerwie w 1617 roku wojnę wznowiono i korzystając z zaangażowania Polski w konflikt z Turcją wojska wroga opanowały Rygę (1621) oraz inne miasta inflanckie. Natomiast uderzenie wojsk Gustawa Adolfa w 1626 roku rozpoczęło walki o ujście Wisły i blokadę portu gdańskiego.
W ciągu wielu lat trwania wojny, wrogie wojska nie zdołały zdobyć Gdańska W 1629 roku zawarto sześcioletni niekorzystny dla Polski rozejm w Starym Targu.
W lipcu 1655 wojska zaatakowały Polskę od strony Pomorza Szczecińskiego oraz Inflant.
Przy pomocy części magnaterii skłonili wielkopolskie pospolite ruszenie do kapitulacji pod Ujściem. 18 sierpnia książęta Janusz i Bogusław Radziwiłłowie poddali się w Kiejdanach. Za ich przykładem poszli inni. Na początku września poddała się Warszawa. Krakowa bronił dzielnie Stefan Czarniecki (1599r. - 1665r.), którego w 1649r. wykupiono z niewoli tatarskiej - skapitulował w II połowie października. Jako jedyny z wybitnych dowódców pozostał wierny królowi.
Jan Kazimierz musiał uchodzić wraz z dworem na Śląsk. Wrogie wojska opanowały prawie całą Polskę. Zaczęły się grabieże miast i wsi.
Wkrótce kraj powoli zaczął budzić się z letargu. W okresie od 19 listopada do 25 grudnia skutecznie broniła klasztoru na Jasnej Górze niewielka załoga, kierowana przez przeora paulinów księdza Augustyna Kordeckiego. Obrona klasztoru wpłynęła mobilizująco na cały naród. W różnych częściach Rzeczpospolitej dochodziło do wystąpienia chłopów i mieszczan. Głównymi siłami koronnymi dowodził kasztelan kijowski Stefan Czarniecki. Prowadzona przez niego wojna podjazdowa zaczęła przynosić liczne straty i szkody najeźdźcy. Niestety nie posiadał on wybitnych zdolności strategicznych i nie doceniał roli piechoty i artylerii w walkach.
Wiosna 1656 roku przyniosła odzyskanie Warszawy, ale sukces ten okazał się nietrwały. Wreszcie wojnę nieprzyjacielowi wypowiedziała także Dania. Zmusiło to Karola Gustawa do opuszczenia Polski i skierowania połowy sił przeciw Duńczykom. Powoli tracili swe zdobyte w Polsce miasta i posiadłości. Wojska polskie pod władzą Czarnieckiego ruszyły na Pomorze Zachodnie. Czarniecki przeprawił się przez morze i walczył z wrogiem na terenie Danii. Do końca 1656 r. większość terytoriów Rzeczypospolitej była znów wolna.
Po wielomiesięcznych rozmowach 3 maja 1660 w Oliwie pod Gdańskiem podpisano traktat kończący wieloletnie zmagania. Jan Kazimierz zrzekł się roszczeń do tronu nieprzyjaciela. Rzeczpospolita zrezygnowała z większej części Inflant, zachowując ich południowo-wschodnią część z Dyneburgiem. Miały zostać zwrócone zagrabione Polsce dobra kultury.
KARTA PRACY Zadania:
1. Wyjaśnij znaczenie pojęć: husaria, wojna podjazdowa. Na ich podstawie, podaj nazwę państwa, z którym Polska toczyła zmagania
husaria -
wojna podjazdowa -
państwo:
2. Wypisz 2 przyczyny wojen
1.
2.
3. Podaj 3 najistotniejsze wydarzenia z przebiegu wojen
1.
2.
3.
4. Na podstawie tekstu napisz 3 - 4 zdaniowy biogram Stefana Czarnieckiego
5. Podaj 2 najważniejsze skutki wojen i dokonaj ich oceny
1.
