Agata Karkos
Pedagogika opiekuńczo- resocjalizacyjna,
Stacjonarne, 1 rok, 2 stopień, gr. 1.
PEDAGOGIKA POSTMODERNIZMU
Postmodernizm, czyli inaczej ponowoczesność, to prąd intelektualny i artystyczny rozwijający sie od lat 60 XX w. początkowo w USA potem w Europie Zachodniej w opozycji do dominującej kultury. Cechuje się zatarciem granic miedzy kultura elitarna a masowa oraz nawiązywaniem do innych epok i kultur, eklektyzmem, ludycznoscią, nieuznawaniem uniwersalnych reguł, norm i wartości estetycznych. Skutkiem postmodernizmu jest w filozofii i nauce odrzucenie uniwersalnie pojmowanej prawdy i uniwersalnych metod poznawczych, schematów w myśleniu i działaniu, upadek autorytetów. Termin postmodernizm wprowadzono do nauki już w latach 40 tych XX w. Począwszy od lat 70 tych jest on powszechnie używany dla określenia nurtu w nauce, charakteryzującego się ogólnym brakiem wiary w rozum, stosowane metody naukowe oraz postęp jako taki. Ten rewolucyjny prąd naukowy powstał w wyniku krytycznej odpowiedzi na poprzedzający go modernizm. stoi on w opozycji do uznanych już idei filozofii nowożytnej odzwierciedlając jednocześnie ducha współczesnej kultury i społeczeństwa w takich kluczowy dla siebie pojęciach jak:
fragmentaryczne ujmowanie świata,
pluralizm,
dechrystianizacja życia i myślenia,
relatywizm (zarówno poznawczy jak i etyczny),
otwartość na eklektyczne ujmowanie różnych systemów filozoficznych, religijnych itd.
Do głównych prekursorów i przedstawicieli postmodernizmu zalicza się między innymi: Marksa, Kirkegaarda, Freuda, a współcześnie - F. Fukuyamę czy T. Szkudlarka. Podstawowymi stosowanymi metodami w postmodernizmie są psychoanaliza i dekonstrukcja, jak również hiperrealizm polegający na pozbawianiu rzeczy ich pierwotnego kontekstu, tak, by mogły zostać ujęte w innych, nowych dla siebie realiach. Główną problematykę postmodernizmu stanowi rewizja i reforma kultury współczesnego społeczeństwa, które uznać można (w przeważającej jego mierze) za społeczeństwo informatyczne. W nurcie tym spotkać się można z pojęciem "kultury wyczerpania", które to wg Lyotarda oznacza kulturę "wykpionych autorytetów" oraz "zrelatywizowanych systemów wartości".
Postmodernistyczne teoria społeczna.
Przedstawicielami tej teorii są: m.in. Jean Baudrillard, Jean-Francois Lyotard i Frederick Jameson.
Według tej teorii społecznej postmodernizm łączy się z nowymi typami informacji, wiedzy, technologii. Kwestionuje modernistyczną ideę nauki jako formę rozumu lub pośrednika prawdy. Zakłada, że nauka nie jest wolna od wartości. Nauki społeczne - jako wytwór modernizmu - mogą jedynie odkryć „logikę społeczeństwa” poprzez „język, który odzwierciedla świat”.
Postmodernizm odrzuca wszystkie uniwersalistyczne roszczenia teorii i dyskursów, zakłada bowiem, że wszystkie teorie są relatywne tekstualnie i arbitralne. Podkreśla się niemożność dokonania akumulacji uniwersalnej wiedzy i krytykuje europocentryzm wszelkich teorii (Wielkich Opowieści). Dla postmodernistów istnieje tylko język, gdyż istnienie to gra rozgrywana z językiem, od którego nie można uciec. Rzeczywistość jest tylko lingwistycznym zwyczajem.
DEKONSTRUKCJA - metoda analizy rzeczywistości, ujawnia rolę społecznych punktów widzenia w teoriach, teoriach tekstach kulturowych.
KONTEKSTUALNA TEORIA RZECZYWISTOŚCI - wszystkie twierdzenia dotyczące wiedzy i prawdy są zrozumiałe i możliwe do dyskusji jedynie wewnątrz ich kontekstu społecznego; nie istnieje definitywna wersja rzeczywistości, każda prawda jest zasadna dla „innej wersji świata”
IDEA PODMIOTU ZDECENTROWANEGO - nacisk na analizę życia codziennego „szarych ludzi”, historię mas i grup, a nie Wielkiego Człowieka
Związki postmodernizmu z edukacją.
W dziedzinie pedagogiki, postmodernistyczny dyskurs edukacyjny wyraża się w spojrzeniu w jej przyszłość; jest to przejście w stronę nowego, nieznanego dotąd sposobu myślenia, jak również dystans dla modernistycznych idei. Postmodernistyczny nurt w pedagogice zapoczątkowali tacy autorzy jak: Z. Kwieciński, i L. Witkowski, dalej był on kontynuowany przez T. Szkudlarka i Z. Melosika. W ich licznych opracowaniach można znaleźć wiele wskazówek dla zrozumienia istoty ponowoczesnych społeczeństw.
