Wykład 1
Epidemiologia
18.11.08r.
lek. med. Witold Dobracki
zaliczenie - test:
wykłady + część seminariów

Epidemiologia - Rys Historyczny
Różne przednaukowe (nadnaturalne) rozumienie przyczynowości chorób:
- według wierzeń ludowych - choroby były karą za sprzeciwianie się różnym diabłom, duchom i upiorom, wpływ czarów i rzucanych uroków, morowe powietrze,
- w tradycjach różnych kultur - powoływano się na oddziaływanie faz księżyca, pór roku (wylewy rzek i występowanie epidemii czerwonki),
- w starożytnej Grecji - Bóg zdrowia Asklepios jest przedstawiany w towarzystwie dwóch kobiet:
- po lewej Panakei (Wszechlecznictwa) - jej kult jest aktualny do dziś, poszukiwanie „panaceum” - leku na wszystko,
- po prawej Hygei (Higieny) - jedno z wcieleń Ateny, uczyła o zachowaniu zdrowia przy prowadzeniu racjonalnego trybu życia i stosowania we wszystkim umiaru.

Przyrodnicze wyjaśnienie przyczyn chorób:
- Hipokrates - uważany za ojca medycyny klinicznej, ale również jako pierwszy próbował wytłumaczyć pojawienie się choroby na podstawie przesłanek przyrodniczych i rozpatrywał choroby w kategoriach zjawisk masowych - pierwszy epidemiolog.

Zasada izolowania chorych od ludzi zdrowych była od dawna praktykowana i przestrzegana, np. w ok. 1200r. kościół katolicki usankcjonował opatrzenie za życia ostatnimi sakramentami przed izolacją chorego na trąd i wydaleniem go ze społeczności.

Fracastorius (1478 - 1553) - mnich, lekarz, poeta, pierwszy stworzył teorię infekcji - szerzenie się chorób poprzez niewidoczne gołym okiem drobiny (contagion) drogami: per contactum, per formitem, per aerem. Stworzył podwaliny nowoczesnej epidemiologii i nadał kierunek badaniom w dziedzinie chorób zakaźnych.

Jenner Edward (1749 - 1823) - twórca szczepienia przeciw ospie prawdziwej (variola vera s. nigra) - pierwszy wakcyno log. Wprowadził pojęcie - odporność gospodarza.

Graunt John - wprowadził z początkiem XVII w. w Londynie systematyczną rejestrację zgonów. Od 1629r. rejestry zawierały dane: imię i nazwisko, datę zgonu, rodzaj choroby. Są to najstarsze statystyki demograficzne. Na ich podstawie autor zwrócił uwagę na nadumieralność niemowląt płci męskiej.

Farr William - utworzył w XX w. Urząd Statystyczny w Anglii - pełne rozwinięcie idei rejestracji i analiz statystyczno-demograficznych.

Snow John - (1813 - 1858) - dowodził, że cholera jest chorobą zakaźną, autor pierwszych badań epidemiologicznych w czasie epidemii cholery w Londynie.

Era mikrobiologii w służbie epidemiologii - początki (era epidemiologii biologicznej):
Pasteur Ludwik (1822 - 1895) - twórca podstaw mikrobiologii. Odkrył etiologiczną rolę drobnoustrojów w przebiegu zakażeń. Zajmując się zakaźnością chorób wśród zwierząt stworzył koncepcję szczepień osłabionymi zarazkami (szczepienia przeciw wściekliźnie) - nowy etap i nadal aktualny w wakcynologii.

Robert Koch (1843 - 1910) - współtwórca mikrobiologii i założyciel nowożytnej nauki o chorobach zakaźnych. Odkrył bakterię wywołującą gruźlicę - Prątek Kocha. Opracował zasady klasyfikowania drobnoustrojów chorobotwórczych jako czynników etiologicznych chorób zakaźnych (tzn. „Triada postulatów Kocha”).

Komentarz
Efekty badań Ludwika Pasteura i Roberta Kocha sprawiły, że dokonało się przesunięcie zainteresowania ze środowiska na bakterie i inne czynniki biologiczne.