2.
ocena:
6. Wyjaśnij, dlaczego konflikt uznany został za „niepotrzebny”
Grupa II załącznik 2
Gdy na początku XVII wieku trwały walki ze Szwecją, polskim magnatom marzyło się zdobycie wpływów i nabytków terytorialnych na wschodzie. Wykorzystali czas „wielkiej smuty” - kryzysu politycznego i gospodarczego u naszego wschodniego sąsiada. Jako pretekst do ingerencji wystarczyło pojawienie się oszusta, podającego się za cudownie ocalonego syna cara Iwana Groźnego - Dymitra. Obiecywał on pieniądze i ziemię - wsparty przez magnatów i króla Zygmunta III, w 1604r. ruszył na wschód. Wyprawę uratowała nagła śmierć cara Godunowa a Dymitr niebawem (1605r.) koronował się. Otaczanie się polskimi doradcami i zatargi z Kościołem prawosławnym, spowodowały wybuch powstania, w czasie którego Dymitr został zabity.
Na tym nie zakończyła się jednak „dymitriada”. Po roku pojawił się kolejny cudem ocalony Dymitr. Car Wasyl Szujski zmuszony został do ugody Szwecją. W 1609r. Zygmunt III wypowiedział Moskwie wojnę - pragnął zdobyć tron carów i narzucić prawosławnej ludności katolicyzm. W 1610r. hetman Stanisław Żółkiewski (1547-1620) dowodzący 5 -tysięczną armią, rozbił pod Kłuszynem siły moskiewsko - szwedzkie i zajął (jako pierwszy Europejczyk) Moskwę. Obalono cara a Żółkiewski był pomysłodawcą osadzenia na tronie syna Zygmunta III - Władysława. Król sprzeciwił się, myślał bowiem o tronie dla siebie. Wybuchło przeciw Polakom powstanie, załoga polska na Kremlu w Moskwie nie doczekała się pomocy i musiała skapitulować. Był to kres „dymitriad”.
W 1619r. we wsi Dywilino podpisano rozejm przyznając Polsce m. in. ziemie smoleńską przy równoczesnej rezygnacji z praw królewicza Władysława do tronu carskiego.
Rok później, pod Cecorą, walcząc tym razem z wojskami tureckimi, zginął w walce sam kanclerz wielki koronny (od 1618r.), Stanisław Żółkiewski, wypowiadając słynne słowa "pięknie i słodko umrzeć za ojczyznę". Sławnym dowódcą zostanie również jego prawnuk - Jan Sobieski.
W 1632r. Moskwa próbowała odzyskać utracone ziemie m.in. organizując wyprawę na Litwę. Zimą 1634r. Władysław IV zmusił ich do kapitulacji. Zawarto wówczas pokój w Polanowie - car zrzekł się ziem utraconych w wyniku porozumienia w Dywilinie a król Polski zrezygnował z używania tytułu cara.
W 1653r. Chmielnicki - przywódca powstania na Ukrainie postanowił poprosić o pomoc cara - sąsiad jako państwo prawosławne wydawał się być naturalnym sprzymierzeńcem Ukrainy. W 1654r. w Perejasławiu Chmielnicki wraz z wojskiem złożył przysięgę wierności , co dla Polski oznaczało przekształcenie wojny domowej w konflikt międzypaństwowy. Zaatakowali Białoruś i Litwę a w 1655r. padło Wilno. Wojska wspierane przez Kozaków opanowały Ukrainę i dotarł aż do Lublina.
W tym czasie rozpoczął się najazd Szwedów i walki ze wschodnim sąsiadem ustały. W 1657r. zmarł Chmielnicki a jego następca szukał porozumienia z Rzecząpospolita. W 1658r. w Hadziaczu zawarto ugodę, która dawała Kozakom prawo utworzenia ”Księstwa Ruskiego”, własne urzędy a prawosławnym równe prawa. Jednak po jej podpisaniu wybuchła wojna z Rosją, która uważała Ukrainę za swoja własność. W 1659r. sąsiedzi wznowili działania wojenne. Rok później pod Połonką zostali pokonani przez Stanisława Czarniecki, jednak walki trwały jeszcze do 1664r. Trzy lata później, w Andruszowie, podpisano traktat rozejmowy. Na mocy tego porozumienia Ukraina została podzielona wzdłuż rzeki Dniepr. Potwierdzono to dodatkowo w 1686r. i ta granica przetrwała aż do rozbiorów Polski.
KARTA PRACY Zadania:
1. Wyjaśnij znaczenie pojęć: prawosławie, dymitriada. Na ich podstawie, podaj nazwę państwa, z którym Polska toczyła zmagania.
prawosławie -
dymitriada -
państwo:
2. Wypisz 2 przyczyny wojen
1.
