Pedagogika postmodernizmu Zbyszko Melosik

Podstawowe cechy postmodernistycznej teorii społecznej:

Jest to nowy etap w historii i nowa formacja społeczno-kulturowa. Wyłania się nowych typów informacji, wiedzy i technologii

• Odrzucenie idei, że nauka sama w sobie jest „uprzywilejowaną formą rozumu lub pośrednikiem prawdy”

• Odrzucenie przekonania o prymacie wiedzy naukowej, ideę nauki wolnej od wartości oraz praktyczne i moralne znaczenie nauki

• Nauki społeczne zmierzają do odkrycia logiki społeczeństwa, jedynego prawdziwego języka który odzwierciedla świat; dążą do uwolnienia od społecznego kontekstu po to aby wyrażać „uniwersalny stan”- chodzi im o odkrycie uniwersalnej racjonalności, która dostarcza obiektywnych, wolnych od wartości standardów

• Odrzucenie roszczeń „Wielkich opowieści” – totalizujący, logocentryczny projekt, apodyktyczna prawda i złudny racjonalizm – nie są niezależne i obiektywne, redukują historię ludzkości do historii Zachodu

Dwa mity Wielkich opowieści:

• Wiara, że nauka może wyzwolić ludzkość

• Wiara, że istnieje jedność wiedzy, kształtującej kumulatywnie racjonalne pojmowanie człowieka, natury i społeczeństwa

• Kwestionowanie, że istnieje ścisły związek, między nauką, oświeceniem publicznym i postępem społecznym- niemożność akumulacji uniwersalnej wiedzy, każda taka próba jest dekonstruowana w celu ujawnienia roli szczególnego, społecznego punktu widzenia

• Odrzucenie koncepcji rzeczywistości społecznych typowych dla przeszłości, zastępowane są one bądź przez postrzeganie rzeczywistości jako „lingwistycznej konwencji” bądź kontekstualną teorię rzeczywistości- wszystkie twierdzenia dotyczące wiedzy i prawdy są zrozumiałe i możliwe do dyskusji jedynie wewnątrz ich kontekstu społecznego

• Odrzucenie dualizmu- nie ma definitywnej wersji rzeczywistości

• Rezygnacja z dążenia do poszukiwania prawda bo czyni ono –jako swój układ odniesienia- wszystkie kwestionowane kategorie- logikę, racjonalność, rozum

• Propagowanie idei podmiotu decentrowanego wyłaniającego się, dla którego układem odniesienia nie jest Wielki Człowiek historii, a życie codzienne

• Analiza rzeczywistości za pomocą dekonstrukcji- unieważnienia opozycji, które w imie jedności, czystości, porządku i hierarchii próbują wyeliminować różnice

Modernistyczny dyskurs edukacji, postmodernistyczne kontrowersje

Modernizm:

• Szczyt historycznego kontinuum o nieprzerwanym, postępowym charakterze w kierunku emancypacji ludu i oświecenia

• Wiedza: utopijny projekt indywidualnego i społecznego postępu, wiedza prezentowana „pod sztandarem oświecenia, moralnej godności, ostatecznej samorealizacji ludzkości”

• Modernistyczna wiedza i edukacja uprawomocniają się praktycznie ( działają) i metafizycznie (cywilizują)

• Jednostka ma koherentną, stabilną i jasno określoną tożsamość, a jej epistemologiczne zaangażowanie w obiektywny świat odbywa się przy bezpośredniej percepcji

• Różne tożsamości eliminowane są jako niedojrzałe lub prymitywne-> modernistyczne szkoły służyły jako uniwersalizująca instytucja promująca unifikujące ideały

• Wiedza szkolna- politycznie neutralna, ponad historyczna, brak dostępu do wiedzy traktowany jako dehumanizacja, deprywacja i marginalizacja

• Nauczyciele są uosobieniem moralności i mądrości (oświecenie)

Postmodernizm:

• Wiedza- lokalna kreacja typowa dla danego momentu historycznego, wiedza przestaje być uniwersalna, dyscyplinująca i homogeniczna

• Brak „jednej wiedzy” każda wiedza jest uzasadniona, brak podziału kultury

• Ustrój prawdy jest nieuporządkowany, chaotyczny- dekompozycja modernistycznej syntezy edukacji

• Zastąpienie polityki dystrybucji prawdy, polityką zwielokrotnienia- reprezentacji prawdy

• Szkoły stają w obliczu różnych publiczności z których kazda dąży do poparcia wiedzy

• Nie ma jednego metajęzyka, stąd pojęcia emancypacyjne mają związek z określoną wersją rzeczywistości

Postmodernizm i edukacja, możliwości i zagrożenia

Możliwości:

• Pluralizm teoretyczny- zniesienie iluzji jednej totalnej i całościowej teorii, akceptacja różnorodności teorii i ich propozycji

• Rezygnacja z autorytarnego porządku- rezygnacja z odwiecznych, systemowych praw rządzących rzeczywistością-> brak narzucania

• Akceptacja kategorii „różnicy”- odmienność staje się bogactwem i powinna być kultywowana

• Możliwość wglądu we własne stanowisko teoretyczne- rezygnacja z czystej racjonalności i uniwersalnej prawdy

Zagrożenia:

• Możliwość absolutyzacji kategorii dekonstrukcji i różnicy i zakwestionowanie projektu emancypacji jako takiego- uznanie za dążenie do dominacji

• Ryzyko represjonowania odmienności i różnic oraz wykluczanie tych, którzy są inni

• Rozproszenie potencjalnej mocy działań politycznych jako źródła zmiany świada

Szkoła: (ogólnie, plusy i minusy)

• Nauczyciel traci instytucjonalny autorytet, nabiera charakteru osobistego

• Uprawomocnienie różnicy- wszystkie alternatywy postrzegane sa jako gorsze, inne

• Nauczyciel traci prawo narzucania jednej perspektywy postrzegania rzeczywistości

• Otwarcie drogi do edukacji wielokulturowej i dialogu międzykulturowego i równouprawnienia mniejszości

• Przywrócenie znaczenia temu co codzienne i popularne- rezygnacja ze sztywnego intelektualizmu i encyklopedyzmu

• Otwartość nauczycieli na wartości i styl życia przynoszony przez uczniów do szkoły

• Rzeczywistość staje się intertekstualna- wszystko splata się ze wszystkim- Nauczyciel próbuje stworzyć warunki do edukacyjnej rozmowy, szukanie dróg krętej rzeczywistości społecznej

Konserwatywna krytyka postmodernizmu:

1. Odrzucenie postmodernistycznego realizmu i próby wyjścia poza dobro i zło- niedbała moralność, samopobłażanie

2. W miejsce niepewności ii relatywizmu proponowana jest edukacja oparta na dyskursie absolutnych wartości i niemożliwej do dyskutowania hierarchii wartościowej wiedzy