27. Brytyjski empiryzm w XVII i XVIII wielu - ogólna charakterystyka, wspólne motywy (genetyczny empiryzm: polemika z natywizmem, czyli koncepcją idei wrodzonych; zależność idei i operacji umysłu od wrażeń zmysłowych, dostarczonych drogą doświadczenia). Klasyczne stanowisko J. Locke'a.
Empiryzm był zasadniczym stanowiskiem filozoficznym oświecenia. Zaczął się
i rozwinął w Anglii. Podstawy jego stworzył jeszcze w XVII wieku J. Locke. Ten kierunek filozoficzny, podobnie jak racjonalizm, odwołuje się do rozumu jako narzędzia poznania. Jednak inaczej niż racjonalizm, rezygnuje empiryzm z wszelkiej metafizyki, a tam samym zrywa całkowicie z tradycją arystotelesowsko - platońską. Nastawiony jest epistemologicznie (szuka źródeł, metod i możliwości poznania). Cechą charakterystyczną tego prądy był również minimalizm poznawczy - lepiej wiedzieć mniej, a pewniej. Znaczenie ma jedynie doświadczenie zmysłowe. Poprzez nie, drogą procesów racjonalnych, dochodzi się do prawdy, a samo poznanie zmysłowe nosi już znamiona prawdy. Zdaniem empirystów, idee wrodzone nie istnieją, wszelkie pojęcia wywodzą się z doświadczenia, pojęcia ogólne są to wyłącznie słowa.
Dwa empiryzmy:
Bacon - twierdził, że nie ma wiedzy prawdziwej bez doświadczenia, że bez oparcia się o fakty musimy popaść w błąd, powinniśmy więc trzymać się doświadczenia. Bacon mówił o tym, jak należy kierować umysłem. Jego teoria była normatywna, miała charakter metodologiczny. => (jego empiryzm był obiektywny)
Lock - twierdził, że wszelka wiedza, wszelkie wyobrażenia, wszelkie sądy, błędne tak samo jak prawdziwe, wytwarzają się na drodze doświadczenia, innej drogi nie ma. Umysł jest niezapisaną kartą, którą jedynie doświadczenie może zapisać. Lock mówił o tym, jak nasz umysł się rozwijał, zanim jeszcze mogliśmy nim kierować. Jego teoria była opisowa, genetyczna, miała charakter psychologiczny. => (jego empiryzm był subiektywny)
John Lock, podobnie jak Leibniz, był umysłem uniwersalnym, uważanym w swoich czasach za „współczesnego Arystotelesa”, nadano mu także przydomek Philantrophus - przyjaciel ludzi. Jego najobszerniejsze dzieło - Rozważania, zawierają nowożytną teorię poznania. Jest to wielki esej o ludzkim rozumie. Locke wykłada w nim swoje empirystyczne przekonanie, że nie ma nic w rozumie, czego by przedtem nie było w doświadczeniu zmysłowym: Nihil est in intellectu, quo non fuerit antea in sensu. Punktem wyjścia tych rozważań jest pytanie, w jaki sposób w naszej świadomości tworzą się wyobrażenia i pojęcia. Rozpatrując tę kwestię, Locke poddaje krytycznemu oglądowi możliwość ludzkiego myślenia.
Zaprzecza także poglądowi wyrażanemu przez Kartezjusza, że istnieją idee wrodzone, a dla poparcia swojej tezy odwołuje się do przykładu dzieci i ludów prymitywnych, dzikich czy też ludzi chorych umysłowo. Według Locke'a nasze wyobrażenia, idee, wywodzą się
z doświadczenia, z postrzegania zmysłowego. Jest ono pierwotnym źródłem wiedzy. To, co postrzegamy, to tylko własności rzeczy. Locke dzieli je na „pierwotne” (primary), czyli obiektywne, oraz na wtórne (secondary) - subiektywne. Pierwsze są związane z samymi rzeczami, i Locke zalicza do nich rozciągłość, kształt i ruch. Drugie, wtórne, tak jak barwa, smak, zapach - są wynikiem oddziaływania rzeczy na zmysły.
Zasady moralne są jeszcze mniej wrodzone niż zasady teoretyczne. Jeżeli zasada wrodzona jest prawdziwa, to nie potrzebuje udowodnienia. Ludzie mają różne zdania na ten temat - oznacza to nieprawdziwość idei wrodzonych. => wskazówki sumienia nie są apodyktycznie pewne.
Locke kwestionuje natywizm genetyczny - upatruje wiedzę w poświadczeniu.
TEZA EMPIRYZMU GENETYCZNEGO
W momencie narodzin człowieka, jego umysł jest niezapisaną kartą (tabula rasa), zapełnianą przez doświadczenie. Umysł zostaje zaopatrzony w idee, materiał z zewnątrz. Później umysł kojarzy sobie te dane, modyfikuje je, ale najpierw musi mu być dostarczony materiał. Za podstawowe źródło wiedzy, poznania uważał Locke wrażenia zmysłowe, impresję. Za drugie źródło wiedzy uważał natomiast refleksję. Początek wiedzy to początek doświadczania zmysłowego (nie ma wrodzonych informacji!). Doznawanie wrażeń = dochodzenie do idei.
Locke, choć kładł nacisk na empiryzm, zachował jednakże w swej teorii poznawania pewne czynniki wrodzone. Mówił, że przez doświadczenie nabywamy cały materiał wiedzy, ale tylko materiał; natomiast władze umysłu nie są nabyte, lecz z natury umysłowi właściwe; inaczej mówiąc, są mu wrodzone. Później dopiero wystąpili radykalniejsi empiryści, którzy twierdzili, ze nawet władze umysłu kształtują się w zależności od nabytego doświadczenia.
Według Locke'a doświadczenia nabywamy poprzez dwie drogi: doświadczając rzeczy zewnętrznych i doświadczając samego siebie. W jego terminologii świat zewnętrzny postrzegamy za pomocą postrzeżeń (doświadczenie uzyskiwane za pomocą narządów zmysłów), zaś operacje własnego umysłu za pomocą refleksji.
John Locke (1632 - 1704) - urodził się w tym samym roku co Spinoza, niemniej jednak należał już do innego okresu filozofii. Wzrastał w atmosferze postępu i całe życie był pionierem liberalizmu. W filozofii wzorował się na opisowym przyrodoznawstwie i medycynie: chciał badać umysł, jak przyrodnicy badają ciało; Kant nazwał go „fizjologiem umysłu”.
2