Wykład 12
Następny wykład w Sali 101A
Zwierzęta rzeźne to zwierzęta gospodarskie przeznaczone do uboju w celu dostarczenia zdatnych do spożycia produktów poubojowych mięsa, podrobów i tłuszczów. Ponadto dostarczają one cennych produktów nieżywnościowych skór, rogów, kości itp. Do zwierząt rzeźnych zalicza się trzodę chlewną, bydło, owce, kozy, konie i króliki. Do uboju przeznacza się zwierzęta młode i dorosłe. Pod względem ilościowym w Polsce najważniejsze grupy żywca rzeźnego to trzoda chlewna i bydło.
Drób to ptactwo domowe chowane i hodowane do celów użytkowych. Największe znaczenie przemysłowe mają kury produkujące jaja i mięso. Niektóre typy kur produkuje się wyłącznie na mięso jako tzw. brojlery - kurczęta mięsne. W przemyśle drobiarskim do uboju przeznacza się również gęsi, kaczki i indyki. Drób dostarcza też cennych surowców nieżywnościowych w postaci pierza i puchu. Jaja są surowcem w przemyśle jajczarskim. Otrzymuje się je głównie z chowu kur niosek prowadzonego systemem ekstensywnym tj. w chowie przydomowym, półintensywnym i intensywnym - czyli fermowym. Mleko krowie, owcze i kozie jest surowcem przerabianym w przemyśle mleczarskim, służy do produkcji mleka spożywczego, śmietany i śmietanki, masła, serów i napojów mlecznych oraz deserów, które określamy zbiorczą nazwą jako przetwory mleczne.
Ryby są surowcem w przetwórstwie rybnym pozyskiwanym przez jednostki rybołówstwa morskiego, jeziorowego i gospodarki stawowej. Rybołówstwo rzeczne ma niewielkie znaczenie gospodarcze. Spośród pozyskiwanych gatunków ryb największe znaczenie przemysłowe w warunkach Polski mają: śledź, dorsz, makrela, węgorz, szprot, sardynka i karp.
Ponadto ważnym surowcem zwierzęcym jest miód, pozyskiwanym od pszczół. Dostarczają one też wosku, mleczka pszczelego i kitu pszczelego znanego pod nazwą propolis. Te dwa ostatnie produkty są wykorzystywane w celach leczniczych oraz w przemyśle kosmetycznym. Duże znaczenie nieżywnościowe ma wełna pozyskiwana głównie od owiec stanowiąca cenny surowiec dla włókiennictwa. Również w wyniku hodowli jedwabników pozyskuje się włókna jedwabiu naturalnego wykorzystywane w przemyśle włókienniczym. Obydwa te surowce mają charakter ekologiczny.
Surowce uszlachetnione to podstawowa grupa produktów wytwarzanych w różnych branżach przemysłu przetwarzającego surowce rolne, roślinne lub zwierzęce i służących do wytwarzania różnych produktów żywnościowych, odzieżowych obuwniczych, futrzak, chemicznych, farmaceutycznych itp. Dla branż przemysłu, które je uzyskały są wyrobami końcowymi, najczęściej są stosowane w tych branżach, które nie utrzymują bezpośrednich związków produkcyjnych z rolnictwem. Surowce uszlachetnione są znacznie bardziej podatne na transport i magazynowanie aniżeli surowce pierwotne. Przykładem surowcem uszlachetnionych jest mąka wytwarzana w przemyśle młynarskim, stanowiąca podstawowy surowiec dla przemysłów piekarskiego i cukierniczego oraz cukier produkowany w przemyśle cukrowniczym a wykorzystywany w wielu branżach przemysłów spożywczych i nieżywnościowych. Surowce uszlachetnione znajdują coraz częściej zastosowanie w przemysłach nieżywnościowych np. do produkcji materiałów budowlanych czy różnych tworzyw sztucznych. Badania wykazały, że z wykorzystaniem cukru można uzyskać tworzywo nadające się do produkcji karoserii samochodowych. Cukier służy też do konserwacji drewna uszkodzonego przez korniki. Odchody zwierzęce w wyniku odpowiedniego procesu biotechnologicznego mogą dostarczać biogazu, którego produkcja może przyczynić się do rozwiązania problemów energetycznych głównie na terenach wiejskich.
Interwencjonizm państwa w agrobiznesie i biobiznesie
Interwencjonizm to polityka czynnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych i społecznych. Termin ten jest synonimem protekcjonizmu. Interwencja państwa naturalna - działania mechanizmów rynkowych i gospodarczych prawie zawsze dotyczy protekcji a polega na stworzeniu osłony lub ułatwień dla przynajmniej jednej gałęzi czy jednego sektora gospodarki. Przy tym protekcjonizm ma raczej ton ujemny, a interwencjonizm jest uważany za bardziej neutralny. W gruncie rzeczy znaczą one to samo. Istotą interwencjonizmu jest dążenie do zmiany naturalnych warunków gospodarczych w celu ochrony zagrożonych działów gospodarki lub stworzenia im uprzywilejowanych warunków do intensywnego rozwoju. Przy stosowaniu interwencji zarówno ochronnej - rozwijającej, jak i regulującej - ograniczającej należy uwzględnić fakt, że cała gospodarka jest wewnętrznie ściśle powiązana a zmiany w odniesieniu do jednej gałęzi gospodarki wywołują określone skutki w innych gałęziach, trzeba więc analizować skutki interwencji w dziedzinie nią objętej jak i w pozostałych dziedzinach. Również trzeba uwzględniać skutki interwencji występujące po pewnym czasie.