Współczesne podejście epidemiologiczne polega na opisie naturalnej historii choroby w populacji i opiera się na współuczestnictwie 3 głównych elementów odpowiedzialnych za wystąpienie choroby:
1. Czynniki gospodarza (osobnicze) - dziedziczność, wiek, płeć, stan odporności, stan odżywiania, ogólny stan zdrowia, choroby przebyte i aktualne, uprzednie (i trwające) narażenie na czynniki szkodliwe itp.
2. Swoiste czynniki chorobotwórcze (są w środowisku: wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty).
3. Środowisko:
- czynniki biologiczne (wyżej wymienione drobnoustroje i ich przenosiciele oraz rezerwuary: ludzie, zwierzęta, gleba, a także flora i fauna - ale pod postacią produktów /alergeny/ odzieżowych, żywnościowych),
- czynniki fizykochemiczne - cechy otoczenia: temperatura, wilgotność, zanieczyszczenia powietrza (chemiczne) atmosferycznego, wody, gleby, szkodliwości w miejscu pracy i w domu, promieniowanie, nasłonecznienie itp.,
- czynniki (warunki) społeczne: wzajemnie relacje i oddziaływania między jednostkami i grupami ludzkimi, aspekty organizacji i form życia społecznego (zależności, stosunki rasowe i kulturowe, dobra materialne, dobra duchowe).

Triada epidemiologiczna czyli model trójkąta epidemiologicznego:


czynniki środowiskowe

czynniki gospodarcze swoiste czynniki chorobotwórcze

Działanie czynników na człowieka jest korzystne lub niekorzystne.

Współdziałanie czynników może ulec wzmocnieniu lub osłabieniu:
- działanie addytywne - sumowanie się efektów biologicznego działania (zwykle mniejsze - rzadko większe, niż proste sumowanie się efektów),
- działanie antagonistyczne - działanie jednego czynnika „chroni” przed szkodliwym działaniem innego lub ogranicza szkodliwe następstwa tego działania.

WPROWADZENIE
Medycyna - część wiedzy o otaczającym nas świecie to:
- nauka o chorobie i zdrowiu człowieka,
- sztuka (umiejętność) leczenia chorych i zapobiegania chorobom.

W przyrodzie działa naturalna łączność przyczyn i skutków, dlatego medycyna zapobiegawcza (w oparciu o epidemiologię) zajmuję się tymi zależnościami:
- przyczyny korzystne (wpływy pozytywne na zdrowie człowieka),
- przyczyny niekorzystne (wpływy negatywne na zdrowie człowieka),
- zapobieganie i likwidacja skutków negatywnych przyczyn.

Medycyna zapobiegawcza - dbałość o zdrowie społeczeństwa, zapobieganie chorobom i w konsekwencji przedłużanie aktywnego życia jednostek i stanowi integralną część medycyny praktycznej - stanowi jeden z punktów widzenia lekarza w zwalczaniu chorób.

Epidemiologia - dostarcza usystematyzowanych opisów naturalnej historii chorób w populacji oraz naukowej metodologii dla uzupełnienia stanu wiedzy medycznej o etiologii i profilaktyce schorzeń.

Naturalna historia choroby - opis złożonej zależności pomiędzy środowiskiem a występowaniem i rozprzestrzenianiem się różnych stanów chorobowych wśród ludności.

Termin „epidemiologia” wywodzi się od trzech greckich słów:
EPI - „na”, „nad”, DEMOS - „ludność”, LOGOS - „nauka” (dawniej: nauka o tym /zaraza/ co przychodzi na lud -> nauka o rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych), zatem:
Epidemiologia - jest nauką, która zajmuje się badaniem czynników wywierających wpływ na stan ludności i jej zdrowie.
Epidemiologia - nauka o przyczynach i prawach szerzenia się chorób w populacji ludzkiej, o ich natężeniu i zapobieganiu.
inne przykłady:
Wg WHO:
1. Epidemiologia - to badanie czynników określających częstotliwość i rozprzestrzenianie chorób wśród ludzi.
2. Epidemiologia - to badanie warunków występowania chorób i niepełnosprawności w ludzkich grupach oraz czynników, które mają na to wpływ.


Wg K.F. Maxcy:
Epidemiologia jest gałęzią nauki, która zajmuje się badaniem wpływu różnych czynników środowiskowych na częstość i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych i niezakaźnych lub w ogóle różnych stanów fizjologicznych wśród ludzi.

Dobrą charakterystykę epidemiologii podał polski badacz J.K. Kostrzewski:
Epidemiologię - należy rozumieć jako naukę o rozpowszechnianiu, czyli o częstości występowania i rozmieszczenia chorób, inwalidztwa, zgonów i ewentualnych innych zjawisk biologicznych w populacjach ludzkich oraz o czynnikach wpływającyh na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie.

Dyscyplina ta ma swój udział w rozszerzaniu wiedzy medycznej, określając rozmiary problematyki zdrowotnej, ustalając czynniki etiologiczne oraz służąc ocenie wyników działalności leczniczej i profilaktycznej.

Wśród innych dyscyplin medycznych epidemiologia wyróżnia się tym, że bada człowieka w jego naturalnym środowisku jao członka zbiorowości, uwzględniając jego wrodzoną (uwarunkowaną genetycznie) podatność i ocenia wpływ zarówno środowiska sztucznego (utworzonego przez człowieka) na jego zdrowie.

1

---