Krzysztof Małek, V rok, teologia nauczycielska
Apokatastaza w tradycji Kościoła Wschodniego i Zachodniego
Apokatastaza jest, w ogromnym skrócie, teorią o powszechnym zbawieniu,
przez to nazywana również koncepcją pustego piekła. Nie jest myślą oryginalnie chrześcijańską, ale jak w większości konstruktów myślowych, przeszczepioną ze świata filozofii. Osiągnięcia myślicieli były fundamentem, na którym budowali swe warsztaty Ojcowie Kościoła.
Jako, że chrześcijaństwo pierwotne było „wychowankiem” kultury greckiej to właśnie tam toczyły się największe spory intelektualne. Mając tak ogromne zaplecze naukowe Biblię zaczęto rozdrabniać niemal na czynniki pierwsze doszukując się potwierdzenia różnych konceptów bądź tajemnej wiedzy. Tak doszło do odnalezienia słów w Piśmie Świętym mówiących o nieograniczonej miłości Boga. Wrażenie to potęgowali masowo mordowani męczennicy.
Miejscem skupiającym ekspertów zarówno z dziedziny Ksiąg Świętych
jak i filozofii była Aleksandria. Skupiający się tam twórcy dali podwaliny idei na gruncie
chrześcijańskim. To właśnie z nimi kojarzona jest apokatastaza na wschodzie.
Do najważniejszych przedstawicieli musimy zaliczyć: Klemensa Aleksandryjskiego, Orygenesaoraz Grzegorza z Nyssy. Każdy z nich kładł nacisk na różne aspekty tejże teorii. Pierwszy ujmował wszystko w kategorii pedagogicznej miłości i troski Boga.
Stwórca bowiem, zgodnie z myślą ucznia Pantena, nie był w żaden sposób powiązany
z człowiekiem. Miłość przekraczająca jakiekolwiek granice musiała przekroczyć również granicę śmierci. Drugi podkreśla rolę Boga jako Pedagoga idealnego, który przez wiele wieków stara się wyjaśnić stworzeniom upadłym, których jest kilka, ich własne błędy.
Duży nacisk jest położony na wolnej woli człowieka potrzebnej do podjęcia nawoływania Absolutu. Całkiem odmienne podejście prezentuje Grzegorz z Nyssy. Ten Ojciec Kościoła podkreśla zwycięstwo Chrystusa na krzyżu. Uważa, iż nie byłoby pełne, gdyby zło miało jakąkolwiek władzę w świecie. Żaden z innych wielkich chrześcijan wschodu nie dodał
nic znaczącego do wymienionych powyżej koncepcji. Były one jedynie regularnie modyfikowane, nieznacznie uzupełniane czy zubożane.
Ciekawie rysuje się jednak sytuacja na zachodzie. Ta część imperium nie była bowiem nigdy intelektualnie oryginalna. Kopiowała idee wschodnie i tłumacząc je na język plebsu,
za jaki wówczas uchodziła łacina. W tym jednak względzie zachodnia część
Imperium Romanum, przed i po upadku, wykazała się samodzielnością odrzucając jakiekolwiek poglądy o pustym piekle. Wiązać to możemy z bardziej prawniczą mentalnością potomków Romulusa i Remusa, dla których sprawiedliwość i prawo były niezbędnymi elementami życia człowieka. Mylącą postawą mógł się wykazać Ireneusz z Lyonu,
który pochodził i był pod wpływem wschodnich koncepcji. Ojciec Kościoła rozważając przypowieść o robotnikach wskazuje, że właściciel zrównał wszystkich w odpłacie.
Pisze jednak, że odrzucający Boga świadomie pozostaną na wieczność w piekle.
Jakąkolwiek formę apokatastazy odrzucił Augustyn w Państwie Bożym wypowiadając się
w tym traktacie w sposób apologetyczny odnośnie przypisywanych Orygenesowi poglądów. Postawę Kartagińczyka Kościół Zachodni przyjął na długie wieki jako swoją postawę.
Herezje obecne w życiu Kościoła posługiwały się tym modelem w sposób niemal swobodny. Tego tematu jednak nie podejmę, ponieważ wykracza to poza temat niniejszego przyczynku.
Por. M. Kowalczyk, Z. Danielewicz, Dogmatyka t.6, Warszawa 2007,s. 457.
Por. W. Szczerba, A Bóg będzie wszystkim we wszystkim… Apokatastaza Grzegorza z Nyssy. Tło, źródła, kształt koncepcji, Kraków 2008, s.24-54.
W tym miejscu należy wspomnieć o gnostykach i wszelkich innych dualistycznych ruchach wewnątrz chrześcijaństwa pierwszych wieków, jak np. antysomatyków.
Por. W. Szczerba, A Bóg będzie wszystkim we wszystkim… Apokatastaza Grzegorza z Nyssy. Tło, źródła, kształt koncepcji, Kraków 2008, s.55-61.
Por. M. Jaroszewicz, Apokatastaza w katolickiej teologii współczesnej, Wrocław 2013, s. 36 [dostęp 23.11.2015r.] http://www.dbc.wroc.pl/Content/24359/doktorat-Jaroszewicz.pdf
Por. W. Szczerba, A Bóg będzie wszystkim we wszystkim… Apokatastaza Grzegorza z Nyssy. Tło, źródła, kształt koncepcji, Kraków 2008, s.55-66.
Por. Tamże, s.72
Por. M. Jaroszewicz, Apokatastaza w katolickiej teologii współczesnej, Wrocław 2013, s. 36 [dostęp 23.11.2015r.] http://www.dbc.wroc.pl/Content/24359/doktorat-Jaroszewicz.pdf
Por. H. Pietras, Apokatastasis wg Ojców Kościoła. Nadzieja nawrócenia czy powszechna amnestia, [w:] „Collectanea Theologica” 62 (1992), s. 24-26.
Por. B. Ferdek, Spór o apokatastazę we współczesnej polskiej teologii katolickiej, [dostęp 23.11.2015r.] http://www.lexcredendi.pl/index.php/wyklady-mainmenu-5/60-sp-apokatastaze-wspesnej-polskiej-teologii-katolickiej