Definiowanie niepełnosprawności i najczęściej stosowane klasyfikacje niepełnosprawności w Polsce
Urszula Skrzypczak
W roku 1980 Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przyjęła i ogłosiła Międzynarodową Klasyfikację Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń, w której niepełnosprawność określona została jako biologiczna.
W procesie powstawania niepełnosprawności lub procesie stawania się osobą niepełnosprawną koncepcja ta przyjmuje trzy wymiary:
uszkodzenie - oznacza wszelki brak lub anormalność anatomicznej struktury narządów oraz brak lub zaburzenie funkcji psychicznych lub fizjologicznych organizmu, na skutek określonej wady wrodzonej, choroby lub urazu;
niepełnosprawność funkcjonalna - oznacza wszelkie ograniczenie lub brak, wynikający z uszkodzenia, zdolności wykonywania czynności w sposób i w zakresie uważanym za normalny dla człowieka;
upośledzenie lub niepełnosprawność społeczna - oznacza mniej uprzywilejowaną lub mniej korzystną sytuację danej osoby, wynikającą z uszkodzenia i niepełnosprawności funkcjonalnej, która ogranicza lub uniemożliwia jej wypełnianie ról związanych z jej wiekiem, płcią, oraz sytuacją społeczną i kulturową.
To „medyczne” podejście było krytykowane. W październiku 1994 roku rozszerzona definicja osoby niepełnosprawnej została przedstawiona przez Europejskie Forum Niepełnosprawności w Parlamencie Europejskim:
Osobą niepełnosprawną jest jednostka w pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących u niej uszkodzeń nie może przezwyciężać w taki sposób jak inni ludzie. Bariery te zbyt często są zwiększane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa.
W literaturze polskiej używa się najczęściej poniższych klasyfikacji:
Deklaracja Praw Dziecka ONZ podaje uproszczony podział upośledzeń:
fizyczne,
umysłowe,
społeczne.
Najpowszechniejsze upośledzenia (odchylenia od normy) klasyfikowane są na:
upośledzenie organów zmysłowych.
upośledzenia umysłowe,
upośledzenia charakterologiczne (zaburzenia w zachowaniu),
upośledzenia motoryczne.
Maria Grzegorzewska w 1964 roku dokonała klasyfikacji z punktu widzenia potrzeb praktycznych w szkolnictwie:
upośledzeni umysłowo (oligofrenopedagogika);
głusi: z resztkami słuchu, niedosłyszący, ogłuchli mówiący, głusi upośledzeni umysłowo (surdopedagogika);
niewidomi: z resztkami wzroku, niedowidzący, ociemniali, niewidomi upośledzeni umysłowo (tyflopedagogika);
kalecy (pedagogika terapeutyczna);
społecznie niedostosowani (resocjalizacja):
zaniedbani moralnie,
z zaburzeniami nerwowymi.
W aktualnie używanej terminologii zaniechano określenia upośledzenie umysłowe, zastępując je niepełnosprawnością. Mamy więc uczniów:
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym itd.
W szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych wszyscy wyżej wymienieni uczniowie, niezależnie od normy intelektualnej, typu schorzenia, dysfunkcji, deficytów rozwojowych itp., określani są wspólnym terminem uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W tym miejscu podkreślić należy, iż do grupy uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych zalicza się również tzw. ucznia zdolnego.
Podsumowując rozważania dotyczące niepełnosprawności należy przyjąć, że dziecko uznaje się za niepełnosprawne jeśli ma ograniczenia psycho-fizyczne, które w sposób istotny ograniczają jedną lub więcej z głównych aktywności życiowych.
Główne aktywności życiowe obejmują:
dbanie o siebie,
chodzenie,
patrzenie,
słyszenie,
mówienie,
uczenie się,
wykonywanie operacji manualnych,
pracę/ zdolność do podejmowania ukierunkowanej aktywności/,
oddychanie.
Bibliografia:
Lipkowski O.,1984 - Pedagogika specjalna, PWN, Warszawa.
Wapiennik E., Piotrowski R. 2002 - Niepełnosprawny- pełnosprawny obywatel Europy, Warszawa.