Charakterystyka rodzaju Lolium L.

Do rodzaju Lolium należy około czterdziestu gatunków (S. Góral, M. Góral 1987). Dziesięć gatunków wywodzi się z basenu Morza Śródziemnego i stamtąd zostało rozprzestrzenionych do różnych krajów europejskich i pozaeuropejskich z wyjątkiem strefy klimatu równikowego (Jankowski i in. 2003). W Polsce spotyka się cztery gatunki, których w uprawie znajdują się dwa: życica wielokwiatowa, zwana rajgrasem włoskim oraz życica trwała, nazywana rajgrasem angielskim. Obydwa gatunki są obcopylne. Naturalna liczba chromosomów u życic wynosi 2n=14. Istnieją również sztucznie uzyskane formy tetraploidalne 2n=28. Obcopylne gatunki można ze sobą krzyżować uzyskując płodne mieszańce, co ma znaczenie w hodowli. Przykładem może być mieszaniec życicy trwałej i życicy wielokwiatowej określony przez systematyków jako Lolium multiflorum Lam. Var. Oldenburgicum Kl. - życica oldenburska (S. Góral, M. Góral 1987).

Rodzaj ma bardzo duże znaczenie gospodarcze przede wszystkim ze względu na obecność w nim wartościowych traw pastewnych. Niektóre gatunki i ich odmiany hodowlane znajdują coraz większe uznanie jako trawy gazonowe i dekoracyjne, inne zaś są chwastami roślin uprawnych (Jankowski i in. 2003).

Charakterystyka życicy trwałej

- pokrój i morfologia

Życica trwała zwana też rajgrasem angielskim, należy do najbardziej cenionych gatunków traw pastewnych. Jest gatunkiem niskim, o wysokiej konkurencyjności (Domański 2005). Życica trwała jest trwałą rośliną kępkową, wytwarzającą dużo skróconych pędów płonnych i stosunkowo mało pędów kwiatowych, dochodzących do 60 cm wysokości (Szoszkiewicz 1978). Krzewi się silnie śródpochwowo i pozapochwowo. System korzeniowy życicy trwałej jest silnie rozwinięty, 80% masy korzeniowej skupione jest w warstwie przypowierzchniowej do 10 cm, tylko nieliczne sięgają do głębokości 75-150 cm, a w układzie horyzontalnym do 45 cm (Jankowski 2003). Korzenie ma liczne rozgałęzione, ale niezbyt głębokie, szeroko rozrośnięte pod powierzchnią gleby (S. Góral, M. Góral 1987). Pędy generatywne o wysokości 25-100 cm są prosto wzniesione, czasami lekko wygięte u podstawy (Domański 1999). Blaszki liściowe pędów wegetatywnych w pączku złożone, wyraźnie bruzdkowane, z dobrze zaznaczonym kilem, spodem silnie błyszczące, najczęściej bez ostróg (Kozłowski i in. 1998). Blaszka liścia flagowego najczęściej około 16 cm długości, 3,5 mm szerokości, wzniesiona. Na pozostałych piętrach blaszki liściowe długości (5)10-18(34) cm długości, (1,8)2,7-3,2(6) mm szerokości, najczęściej zwisające. Na pędach wegetatywnych od 2 do 7 liści (najczęściej 4). Liście mogą wykształcac delikatne ostrogi, wyraźniejsze na młodszych liściach (Jankowski 2003). Pochwy liściowe są często pomarszczone. Języczki są krótkie, ścięte (Szoszkiewicz 1978). Kwiatostanem jest kłos właściwy, z drobnymi wielokwiatowymi kłoskami, rozmieszczonymi naprzemianlegle i osadzonymi swą boczną stroną na osi kwiatostanu (Kozłowski i in. 1998). Tylko kłosek szczytowy posiada dwie plewy, pozostałe kłoski mają tylko jedna plewę dolną, o połowę krótszą od długości kłoska (Petersem 1972). Kłoski określa się jako bezostne, gdyż ich plewki nie wykształcają ości (Kozłowski i in. 1998). Kłoski 6-9 kwiatowe, do 15 mm długie (Szoszkiewicz 1978). Owocem są oplewione ziarniaki, długości 5-7 mm, podobne do nasiona kostrzewy łąkowej, ale ku podstawie nie tak wysmukłe, lecz bardziej krępe, prawie prostokątne, kanciaste. Osadka jest krótsza, grubsza, kanciasta, szeroko spłaszczona i silniej umocowana niż u kostrzewy łąkowej (Petersem 1972). Ziarniaki są płaskie z szeroką bruzda po stronie grzbietowej, barwy jasnobrunatnej zrośnięty z plewkami (Jankowski 2003). Ciężar tysiąca nasion wynosi około: 2 g (Petersem 1972) według Szoszkiewicz masa tysiąca nasion mieści się w granicach od 1,3 do 2,5 g (Szoszkiewicz 1978).