Działania interwencyjne można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne względem gospodarki kraju. Działania zewnętrzne to system ochrony czy uprzywilejowania produkcji krajowej wobec produktów zagranicznych, polegają one na wszelkiego rodzaju ochronie na granicy tj. stosowaniu ceł, kontyngentów - kwot ilościowych lub wartościowych w surowych przepisach sanitarnych, weterynaryjnych i innych, premiach eksportowych lub opłatach i dopłatach wyrównawczych. Działania te mają ułatwić eksport produkcji krajowej i pobudzić jej rozwój zwiększyć zatrudnienie lub chronić rynek wewnętrzny przed napływem towarów z zagranicy, które dzięki niższej cenie rzeczywistej lub uzyskanej w wyniku interwencji państw eksportującego mogłyby konkurować skutecznie z produktami krajowymi ograniczając ich zbyt i utrudniając działanie producentom krajowym. Stosowanie interwencjonizmu zewnętrznego w formie ceł kontyngentów, premii itp. Jest ograniczane groźbą retorsji tj. działania odwetowego władz innych państw. Natomiast wewnątrz kraju czynnikami ograniczającymi są skutki interwencji odczuwane przez inne działy gospodarki.
Interwencjonizm wewnątrz kraju polega na wspieraniu różnymi środkami i sposobami działalności poszczególnych gałęzi czy działów gospodarki, w tym celu najczęściej wykorzystuje się politykę podatkową przez stosowanie ulg i politykę kredytową, tj, kredyty preferencyjne a także gwarancje cenowe np. w firmie cen minimalnych lub gwarancje odbioru całej albo określonej części produkcji. Dotyczy to głównie rolnictwa ponieważ przemysł jako lepiej przystosowany do gospodarki konkurencyjnej nie wymaga takich zabiegów. Z mechanizmem interwencjonizmu wiąże się dylemat, kogo należy chronić - producentów czy konsumentów. Podkreślić należy, że obecny system dotowania rolnictwa w unii europejskiej jest korzystny zarówno dla rolnictwa, gdyż zapewnia opłacalność produkcji rolnej jak i dla konsumentów, gdyż umożliwia utrzymywanie na niskim poziomie cen żywności a tym samym kosztów utrzymania. Początki polityki protekcyjnej sięgają dwunastego wieku, kiedy Anglicy pierwsi wprowadzili prawo zbożowe skierowane m.in. przeciwko eksportowi zboża z Polski. Interwencjonizm miał m.in. na celu utrzymanie niskich cen produktów rolnych i żywnościowych, gdyż uważano, że wpłyną one na zwiększenie zdolności konkurencyjnej eksportu wyrobów przemysłowych. Jest to jeden ze sposobów ochrony przemysłu krajowego, istotną rolę w rozwoju gospodarczym odegrał nadzór państwa nad rozwojem przemysłu i jakością wyrobów a także popieranie rozwoju prywatnych przedsiębiorstw, wdrażanie postępu technicznego, rozwój sieci komunikacyjnej w tym budowa dróg utwardzonych, wodnych i rozwój floty, ustalanie przez państwo niskiej stopy procentowej od kredytów zwłaszcza preferencyjnych. Interwencjonizm jest przeciwieństwem liberalizmu. W procesie historycznym każde państwo wykształciło swoisty system interwencjonizmu, Polska również wypracowała własny system interwencjonizmu gospodarczego w tym również stosowany w agrobiznesie. Po przystąpieniu do unii europejskiej polska przyjęła system interwencjonizmu obowiązujący w całej unii europejskiej ustalony w ramach wspólnej polityki rolnej. Cena jest najważniejszym instrumentem regulowania rynku, ale w praktyce stosuje się też instrumenty niecelowe, ich zadaniem jest wzmacnianie lub korygowanie mechanizmu rynkowego. Instrumenty niecelowe stosowane przez państwo w ramach jedno polityki gospodarczej są wyrazem jego działalności interwencyjnej. W odniesieniu do rynku rolnego i żywnościowego stosuje się najczęściej następujące instrumenty niecenowe: cła, instrumenty paralelne tj. związane z cłami, opłaty wyrównawcze, kontyngenty kwotowe, podatek od towarów i usług - VAT, podatek akcyzowy, preferencyjne oprocentowania kredytów i politykę kursów walutowych. Cło jest różnie definiowane: jest to opłata nakładana przez państwo na towar w chwili przekroczenia granicy celnej danego państwa; jest podatkiem pobieranym na granicy państwa lub unii celnej; jest daniną o szczególnych cechach, w swoim charakterze zbliżoną do opłaty, którą pobiera się w związku z wydaniem zgody państwa na przekroczenie przez towar granicy celnej. Opłata ta ma cztery podstawowe cechy podatku - jest świadczeniem pobieranym przez państwo, przymusimy, bezzwrotnym i ogólnie obowiązującym.