Formy podziału uczniów

- zastępy stałe - ustalane na dłuższy okres czasu

- zastępy sprawnościowe - według poziomu sprawności i wydolności uczniów

- zastępy sprawnościowe zmienne - tworzone w zależności od stopnia sprawności dla różnych dyscyplin lub realizowanych zadań

- drużyny - stosowane przy rozgrywkach

- grupy

- pary - stosowane przy ćwiczeniach wymagających współpracy - pomocy drugiego współćwiczącego

Formy porządkowe

- ustawienia podstawowe - zorganizowanie grupy (np. szereg, rząd, dwuszereg)

- ustawienia ćwiczebne - stosowane w celu przeprowadzenie ćwiczenia (np. obwód, koło, rozsypka)

- odliczanie oraz zwroty - służą do przemieszczania się w miejscu i podziały zespołu na mniejsze grupy

Formy prowadzenia zajęć:

• forma indywidualna

Każdy uczeń realizuje zadania indywidualnie, po swojemu, uczniowie mają pełną swobodę i ćwiczą według własnego pomysłu. Uczeń samodzielnie wykonuje rozgrzewkę, samodzielnie rozwiązuje zadania problemowe, lub też samodzielnie uczy się jakiegoś ćwiczenia. Rola nauczyciela sprowadza się do zapewnienia uczniom miejsca ćwiczeń, przygotowania odpowiednich środków, przyborów, przyrządów oraz wykonania czynności informujących i motywujących ucznia. Ułatwia nauczycielowi stosowanie metod kreatywnych, zwiększa aktywność ucznia.

• forma frontalna

Ma miejsce wówczas, gdy wszyscy uczniowie wykonują równocześnie identyczne ćwiczenia pod względem techniki, ilości powtórzeń, tempa, realizowana w różnorodnych formach ustawień oraz niekiedy z wykorzystaniem niektórych form podziału. Nauczyciel mający wszystkich uczniów w polu widzenia, kieruje całym zespołem stosując odpowiednie środki dydaktyczne. Klasycznym przykładem tej formy jest prowadzenie ćwiczeń kształtujących w kolumnie ćwiczebnej. Forma frontalna może być prowadzona w parach.

• Zalety:

• dość duża intensywność ćwiczeń (pod warunkiem, że nie stosuje sie przyborów i przyrzadów, bądź gdy jest ich dostatecznie dużo)

• bezpośrednie sterowanie przez nauczyciela obciążeniami i odpoczynkami w czasie ćwiczeń

• bezpośrednie oddziaływanie pedagogiczne na uczniów

• łatwa organizacja ćwiczeń i łatwy przebieg zajęć.

• Wady:

• forma nie pozwala stosować zasady indywidualności ćwiczeń do poszczególnych osób.

• Zastosowanie:

• przeprowadzanie ćwiczeń łatwych pod względem obciążenia i technik wykonywania, np. ćwiczeń kształtujących, we wstępnej fazie nauczania techniki, gdy u wszystkich uczniów występują podobne trudności i przy doskonaleniu ćwiczeń

• forma zajęć w zespołach

Ma miejsce wówczas, gdy dzielimy klasę na zespoły, a każdy zespół wykonuje zadania na swoim stanowisku. W ramach każdego zespołu uczniowie pojedynczo lub w parach przystępują do wykonania ćwiczenia, po czym wstępują do zespołu. Uczniowie oczekujący są obserwatorami lub pełnią czynności zabezpieczające. Ćwiczenia w grupach mogą mieć równoległy lub zmienny tryb postępowania.

TRYB RÓWNOLEGŁY - wszystkie zespoły wykonują identyczne zadania; możliwe jest stawianie przed celowo dobranymi zespołami (zastępy sprawnościowe) tego samego zadania , lecz o różnym stopniu trudności;

TRYB ZMIENNY - wykonywanie przez poszczególne zespoły, na każdym wyznaczonym stanowisku, innych zadań; po upływie określonego czasu następuje zmiana zespołów.

Każda grupa ma swojego zastępowego, który kieruje ćwiczeniami wewnątrz własnego zespołu, czuwa nad bezpieczeństwem. Nauczyciel sprawuje kierowniczą rolę w jednym zastępie korygując błędy.

