M. Miksza: Zrozumieć Montessorii. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1998.

M. Montessorii (1870 - 1952) - urodziła się w środkowej Italii i była pierwszą kobietą, która uzyskała tytuł doktora medycyny. Od najmłodszych lat była wychowywana
do samodyscypliny, współczucia i wrażliwości na potrzeby innych ludzi. Konsekwentnie realizowała swoje plany życiowe. Najpierw średnia szkoła techniczno - przyrodnicza,
a następnie studia medyczne we Włoszech. Była asystentką w klinice psychiatrycznej
w Rzymie gdzie prowadziła badania nad dziećmi chorymi psychicznie.

Montessorii wyrażała poglądy, że zapewniając tym dzieciom odpowiednie warunki społeczne i pedagogiczne można im przywrócić dzieciństwo oraz wychować na normalnych ludzi. Warto podkreślić, że te poglądy zaczęła realizować w praktyce. W swoich poszukiwaniach dotarła do dzieł francuskich lekarzy -pedagogów G. Itarda i jego ucznia
E. Seguina oraz stosowanych przez nich pomocy dydaktycznych. Samodzielne studia, praca
z dziećmi upośledzonymi, stosowanie pomocy francuskich lekarzy wzbogacone o pomysły Montessori zaczęło przynosić niespodziewane efekty. Chęć zastosowania dotychczasowych doświadczeń w pracy z dziećmi normalnymi zaowocowała podjęciem przez M. Montessorii pracy naukowej na Uniwersytecie Rzymskim.

Międzynarodową sławę przyniosły jej jednak osiągnięcia w dziedzinie wychowania przedszkolnego. Tą działalność rozpoczęła od zorganizowania w Rzymie dla dzieci robotniczych od 3 do 6 lat eksperymentalnego przedszkola - Dom Dziecięcy (Casa dei Bambini). Pierwsze przedszkole pod tą nazwą zostało otwarte w 1907 r. M. Montessorii spędzała w nim każdą chwilę wolną od pracy na Uniwersytecie Rzymskim i praktyki lekarskiej. Wyposażała placówkę w meble dostosowane do potrzeb dzieci i stosowane
w psychologii eksperymentalnej materiały własnego projektu. Przygotowywała opiekunki
do pracy z dziećmi i nowymi pomocami. Zalecała, by niczego dzieciom nie narzucały i nie przeszkadzały im w zajęciach, które same sobie wybiorą. Po kilku tygodniach pobytu dzieci w placówce, M. Montessorii zaobserwowała zmiany zachodzące w ich zachowaniu - przede wszystkim wzrastało zainteresowanie materiałem dydaktycznym - dzieci wybierały
go chętniej niż typowe zabawki. Coraz bardziej doskonaliła opracowany przez siebie materiał dydaktyczny. Prowadząc obserwacje, M. Montessorii zauważyła zafascynowanie dzieci ciszą i włączyła ją do swojego systemu wychowawczego w postaci tzw. „lekcji ciszy". Podczas prowadzonych obserwacji odkryła także zjawisko „polaryzacji uwagi” - polegające
na szczególnym skupieniu się na wykonywanym zajęciu.

To odkrycie pozwoliło Montessorii w dalszych latach tak kształtować swoją koncepcję pedagogiczną, by w efekcie jej oddziaływania, dziecko mogło osiągnąć wewnątrzpsychiczną równowagę i harmonię z otaczającym go światem. Dalsze konsekwentne działania
M. Montessorii były jednym wielkim postulatem o „odnowę dorosłych”, czyli zmianę myślenia o sobie i dziecku, o miłość jako podstawową energię będącą źródłem energii prowadzącą do rozwoju człowieka i świata. Tą właśnie drogą Montessorii chciała realizować w praktyce takie wartości jak: prawda i piękno, dobro i sprawiedliwość. W swoich pracach
i działalności akcentowała centralną pozycję dziecka, które urzeczywistnia swoje życie zarówno jako istota biologiczna jak i psychiczno - duchowa.

Montessorii dostrzegała w dziecku wrodzoną aktywność i określała ją jako „normę”, prowadzącą dziecko ku rozwojowi. Osobowość dziecka jest już w nim w chwili narodzin i rozwija się poprzez wewnętrzną pracę. Montessorii zwróciła uwagę na coś,
co nazwała „absorbującym duchem”, czyli na całościowe intuicyjne zbieranie
i rejestrowanie wrażeń świata w okresie do 2,5 r. życia.

M. Montessorii wypracowała koncepcję pedagogiczną obejmującą cały rozwój dziecka, poczynając od urodzenia, aż do wkroczenia w wiek dorosły. Pedagogika ta dała dziecku szanse wszechstronnego rozwoju fizycznego, duchowego, kulturowego. Konsekwencją postępowania pedagogicznego w założeniu, Montessori ma być doprowadzenie dziecka do samodzielności, niezależności od dorosłych, odpowiedzialności
i miłości do świata M. Montessorii jest twórczynią systemu przedszkolnego, który idealizując "naturę dziecka", zmierza głównie do pozostawienia mu maksymalnej swobody
do spontanicznej aktywności i wszechstronnego kształcenia zmysłów. System M. Montessorii opiera się na założeniu, że każde dziecko, zarówno zdrowe, jak i niepełnosprawne, charakteryzuje spontaniczna aktywność, i wrodzony pęd do samorozwoju, i wychowania. Podstawą tak pojętego wychowania jest przede wszystkim praca rąk i wszechstronne kształcenie zmysłów.

