Rozdział 12

Testowanie i diagnoza psychologiczna……Zagadnienia te obejmują wybór testu i badanie testem, interpretację testu, określenie znaczenia dodatkowych informacji wykorzystywanych w badaniach psychologicznych oraz informacje dotyczące rodzajów testów i celów testowania.

Rodzaje testów, które omówiono są następujące:

• Testy poznawcze

• Neuropsychologiczne

2 powyższe grupy testów są wykorzystywane do diagnozy poziomów funkcjonowania poznawczego i zaburzeń neuropsychologicznych, w tym także funkcjonowania intelektualnego i do diagnozowania szeroko rozumianych zdolności (matematycznych, werbalnych, przestrzennych). Są to testy do badania: zdolności poznawczych (uwagi, funkcji motorycznych, sensomotorycznych, lateralizacji, percepcji i organizacji/integracji percepcji, uczenia się i pamięci, rozumowania abstrakcyjnego i myślenia kategorialnego, funkcji wykonawczych, języka, osiągnięć szkolnych)

• Przystosowania

• Społeczne

• Zaburzeń zachowania

3 powyższe grupy testów pozwalają na ocenę zdolności i motywacji do stanowienia o sobie i do nawiązywania relacji z innymi. Zachowania przystosowawcze obejmują wiedzę, umiejętności i zdolności, które pomagają jednostce sprostać codziennym wymaganiom i oczekiwaniom środowiska. Do problemów zachowania zalicza się trudności w przystosowaniu, które wpływają na efektywność funkcjonowania w codziennych sytuacjach życiowych.

• Funkcjonowania w rodzinie i związkach (dynamika rodziny, spójność i relacje interpersonalne między członkami rodziny; dopasowanie, wspólne zainteresowania, zaufanie, przekonania religijne par)

• Osobowości

• Zawodowe (inwentarze zainteresowań, wartości związanych z pracą, pomiar rozwoju i stopnia kariery oraz trudności w podejmowaniu decyzji związanych z karierą)

Obszary, w których wykorzystywane są testy to:

• Diagnoza

• Planowanie interwencji i ocena wyników

• Podejmowanie decyzji o charakterze prawnym czy urzędowym

• Budowanie samoświadomości, planowanie własnego rozwoju i własnych działań

• Przyjmowanie kandydatów do pracy

Wykorzystywanie testów jest tylko jednym z bardzo wielu sposobów otrzymywania informacji diagnostycznych o osobie badanej. Wymaga oceny i interpretacji wyników w kontekście historii życia osoby badanej, weryfikacji z wynikami wywiadu z samym pacjentem, rodziną, obserwacji, porównania z wynikami badania pacjenta innym testem.

Wybór testu i badanie testem

Diagnosta powinien mieć gruntowną wiedzę na temat własności psychometrycznych (trafności, rzetelności) danego testu (czy test spełnia standardy jakości, czyli czy tym samym jest wiarygodnym źródłem informacji o osobie badanej), procedury badania testem i interpretacji wyników testu. Powinien wziąć pod uwagę cechy demograficzne (m.in. wiek, płeć, zaplecze społeczno-kulturowe, język ojczysty, wykształcenie) grupy, dla której test został pierwotnie skonstruowany i dla której są dostępne dane normatywne. Należy wybrać test, którego normy dla grupy demograficznej są odpowiednie dla klienta. Należy się upewnić, czy zostały spełnione warunki badania testem np. czy osoba badana potrafi czytać, należy zadbać o poufność i bezpieczeństwo wyników i materiałów testowych.

Osoba badana musi wiedzieć kto będzie miał dostęp, wgląd do wyników badania, jaki jest wynik badania (w kilku wyróżnionych niżej w standardach sytuacjach nie musi poznać dokładnego wyniku badania), należy go przekazać w formie dostosowanej do możliwości odbioru osoby badanej. Badający musi wiedzieć kiedy decyzje oparte na wynikach testowych zostaną przekazane osobie badanej lub/i osobom trzecim.