- wymagania siedliskowe oraz cechy biologiczne

Życica trwała jest zaliczana do grupy gatunków ozimych, wymagających do wydania pędów kwiatowych niskich temperatur w fazie wczesnego rozwoju. W fazie wegetatywnej rośliny tworzą rozetę liści. Nowe pędy powstają poprzez krzewienie (Domański). Pod względem glebowym i klimatycznym jest gatunkiem wymagającym. Pochodzi bowiem z klimatu oceanicznego, dlatego najlepiej rozwija się w rejonach o obfitszych opadach w lecie większej wilgotności powietrza i łagodnych zimach. Jako gatunek bardzo wyselekcjonowany w hodowli, ma znaczne wymagania glebowe (Szoszkiewicz 1978). Dla zapewnienia wysokich plonów gleba powinna być umiarkowanie kwaśna (pH 6-6,5) (Domański). Najlepiej rozwija się na czarnych ziemiach i żyznych glebach mineralnych. Mniej odpowiednie są dla niej gleby murszaste, zwłaszcza torfowe (Kozłowski i in. 1998). Ze względu na wczesne ruszanie wegetacji na wiosnę na glebach torfowych narażona jest na spóźnione przymrozki wiosenne (Szoszkiewicz 198). Duży wpływ na skład gatunkowy zbiorowisk, zwłaszcza w warunkach gleb torfowo-murszowych, mają warunki termiczne w okresie zimowym z uwagi na możliwość przemarzania niektórych gatunków traw (Grzegorczyk 1989, Warda 1999, Ćwintal 2001 w: Baryła 2005 [1]). Duże spadki termiczne przy braku okrywy śnieżnej są przyczyną głębszego zamarzania gleby, w czasie którego może zachodzić uszkodzenie systemu korzeniowego roślin, zwłaszcza motylkowatych oraz traw luźnokępkowych (Baryła 2005 [1]). W siedliskach pobagiennych, zwłaszcza na glebach torfowo-murszowych życica trwała charakteryzuje się większą wrażliwością na przemarzanie (Baryła 2006 5([2]). Potwierdzają to badania w rejonie Kanału Wieprz-Krzna (Baryła i Warda 1999, Ćwintal 2001 w: Baryła 2006 5[2]) W warunkach gleb torfowo-murszowych obserwuje się często zmiany składu gatunkowego, a zwłaszcza sukcesywne ustępowanie wartościowych traw, co wpływa na obniżenie plonowania i wartości paszy pozyskiwanej ze zbiorowisk trawiastych (Baryła 2005 [1]). Nie zaobserwowano jednak całkowitej eliminacji gatunku z runi zbiorowisk trawiastych wskutek działania zjawisk mrozowych ale jej sukcesywną rezygnacje niezależnie od sposobu użytkowania (Baryła i Warda 1999 w: Baryła 2006 5[2]).Życica trwała jest rośliną silnie reagującą na czynniki siedliskowe, między innymi na wilgotność, temperaturę gleby i powietrza, natężenie światła, zasobność gleby w azot oraz sposób użytkowania stosowana jest przede wszystkim w mieszankach do obsiewu pastwisk na glebach mineralnych. W Polsce znaczny odsetek użytków zielonych zlokalizowanych jest na glebach organicznych. Należy zatem w doborze gatunków i odmian mieszanek uwzględnić siedliska pobagienne, które charakteryzują się dużą pojemnością wodną i znaczną zasobnością w azot. Są to więc warunki bardzo korzystne do rozwoju i plonowania życicy trwałej (Baryła i Warda 1999 w: Baryła 2003). Obecność życicy trwałej w mieszankach pastwiskowych wpływa na wyższe plonowanie runi pastwiskowej nawet w środowisku pobagiennym , w którym ten gatunek ten ma mniej korzystne warunki rozwoju (Rutkowska i Lewicka 1989, Warda 1999 w: Baryła 2023). Większa podatność Lolium perenne na przemarzanie w warunkach siedlisk pobagiennych nie powinna eliminować tego gatunku z mieszanek łąkowo-pastwiskowych z uwagi na duży potencjał produkcyjny oraz wysokie zdolności regeneracyjne (Baryła 5([2] 2006).