Jak już zostało wspomniane, pedagogika postmodernizmu jest rodzajem pedagogiki krytycznej, której celem jest osiąganie jak najwyższej formy samorealizacji. Znaczącym terminem jest tutaj emancypacja, która stanowi punkt odniesienia dla większości ponowoczesnych teorii i praktyk edukacyjnych, przy czym teoria pedagogiczna jest uważana za "integralną część rzeczywistości, którą opisuje, wyjaśnia i pragnie zmieniać". Wśród poruszanych problemów do najczęstszych należą takie jak:
poststrukturalizm
głęboka ekologia
edukacja międzykulturowa
postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji globalnej
edukacja i kultura upozorowania
świat konsumpcji
kultura masowa i muzyka młodzieżowa
W postmodernizmie, dziedzina pedagogiki staje się jakby polem walki o jedną, uprawomocnioną wersję rzeczywistości. System oświatowy jest tutaj wielobarwny, rozproszony, czym stara się uwodzić swoich wychowanków. Następuje odejście od środków przemocy, indoktrynacji i rutyny, lojalności opartej na środkach kontroli i selekcji wobec obywateli (typowych dla monopolu władzy państwowej), na rzecz wieloznaczności i niedookreśloności form kształcenia, samostanowienia oraz samorealizacji i autoedukacji jednostek.
Według postmodernizmu nie istnieje uniwersalne uzasadnienie dla epistemologicznych, moralnych i pedagogicznych twierdzeń pedagogiki - niesie to ze sobą konsekwencje dla:
wiedzy pedagogicznej:
- nie jest uniwersalna, obiektywna, dyscyplinująca, homogeniczna (pochodząca z jednego źródła), naturalna
- w wiedzy znajdują się elementy władzy, która jest skonstruowana społecznie
- każda wiedza reprezentująca jakąś formę społecznie skonstruowanej praktyki jest uzasadniona
- znika podział na kulturę-wiedzę „niższą” i „wyższą”
B) nastąpiła dezintegracja dyskursu edukacyjnego:
- edukacja już nie ma kulturowego uprawomocnienia
- zamiast prawdy szukamy historii
szkoła staje w obliczu wielu grup społecznych, z których każda ma swoją prawdę i historię
zakwestionowano potencjał emancypacyjny pedagogiki i edukacji:
- zwątpiono w ideę postępu i rozwoju ludzkości
- pozbawiono pedagogikę „rdzenia wartości” i „uniwersalnej” teorii
- oskarżono pedagogikę o ETNOCENTRYZM, EUROPOCENTRYZM i ANDROCENTRYZM (`andros' - mężczyzna)
Związek postmodernizmu z edukacją niesie ze sobą zarówno wiele możliwości jak i zagrożenia:
Możliwości:
- akceptacja kategorii „różnicy”: odmienność nie jest złem,
- rezygnacja z narzucania innym praw i autorytarnego porządku
Zagrożenia:
- uznanie pedagogiki za dążenie do dominacji, będzie jej śmiercią
- zdecentrowanie polityki doprowadzi do rozproszenia potencjalnej mocy działań politycznych jako źródła zmiany świata
Konsekwencje dla klasy szkolnej:
nauczyciel stracił swój „instytucjonalny autorytet” na rzecz autorytetu o charakterze „osobistym”,
uprawomocnia się w klasie „różnica” - kulturowa, etniczna, płciowa, religijna
przywrócono znaczenie temu, co codzienne i popularne,
tożsamość młodzieży nie może być kształtowana „odgórnie”, pedagogiki ponowoczesne dają punkty „wyjścia”, ale nie „dojścia” w zakresie konstruowania tożsamości
Krytyka nurtu.
Konserwatywni krytycy postmodernizmu to: William Bennet, Eric Hirsch, Allan Bloom.
Do głównych zalet postmodernizmu zalicza się między innymi:
zerwanie z autorytaryzmem filozofii
postawa podejrzliwości
wiara w ogólnoludzką solidarność
względność prawd i ogólna tolerancja prowadząca do współistnienia wielu twierdzeń
Natomiast najczęściej kierowane zarzuty pod jego adresem to:
kłopoty z samookreśleniem (umiejscowieniem pośród innych prądów)
jego tezy często oceniane są jako banalne, niezrozumiałe lub po prostu błędne
pozorność postmodernistycznej rewolucji
sterylność poglądów
oderwanie od wszelkich religii, co uniemożliwia człowiekowi zajęcia postawy transcendencji
zagrożenie dla współczesnej teorii i praktyki edukacyjnej
Literatura:
Pedagogika t. 1., red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2004, s. 452 - 464.