2.
3. Podaj 3 najistotniejsze wydarzenia z przebiegu wojen
1.
2.
3.
4. Na podstawie tekstu napisz 3 - 4 zdaniowy biogram Stanisława Żółkiewskiego
5. Podaj 2 najważniejsze skutki wojen i dokonaj ich oceny
1.
2.
ocena:
6. Wyjaśnij, dlaczego konflikt uznany został za „nie do ugaszenia”
Grupa III załącznik 3
Ataki Kozaków na ich okręty i porty a także interwencje polskich magnatów, przyczyniły się do wojen Polski z tym państwem. W 1620r. w starciu pod Cecorą armia polska nie zdołała oprzeć się atakom wroga i poniosła dotkliwą klęskę, rok później pod Chocimiem hańbę cecorską próbował zmazać Chodkiewicz, któremu oddano dowództwo nad armią koronną. Ostatecznie sułtan odstąpił od oblężenia i podpisano pokój , który przywracał granicę między państwami na Dniestrze. Pokój trwał kilkadziesiąt lat.
W 1672r. 100-tysięczna armia wroga wkroczyła na Podole. Skapitulowała polska załoga broniąca twierdzy w Kamieńcu Podolskim. Wojna zakończyła się szybko i haniebnie. Mimo, że hetman koronny Jan Sobieski (a od 1668r. hetman wielki koronny) z 3 -tysiącami konnicy rozbił wrogie oddziały i uwolnił tysiące ludzi wziętych w jasyr - król Michał Korybut Wiśniowiecki zmuszony został do kapitulacji. Na mocy traktatu z 1672r. Polska oddawała województwa: podolskie, bracławskie i część kijowskiego ale przede wszystkim godziła się na płacenie corocznego haraczu o równowartości osiemdziesięciu kilogramów złota. Czyniło to z Polski państwo wasalne.
Jesienią 1673r. Sobieski odbił zajęty przez wrogów Chocim. Po całonocnym markowaniu ataku, w śnieżnej zadymce i morderczym dla wroga zimnie, o brzasku 11 listopada 1673 r. osobiście poprowadził swe wojska do szturmu na twierdzę. Wzbudziło to podziw dla hetmana Jana Sobieskiego - w Europie i u wrogów, którzy odtąd zwali go „Lwem Lechistanu”. Pokonanie 30 tysięcy żołnierzy, przyniosło mu sławę i uznanie - w 1674r został wybrany królem Polski (1629r- 1696r.).
Jego doświadczenie doceniono w roku 1683. Król przyszedł z pomocą wojskową oblężonemu Wiedniowi. Objął komendę nad połączonymi wojskami Polski, Austrii, Saksonii i Bawarii (łącznie ok. 70 tysięcy żołnierzy). 12 września monarcha sam poprowadził natarcie 20 tysięcy jeźdźców, w tym polskich husarzy. Po bitwie, w nocy, w namiocie wezyra, król Polski napisał dwa listy. Jeden do papieża ze słowami „Venimus, vidimus, Deus vicit!” (Przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwyciężył), drugi do swej żony - Marysieńki.
Zwycięska bitwa pod Wiedniem nie zakończyła wojny. Jan III Sobieski ponownie pokonał wrogów w październiku, w bitwie pod Parkanami. Przez następne lata król prowadził dalsze walki. Zakończyły się dopiero w 1693r. (trzy lata po śmierci króla - zmarł w Wilanowie) pokojem w Karłowicach, dzięki któremu Polska odzyskała utracone w 1672r. ziemie.
Za czasów Jana III, Rzeczpospolita z wolna dźwigała się z powojennych gruzów. Król dawał przykład. Wspierał kartografów i astronomów m.in. Heweliusza, który po jego zwycięstwie pod Wiedniem, jeden z odkrytych gwiazdozbiorów nazwał Tarczą Sobieskiego.
Zlecił budowę pałacu w Wilanowie. Był mistrzem pióra - jego listy do żony Marysieńki to prawdziwe perły.