Zastosowanie:

- na lekcjach kontrolnych w celu uniknięcia „punktów martwych”,

- w celu nauczania technik i taktyk sportowych od momentu, gdy pojawiają się różnice między poszczególnymi uczniami (indywidualizacja),

- gdy nie mamy wystarczającej liczby sprzętu, aby poprowadzić lekcję w formie frontalnej (np. nauczanie podań i chwytów gdy posiadamy zaledwie kilka piłek),

- w przypadku zaplanowania w lekcji ćwiczeń trudnych technicznie, wymagających aktywnej postawy nauczyciela

- w formie asekuracji, ochrony czy pomocy

• forma zajęć w zespołach z dodatkowymi zadaniami

Przebieg zbliżony do formy zajęć w zespołach, jednak aby skrócić czas oczekiwania uczniów na wykonanie zadania podstawowego wprowadza się dodatkowe, istotne gdy w zespole jest znaczna liczba uczniów, gdy wykonanie zadania podstawowego zabiera dużo czasu. Zadania dodatkowe uatrakcyjniają lekcje, pozwalają uczniom w większym stopniu rozwijać własną inicjatywę i samodzielność w działaniu, zapewniają zmienność pracy mięśniowej po wykonaniu zadaniu głównego. Zastosowane w głównej części lekcji zmieniają przebieg krzywej natężenia wysiłku, zwiększają częstotliwość i czas trwania ćwiczenia, racjonalnie rozkładają obciążenia ucznia na lekcji zgodnie z zasadami fizjologii i higieny pracy.

Zasady doboru zadań dodatkowych:

- powinny angażować inne partie mięśniowe niż te, które są obciążone przy zadaniu podstawowym,

- struktura ruchu zadania dodatkowego nie może być diametralnie inna niż zadanie podstawowe - utrudnia proces nauczania,

- powinny mieć charakter wyrównawczy, gdy ćwiczenie podstawowe wymaga dużego wysiłku i koncentracji,

- powinno to być zadanie proste, znane i dostępne dla wszystkich, by objaśnienie było jak najkrótsze i nie wymagało zbytniej koncentracji uwagi,

- powinny one służyć raczej rozwijaniu zdolności motorycznych

Wskazówki organizacyjno - metodyczne:

- między zadaniem podstawowym a dodatkowym stosować krótką przerwę,

- w zadaniach dodatkowych nie koncentrować się na dokładności w odwzorowaniu ruchu,

- zadania dodatkowe należy wprowadzać dopiero po dokładnym objaśnieniu i co najmniej jednokrotnym powtórzeniu zadania podstawowego,

- ilość powtórzeń powinna być regulowana przez nauczyciela lub w starszych klasach przez samych uczniów pamiętając o odpowiedniej przerwie przed zadaniem podstawowym

• forma obwodu ćwiczebnego

Uczniowie ćwiczą strumieniem na wielu stacjach, które składają się na obwód stacyjny. Stosuje się wówczas, gdy zadaniem jest utrwalenie umiejętności i nawyków lub doskonalenie zdolności motorycznych.

Na sali gimnastycznej lub otwartej przestrzeni wyznacza sie kilka punktów (8 do 10), w których umieszcza sie odpowiednie przybory lub przyrządy. W każdym z tych punktów nazywanych stacjami, uczniowie realizują określone zadania. Celem tych zadań jest kształtowanie sprawności motorycznej, a także wyrabianie umiejętności ruchowych. Zadania dotyczyć mogą kształtowania pewnych grup mięśniowych lub korygowanie wad postawy ciała.

Stacje rozłożone są zwykle w układzie kolistym, zespół uczniów podzielony jest na małe grupy, przeważnie dwie lub cztero osobowe. Liczba grup jest taka sama, jak liczba stacji. Każda grupa rozpoczyna ćwiczenia na jednej ze stacji. Po upływie określonego czasu (np. 1 - 3 minuty) grupa na sygnał nauczyciela dokonuje zmiany stanowisk. W ciągu lekcji lub jej głównej części uczeń powinien ćwiczyć na każdych stacjach , aby zrealizować na nich zadania. Ze względów organizacyjnych konieczne jest, aby zmiana stanowisk odbywała się równocześnie przez wszystkie grupy. Ciekawie ustawiony obwód ćwiczebny może uatrakcyjnić lekcje, eliminować nudę i zapobiegać miejscowym zmęczeniom. Zadania ruchowe powinny być odpowiednio dobrane pod kątem sprawności fizycznej. Aby skrócić czas omawiania ćwiczeń oraz by ćwiczący łatwiej zapamiętali treść i kolejność stanowisk - zadania ruchowe powinny być wcześniej przedstawione lub objaśnione na planszy lub uproszczonym rysunku.

Obowiązywać powinna zasada wszechstronności i naprzemiannosci.