Uprawa

przedplon

Pod plantacje nasienną najlepsze jest dobrze odchwaszczone i nawożone obornikiem stanowisko po okopowych. Dobrymi przedplonami są rośliny motylkowe (drobnonasienne i strączkowe). Stanowiska po zbożach są mniej odpowiednie, chociaż można uprawiać życicę na dobrze nawożonych i odchwaszczonych, głównie od perzu polach po pszenicy i jęczmieniu, zarówno ozimych jak i jarych. Plantacji nie powinno zakładać na polu, na którym w ostatnich dwóch latach uprawiano trawy (Domański )

Siew

Jeżeli stosuje się siew czysty życicy, to optymalnym terminem siewu jest przełom sierpnia i września. (Domański). Jeżeli zakładamy plantację wiosną wysiewając życicę z inną rośliną, wówczas w pierwszej kolejności sieje się roślinę towarzyszącą. Zwykle jest nią jęczmień jary wcześnie schodzący z pola. Roślinami towarzyszącymi mogą być też wczesne odmiany pszenicy jarej, rzepak jary. Optymalna ilość wysiewu dla odmian diploidalnych wynosi 8-10 kg/ha, dla tetraploidalnych 10-12 kg/ha nasion w pierwszej klasie jakości (Domański).

Nawożenie

Najsilniej na skład botaniczny runi i jej trwałość oraz na produktywność i wartość pokarmową masy roślinnej wpływa nawożenie. Zależnie od żyzności gleb, składu botanicznego runi, poziomu plonowania i sposobu użytkowania, ilość składników pobierana przez roślinność łąkowo pastwiskowa będzie różna (Domański 1999). W celu poprawy właściwości fizyko-chemicznych i biologicznych gleby oraz zwiększenia jej urodzajności należy przeprowadzić nawożenie podstawowe. Można to osiągnąć poprzez wapnowanie oraz nawożenie organiczne. Wapnowanie powinno przeprowadzać się co 3-6 lat, w zależności od ilości wprowadzanego wapnia do jego zawartości w glebie (Domański 1999).

W siewie czystym, późnoletnim stosuje się następujące ilości składników na 1ha:

50-60 kg p205

80-100 kg k2o

40-50 kg n

W przypadku zakładania plantacji nasiennej wiosna nawożenie NPK zalecane dla właściwej rośliny towarzyszącej w pełni zabezpiecza potrzeby pokarmowe życicy w początkowym rozwoju. Po zbiorze rośliny towarzyszącej należy zastosować nawożenie fosforowo-potasowe dostosowane do zasobności składników w glebie. Jeżeli zasobność w fosfor i potas jest bardzo wysoka rezygnuje się z nawożenia. Na glebach o średniej zawartości obu składników stosuje się 30-40 kg p2o5/ha, i 40-50 kg k2o/ha. Przy niskiej zasobności gleb wysiewa się 60-70 kg p2o5/ha i 80-100 kg k2o/ha. Niezbędne jest zastosowanie nawożenia azotowego w ilości 30-40 kg N/ha. Wysiewanie możliwie jak najwcześniej nawozów azotowych i fosforowo-potasowych wzmaga krzewienie się roślin i formowanie dobrze rozwiniętych pędów wegetatywnych. Sprzyja tez przyrostowi liczby pędów generatywnych w następnym roku (Domański).

- wartość gospodarcza oraz paszowa

- cechy fitochemiczne

Agrotechnika

-Przedplon

W omawianym doświadczeniu przedplonem dla życicy trwałej był kukurydza.

-Nawożenie

-Siew oraz zbiór

-Ochrona

Metodyka badań

Opis zasad prowadzenia doświadczenia oraz warunków pogodowych podczas ich przeprowadzania

Badania przeprowadzono w latach 2008 - 2009 w Hodowli Roślin Szelejewo Sp. zoo w województwie Wielkopolskim.

---