Kluczem do pedagogiki M. Montessorii jest polaryzacja uwagi, czyli skupienie rozproszonej uwagi na jednym zajęciu lub przedmiocie, stanowi zamknięty cykl pracy dziecka, możemy w niej rozróżnić trzy części:

PRZYGOTOWANIE: rozpoczyna się postawą wyczekiwania. Dziecko nastawia się
na pracę, chodzi po pokoju, ogląda przedmioty, bierze je do ręki i odstawia. Szuka rzeczy, która do niego „przemówi". Jest podniecone, wybiera wśród różnorodnych przedmiotów Wewnętrzna potrzeba skłania dziecko do poznania tej rzeczy, wejścia z nią w bliższy kontakt, poznania jej. Jest to stadium niepokoju i poszukiwania. Przygotowuje dziecko do drugiej części - WIELKIEJ PRACY. Wychowawca może, a czasami musi dać dziecku pośrednią ochronę, respektując jednocześnie swobodę ruchu i pozostawiając dziecku swobodę wyboru. Wychowawca musi się wstrzymać z bezpośrednim ingerowaniem. Między pierwszą, a drugą częścią polaryzacji dziecko okazuje oznaki zmęczenia, jest ono pozorne: dziecko jest niespokojne, wstaje, chodzi tam i z powrotem. Nie można dziecka przywoływać
„do porządku", należy ten stan podtrzymywać, gdyż jest on potrzebny dla równomiernego
i kompletnego przebiegu wewnętrznego rozwoju dziecka.

WIELKA PRACA - dziecko ma prawo wybrania, jako pierwszej pracy, pracę najtrudniejszą, na którą skierowuje całą swoją uwagę. Pogrążone jest w tej pracy Do tej części należy chęć powtarzania ćwiczeń, aż do całkowitego nasycenia się dziecka, które powtarza tyle razy, aż pokona wszystkie problemy związane z tym zajęciem. Jest to czas intensywnej
i wytrwałej pracy, cechującej się wewnętrznym pogrążeniem i zewnętrzną izolacją. Dziecko nie reaguje na bodźce z otoczenia. Próby oderwania go od pacy, nie przynoszą efektów. Dziecko jednym przedmiotem utrzymuje łączność z otoczeniem. Główną właściwością tej fazy jest całkowite poświęcenie się pracy, która daje siłę do koncentracji
i potęguje energię, rozwija zdolności umysłowe i panowanie nad sobą.

SPOKÓJ - koniec cyklu aktywności. Jest to pełen zamyślenia spokój, dziecko więcej nie pracuje, wewnętrznie przeżywa to, co zrobiło. Ogląda swoją pracę, cieszy się z tego,
co dokonało. Jest to okres spokojnego przetwarzania zdobytych wrażeń. Odbywa się
we wnętrzu dziecka, w jego umyśle. Określany bywa „zamyślonym odpoczynkiem".
M. Montessorii nazwała ten okres „wewnętrzną skupioną pracą". Jest to czas odkryć. Konieczność jego uwzględnienia w dziecięcym procesie tworzenia jest ważnym aspektem wychowania. Bardzo ważne w tej pedagogice jest zrozumienie fenomenu nazywanego przez
M. Montessorii „chłonący umysł”. Posiada on siłę twórczą i występuje tylko u dzieci. Jest
to nieuświadomiona umiejętność do uczenia się. Dziecko uczy się inaczej niż dorosły.
M. Montessorii porównała dziecko z gąbką chłonącą nieświadomie wszystko z otoczenia
i podzieliła ten proces na następujące chronologiczne fazy:

* od 0 - 6 r. ż. - faza na język, ruch, zachowania społeczne, porządek

* od 7 - 12 r. ż. - faza na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło, uczucia religijne, różne dziedziny nauki

* od 13 - 18 r. ż. -faza uwrażliwienia na godność osobistą, odpowiedzialność i wiarę
we własne siły, szukanie własnych systemów wartości i norm, sensu życia

Polaryzacja uwagi to najważniejszy impuls twórczości. Dochodzi do niego poprzez trójfazowy cykl aktywności:

1. faza ćwiczenia: wybór przedmiotu

2. faza wielkiej pracy: uwaga dziecka związana jest z przedmiotem, którym się dziecko zajmuje (powtarzanie zajęcia)

3. faza kontemplacji: dziecko studiuje siebie we własnych dziełach, nawiązuje relację
z innymi ludźmi i otoczeniem.

W trzeciej fazie dochodzi do normalizacji. Rozwój dziecka wspiera odpowiednio przygotowane otoczenie:

* w aspekcie materialnym:

- budynek szkolny

- sprzęty

- pomoce rozwojowe Montessorii

-inne pomoce dydaktyczne wspierające rozwój dziecka

* w aspekcie strukturalno -dynamicznym:

- zasady pedagogiczno -dydaktyczne

- zasady pracy z pomocami rozwojowymi

- zasady porządku i wolności

* w aspekcie osobowym:

- nauczyciel

- wymierzona wiekowo grupa dzieci

- rodzice.

Opracowała: Sonia Długosz

ZEWiWP

Studia stacjonarne - III rok

Gr. II

---