Wskazówki organizacyjno - metodyczne:

- obwodów stacyjnych jest tyle, co zastępów czy grup i każdy uczniowski zespół ćwiczy na jednym z nich,

- wszystkie stacje są włączone do jednego wielkiego obwodu na którym ćwiczy cała klasa - dla uniknięcia przestojów - zastępy grupy zaczynają ćwiczyć przy różnych stacjach jednocześnie.

• forma stacyjna

Jest najbardziej intensywna formą prowadzenia zajęć. Zasady organizacji zajęć formą stacyjną zbliżone są do obwodu ćwiczebnego.

Główną zasadą formy stacyjnej jest to, że uczniowie ćwiczą pojedynczo, każdy oddzielnie na swoim stanowisku, które nazywamy stacją. Odpowiednio wybrane zadania ruchowe (12 do 14 stacji) usytuowane są na obwodzie Sali. Każda stacja ćwiczeń zawiera kolejny numer, a treść zagadnienia ruchowego powinna być przedstawiona w formie planszy lub uproszczonego rysunku, aby uczeń mógł łatwiej zapamiętać treść ćwiczenia.

Wcześniej ustala się czas trwania ćwiczeń, przerwy wypoczynkowe oraz kierunek zmiany poszczególnych stacji. Najczęściej przyjmuje się, że ćwiczący wykonuje zadanie ruchowe na jednej stacji w czasie od 30 sekund do 1 minuty, rozpoczynając i kończąc na sygnał lub po wykonaniu określonej liczby powtórzeń. Podobny jest czas przerwy między ćwiczeniami, podczas którego dokonuje się zmian między wskazanymi stacjami. Całkowite pokonanie obwodu następuje w momencie, gdy uczniowie znajdą się na stanowisku od którego rozpoczynali. Cały zestaw ćwiczeń na wszystkich stacjach można powtórzyć kilka razy. Należy pamiętać o tym, że uczniowie wykonują ćwiczenia oraz dokonują zmiany stacji w tym samym czasie.

• Forma strumieniowa (tor przeszkód)

Torem przeszkód nazywamy taką formę organizacyjną ćwiczeń, w której uczniowie pokonują w ruchu lokomocyjnym pewną przestrzeń wraz z ustawionymi na niej przeszkodami, które mogą być naturalne lub wykonane z przyrządów i przyborów. Pokonuje się je dowolnie lub w sposób ustalony przez nauczyciela w jak najkrótszym czasie. Przed rozpoczęciem ćwiczeń zapoznaje się uczniów z treścią i rodzajami ćwiczeń oraz z trasą toru i kierunkiem poruszania się. Tor przeszkód powinien zawierać takie elementy gimnastyczne, które aktywizowałyby cały organizm oraz kształtowały poszczególne cechy motoryczne. Tor przeszkód pokonywać można indywidualnie lub strumieniem, powtarzając go kilka razy.

Podział torów przeszkód:

• Ze względu na pochodzenie i rodzaj przeszkód:

• Tor naturalny polega na wykorzystaniu naturalnych form i ukształtowań terenu, między którymi wyznacza się trasę i kolejność oraz sposób pokonywania. Mogą być one wyznaczane w ciągu całego roku.

• Tor sztuczny - ustawiony jest w dowolnym miejscu (sala gimnastyczna lub boisko itp.) a przeszkodami są najróżniejsze przybory i przyrządy konwencjonalne i niekonwencjonalne.

• Tor kombinowany - powstaje z połączenia toru naturalnego i sztucznego. Przeszkody na nim mogą być stałe lub doraźne.

• Ze względu na trwałość torów przeszkód:

• Tory stałe - charakteryzują się trwałością i niezmiennością przeszkód, które są zamontowane na stałe.

• Tory doraźne - czyli tymczasowe, są ustawiane na konkretną lekcję w różnych warunkach z możliwością dowolnego określania długości toru i doboru przeszkód.

• Ze względu na kształt trasy:

• Tory zamknięte - są układane na obwodzie dowolnej figury geometrycznej. Początek i koniec toru są położone blisko siebie. Na takim torze może być więcej przeszkód (8-15) zainstalowanych na stałe lub doraźnie.

• Tory otwarte - są układane po linii prostej lub krzywej, a start i meta są w stosunku do siebie przeciwległe i daleko położone. Na torach otwartych stawia się mniej przeszkód (4-8). Mogą one być dłuższe, ale na tyle, aby nauczyciel nie stracił kontaktu wzrokowego i głosowego. Czasem można też ułożyć kilka takich torów obok siebie.