Do wykorzystania i interpretacji testów stosowanych indywidualnie są niezbędne: wiedza teoretyczna, odpowiedni trening, specjalistyczne umiejętności, posiadanie odpowiednich licencji i przestrzeganie przyjętych zasad etycznych.

Dodatkowe źródła informacji wykorzystywane w testowaniu i diagnozie psychologicznej

Dodatkowe informacje można uzyskać od osób trzecich np. nauczyciele, członkowie rodziny, lekarze, z obserwacji zachowania, innych testów. Każda informacja pozwala na dokonanie trafniejszej diagnozy psychospołecznego funkcjonowania osoby badanej i ułatwia podejmowanie odpowiednich decyzji, jak decyzje: edukacyjne, selekcyjne, odnośnie planowania terapii, wyroków sądowych, przyznania opieki rodzicielskiej, kompetencji stawania przed sądem.

Cele testowania psychologicznego

• Testowanie dla celów diagnostycznych: w celu psychodiagnostyki (np. funkcji społecznych, emocjonalnych jednostki) i diagnozy neuropsychologicznej (np. funkcji percepcyjnych i motorycznych jednostki)

• Testowanie na potrzeby planowani interwencji i oceny jej wyników

• Testowanie na potrzeby podejmowania decyzji o charakterze prawnym i urzędowym. Osoba może się dobrowolnie poddać badaniu testowemu będącemu etapem diagnozy psychologicznej wymaganej np. przez sąd, ale może być też odwrotnie. Sąd lub urząd państwowy może nakazać diagnozę psychologiczną lub neuropsychologiczną obejmującą wykorzystanie różnych testów. Celem takiej diagnozy jest dostarczenie osobom trzecim np. sędziemu ważnych informacji o funkcjonowaniu klienta w obszarach, które mogą mieć znaczenie dla rozstrzyganej sprawy.

• Testowanie dla celów samopoznania, własnego rozwoju oraz podjęcia określonych działań np. w celu podjęcia decyzji o wyborze kierunku kształcenia lub kariery zawodowej

• Testowanie na potrzeby selekcji pracowników, wyboru na określone stanowiska

PODSUMOWANIE - STANDARDY

1. Osoby badające za pomocą testów psychologicznych powinny ograniczać wykorzystywane przez siebie testy i działania diagnostyczne do tych obszarów, w których są kompetentne. Kompetencje te powinny być potwierdzone przez odpowiednie wykształcenie, trening z superwizją, doświadczenie lub posiadanie licencji.

2. Osoby wybierające testy i interpretujące wyniki testowe powinny się starać unikać stronniczych interpretacji, zgodnych z oczekiwaniami osób i grup mających prawo do podejmowania decyzji na podstawie wyników testowych.

3. Testy dobierane do indywidualnych badań powinny być dostosowane do cech i pochodzenia osoby badanej.

4. Jeżeli wydawca zaleca, aby testy były stosowane w określonej kombinacji, to należy poznać dane, które stały się podstawą takiej właśnie procedury zestawiania testów, uzasadnienia określonej kombinacji testów oraz uzasadnienia interpretacji opartej na wynikach otrzymanych w badaniu zestawem testów.

5. Wybór kombinacji testów służących do postawienia złożonej diagnozy powinien odpowiadać celowi badania oraz być podporządkowany istniejącym danym walidacyjnym. Minimalne kwalifikacje osoby badającej i interpretującej wyniki wybranych testów obejmują odpowiednie wykształcenie i praktykę odbytą pod kierunkiem superwizora.

6. Kiedy konieczna jest diagnoza różnicowa, to, jeżeli jest to możliwe, należy wybrać test, o którym wiadomo, że pozwala raczej na różnicowanie między dwiema lub więcej grupami diagnostycznymi, a nie tylko na wyróżnianie przypadków wykraczających poza normę.

7. Jeżeli trafność diagnozy ocenia się, opierając na stopniu zgodności wniosków wyciągniętych na podstawie wyników testowych z diagnozą, to wykorzystywane terminy diagnostyczne powinny zostać starannie zdefiniowane i określone.