KARTA PRACY Zadania:
1. Wyjaśnij znaczenie pojęć: odsiecz, haracz. Na ich podstawie, podaj nazwę państwa, z którym Polska toczyła zmagania.
odsiecz -
haracz -
państwo:
2. Wypisz 2 przyczyny wojen
1.
2.
3. Podaj 3 najistotniejsze wydarzenia z przebiegu wojen
1.
2.
3.
4. Na podstawie tekstu napisz 3 - 4 zdaniowy biogram Jana Sobieskiego
5. Podaj 2 najważniejsze skutki wojen i dokonaj ich oceny
1.
2.
ocena:
6. Wyjaśnij, dlaczego konflikt uznany został za „trudny”
Grupa IV załącznik 4
Możliwość korzystnego dla Rzeczypospolitej rozwiązania przepadła, gdy do roku 1638 Polacy stłumili 3 kolejne powstanie. Zmniejszono również rejestr żołnierzy kozackich, co oznaczało dla nich utratę przywilejów i obrócenie w chłopów. Natomiast chłopi zaczęli buntować się przeciwko polskim magnatom zwiększającym im pańszczyznę, świadczenia i narzucającym katolicyzm.
W 1648r. kresy Rzeczypospolitej stanęły w płomieniach. Szlachcic, hetman, pisarz wojska zaporoskiego - Bohdan Chmielnicki (ok. 1595r. - 1657r.) pałając chęcią własnej zemsty za krzywdy wyrządzone od polskiego urzędnika, który zajął mu majątek, zamęczył syna i uprowadził ukochana kobietę, rozpoczął powstanie.
Polacy wpadli w zasadzkę pod Korsuniem (1648r.), zostali pokonani pod Piławcami przez samego Chmielnickiego. Wygrałby on także bitwę pod Zborowem, gdyby nie opuścił go chan tatarski. Zawarta tam ugoda (1649r.) zwiększała rejestr wojsk kozackich, zapewniała wolność wyznania prawosławnym, przyznawała im trzy wschodnie województwa.
W 1651r. w trzydniowej walce pod Beresteczkiem, Polacy rozgromili 100-tysięczna wojska wroga. Rok później armia koronna dała się jednak zaskoczyć w wąwozie pod Batohem, gdzie zginęło ok. 8 tysięcy doborowych żołnierzy.
W 1653r. Chmielnicki postanowił poprosić o pomoc cara. Rosja jako państwo prawosławne wydawała się być naturalnym sprzymierzeńcem. W 1654r. w Perejasławiu Chmielnicki wraz z wojskiem złożył przysięgę wierności Rosji - zawarł unię o połączeniu z Rosją, co dla Polski oznaczało przekształcenie wojny domowej w konflikt międzypaństwowy. Rosja zaatakowała Białoruś i Litwę a w 1655r. padło Wilno. Wojska wspierane przez Kozaków dotarły aż do Lublina.
W tym czasie rozpoczął się najazd Szwedów i walki ustały.
W 1657r. zmarł Chmielnicki a jego następca szukał porozumienia z Rzecząpospolita. W 1658r. w Hadziaczu zawarto ugodę, która dawała Kozakom prawo utworzenia” Księstwa Ruskiego”, własne urzędy a prawosławnym równe prawa. Jednak po jej podpisaniu wybuchła wojna z Rosja, która uważała te tereny za swoją własność. Toczone walki nie przyniosły zwycięstwa Polsce. W 1667r. zawarto rozejm w Andruszowie - Ukrainę podzielono między Polskę a Rosję wzdłuż rzeki Dniepr.
Te postanowienia potwierdzono w Moskwie w 1686r.
KARTA PRACY Zadania:
1. Wyjaśnij znaczenie pojęć: powstanie, Kozacy rejestrowani. Na ich podstawie, podaj nazwę państwa, z którym Polska toczyła zmagania.
powstanie -
Kozacy rejestrowani -
państwo:
2. Wypisz 2 przyczyny wojen
1.
2.
3. Podaj 3 najistotniejsze wydarzenia z przebiegu wojen
1.
2.
3.
4. Na podstawie tekstu napisz 3 - 4 zdaniowy biogram Bohdana Chmielnickiego
5. Podaj 2 najważniejsze skutki wojen i dokonaj ich oceny
1.
2.
ocena:
6. Wyjaśnij, dlaczego konflikt uznany został za „tragiczny”