• Ze względu na ilość strumieni:

• Tory pojedyncze - jednostrumieniowe - są najprostszą formą organizacji tych zajęć, bowiem jest tu tylko jeden strumień ćwiczących.

• Tory równoległe - wielostrumieniowe - powstają na skutek powtórzenia kilku torów pojedynczych (np. jednorodnych) lub ustawienia kilku torów zróżnicowanych.

Sposoby pokonywania toru przeszkód:

- ćwiczący pokonują przeszkody kolejno od pierwszego punktu do ostatniego i wracają na początek toru dowolnym sposobem (okrężnie)

- uczniowie pokonują tor przeszkód w obu kierunkach (tam i z powrotem)

- dzieci pokonują tor wahadłowo, tzn. każdy pokonuje tor pojedynczo w jednym kierunku i ustawia się w rzędzie po drugiej stronie. Po wykonaniu ćwiczenia przez wszystkich uczniów, ten sam tor pokonują w odwrotnym kierunku, w tej samej kolejności.

Ostatni sposób pokonywania torów przeszkód przedstawia się następująco: ćwiczący stoją na 2 końcach toru i pokonują go przemiennie. Najpierw pokonuje tor uczeń stojący przy pierwszej przeszkodzie, po pokonaniu ustawia się na końcu drużyny przeciwnej, a rozpoczyna bieg uczeń stojący przy ostatniej przeszkodzie i tak na przemian (naprzemianstronnie).

Systematyka metod realizacji zadań ruchowych

METODA - sposób postępowania stosowany świadomie dla osiągnięcia określonego celu. W związku z tym, że w procesie kształcenia i wychowania efekt końcowy zależy od stopnia wewnętrznej aktywności uczniów, wydaje się, że to kryterium powinno stanowić podstawę klasyfikacji metod.

Zakres aktywności ucznia uzależniony jest od rodzaju stosowanego zadania.

Według Strzyniewskiego należy wyróżnić 3 rodzaje zadań:

- ściśle określone (osoba wykonująca nie musi wykazywać się twórczo, wszystko jest określone)

- częściowo określone

- problemowe

Realizacji tych zadań służy określenie metod:

• metody reproduktywne (problemowe)

Służą realizacji zadań ściśle określonych, wymagających ścisłego sterowania zewnętrznego (programowania), takich jak: nauka technik i taktyk sportowych, korekcja postawy, rehabilitacja pourazowa itd. Metody reproduktywne dzielą się na:

• metoda naśladowcza ścisła - nauczyciel stawia uczniów w sytuacji zadaniowej w wyniku nakazów i poleceń. Nauczyciel ściśle określa zadanie - ćwiczenie, a uczniowie ściśle odtwarzają (naśladują) pokazany ruch. Wierne odtwarzanie ćwiczenia jest nagradzane, a inwencja (odstępstwo od pokazanego wzorca) karane. Uczeń jest bierny od inwencji twórczej, ma dokładnie odtworzyć to, co pokazał nauczyciel.

Granice stosowalności: realizacja prostych zadań - ćwiczeń w sytuacjach, gdy czynności motywujące są albo niepotrzebne, albo nie odniosły zamierzonego skutku.

• metoda zadaniowa ścisła - nauczyciel stawia uczniów w sytuacji zadaniowej ścisłej, tzn. w takiej, w której uczniowie odczuwają wewnętrzna potrzebę osiągnięcia ściśle określonego przez nauczyciela celu.

Granice stosowalności: realizacja zadań ściśle określonych, raczej trudnych i złożonych

• metoda programowanego uczenie się - podobna do metody zadaniowej ścisłej. Różnica polega na tym, że program osiągnięcia celu nauczyciel podaje nie „na żywo”, lecz w postaci broszur lub tablic informacyjnych, a uczeń samodzielnie uczy się, kontroluje, koryguje i ocenia się.

Granice stosowalności: realizacja zadań ścisłych dających się stosunkowo łatwo zaprogramować w postaci ścisłej instrukcji

• metody proaktywne (usamodzielniające)

Służą do realizacji zadań częściowo określonych, gdzie uczeń w zaleconej sytuacji zadaniowej skłaniany jest do wewnętrznego, samodzielnego sterowania się w osiągnięciu celu.

• metoda zabawowa naśladowcza - nauczyciel stawia sytuację zadaniową, polegającą na wywołaniu u dzieci potrzeby naśladowania określonego przedmiotu lub zjawiska, którego istotą jest określony ruch. Zadaniem dzieci jest naśladowanie owego przedmiotu / zjawiska według własnego wyobrażenia i inwencji (programu), np.:

- naśladuj wiatrak,

- jesteś pajacem na sznurku,

- naśladuj kołyskę - leżenie tyłem,

- skoki zajęcze,

- bocian stoi na jedne nodze i trzepoce skrzydłami.

Granice stosowalności: realizacja gimnastyki ogólnorozwojowej dla małych dzieci.

• metoda zabawowa klasyczna - dzieci stawiane są w sytuacji zadaniowej poprzez podanie przez nauczyciela fabuły zabawy lub przepisów gry i odpowiednie czynności organizacyjne (celem przygotowania terenu zabaw i gier oraz przyborów). W tej sytuacji zachowanie się uczniów jest swobodne i samodzielne. Jedynymi ograniczeniami są fabuła i przepisy. Granice stosowalności: gry i zabawy, zawody

• metoda bezpośredniej celowości ruchu - nauczyciel stwarza sytuację zadaniową, polecając uczniom wykonanie prostego zadania w odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej. Celem bezpośrednim dla uczniów jest wykonanie zadania. Właściwy cel jest znany tylko nauczycielowi, np.:

- z przysiadu wyskocz jak najwyżej,

- z postawy stojąc dotknij kolan głową,

- stojąc w rozkroku tocz piłkę ósemkami między nogami,

- podrzuć piłkę w górę i staraj się ją złapać w najwyższym punkcie

Granice stosowalności: realizacja półścisłych zasad ogólnorozwojowych głównie gimnastycznych (dla dzieci).

• metoda programowanego usprawniania się - ćwiczący czuje się w sytuacji zadaniowej, ponieważ odczuwa potrzebę usprawniania się, w wyniku którego podejmuje określony program działania. Rolę regulatora czynności usprawniających sprawuje środowisko (teren, przyrządy, tablice orientacyjne). Wykonywanie konkretnych zadań wymaga pewnej inwencji od usprawniającego się, np. ścieżki zdrowia:

- biegowe,

- sprawnościowe,

- ćwiczebne,

- testowe,

- obciążeniowe,

• metody kreatywne (twórcze)

• metoda ruchowej ekspresji twórczej - nauczyciel stawia uczniów w sytuacji zadaniowej, którą uczniowie powinni samodzielnie, twórczo rozwiązać, przy czym każde rozwiązanie zademonstrowane przez ucznia uważa się za poprawne. Zadania polegają na inscenizacji określonych tematów ruchowych mimiką.

Metoda ta, stworzona przez Rudolfa Labana, nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywać tu będzie inwencja twórcza ćwiczących, ich pomysłowość, fantazja, doświadczenie ruchowe. W metodzie tej posługuje się różnymi formami ruchu, takimi jak: odkrywanie, naśladowanie, inscenizacja, pantomima, gimnastyka wykorzystująca ruch naturalny, ćwiczenia muzyczno - ruchowe, taniec itp. Metoda ruchowej ekspresji twórczej daje możliwość rozwijania się w zakresie wyczucia własnego ciała, wyczucia przestrzeni, wyczucia ciężaru ciała (siły), doskonaleniu płynności ruchu, w zakresie kształtowania umiejętności współdziałania z partnerem lub grupą.

Przykłady:

- naśladowanie szybowca, który się wznosi, krąży wysoko, a następnie łagodnie ląduje

- w przysiadzie podpartym naśladowanie wierzgającego konia - ze zmianą po każdym odbiciu miejsca zetknięcia stóp z podłożem

- przyjmowanie różnych pozycji, w których trudno utrzymać równowagę

- dzieci przyjmują postać „węża”, bezszelestnie pełzają, zwijają się, rozwijają, syczą.

- dzieci „małpki” w rożnych pozycjach z towarzyszeniem muzyki tańczą - tańczy całe ciało: ręce, nogi, głowa.

- z rozbiegu, wyskok w górę, żeby dotknąć „Słońca”

Granice stosowalności: zadania ruchowe wymagające inwencji twórczej

• metoda problemowa - nauczyciel stawia uczniów w sytuacji problemowej, to znaczy w takiej, z którą uczniowie spotykają się po raz pierwszy i nie znają sposobu jej rozwiązania. Uczniowie samodzielnie analizują sytuację, tworzą programy (pomysły) rozwiązania problemu i weryfikują jego poprawność w praktycznym działaniu.

Granice stosowalności: zadania problemowe z zakresu różnych sfer kultury fizycznej

5

---