8. Specjaliści powinni się upewnić, że osoby badające testami i obliczające wyniki testowe pozostające pod ich nadzorem zostały właściwie przeszkolone w obszarach, w których stosuje się testy, oraz mają odpowiednią wiedzę o populacji, dla której przeznaczony jest test.

9. Specjaliści odpowiedzialni za nadzorowanie programów grupowych badań testowych powinni się upewnić, że osoby, które interpretują wyniki testowe, zostały odpowiednio poinstruowane co do sposobów interpretowania otrzymanych wyników.

10. Przed przeprowadzeniem badania testem specjaliści i osoby badające testami powinni przedstawić osobie badanej właściwe informacje wstępne w języku, który jest dla niej zrozumiały. Jeżeli istnieją okoliczności umożliwiające powtórne badanie testem, to osoby badane powinny zostać o tym poinformowane.

11. Specjaliści i inne osoby, które mają dostęp do materiałów i wyników testowych, powinni się upewnić, czy - zgodnie z wymaganiami prawnymi i etycznymi - została zachowana zasada poufności wyników testowych.

12. Specjalista zna dostępne dane normatywne, przestrzega zasad instrukcji (łącznie z kalibracją wyposażenia technicznego), sprawdza poprawność ocen wyników testowych i ich powtarzalność oraz dba o takie warunki badania testem, które umożliwią osobom badanych optymalne rozwiązanie testu. Jednak w takich sytuacjach, w których celom testowania najlepiej odpowiadają nie tyle optymalne co realistyczne warunki testowania, należy uzasadnić powody takiej decyzji i - jeśli to możliwe - przeprowadzić dla celów porównawczych badania w warunkach optymalnych. (np. jak klient z deficytem uwagi radzi sobie w warunkach realistycznych, gdy jest głośno, a jak w warunkach optymalnych, gdy jest cicho)

13. Osoby, które wybierają testy i wyciągają wnioski na podstawie wyników testowych, powinny znać dane dotyczące trafności, rzetelności wyników testowych oraz inwentarzy i powinny być przygotowane na logiczne uzasadnienie wszystkich aspektów diagnozy oraz wszystkich wniosków diagnostycznych.

14. Interpretacji wyników testowych w procesie diagnostycznym powinna towarzyszyć - gdy tylko to możliwe - analiza stylu opowiadania i innych istotnych cech jakościowych charakteryzujących zachowanie testowe. Źródłami takich informacji mogą być obserwacja zachowania osoby badanej podczas wywiadu psychologicznego oraz badania testowego, a także dane dotyczące historii jej życia.

15. Osoby korzystające z interpretacji danych testowych generowanych przez komputer powinny ocenić jakość tych interpretacji, jeśli to możliwe, dopasowanie norm, na których zostały oparte te interpretacje.

16. Interpretacje wyników testu nie powinny sugerować, że istnieją dane empiryczne dotyczące związków między konkretnymi wynikami testowymi a zaplanowanymi interwencjami i pożądanymi efektami, chyba, że są dostępne dane empiryczne dla populacji podobnej do tej, z której pochodzi osoba badana.

17. Dane dotyczące trafności kryterialnej powinny być dostępne wtedy, kiedy podstawą decyzji czy rekomendacji przygotowywanych przez specjalistę są dane aktualne.

18. Ogólnie rzecz biorąc, interpretacja wyników testu czy baterii testów powinna być oparta na danych otrzymanych dla wielu podobnych testów, z uwzględnieniem danych normatywnych i empirycznych oraz podstaw teoretycznych tych testów, jak też ich ograniczeń.

19. Interpretując wyniki testowe czy profil wyników otrzymanych w baterii testów, należy brać pod uwagę wiedzę o wielu czynnikach, które mogą wpłynąć na określone rezultaty testowe. Jeżeli ma to znaczenie, w raporcie z badania powinny się znaleźć opis i analiza konkurencyjnych hipotez wyjaśniających otrzymane profile wyników testowych.

20. Specjaliści powinni udostępniać wyniki badania testem osobom badanych, z wyjątkiem niektórych sytuacji sądowych lub urzędowych lub niektórych sytuacji dotyczących zatrudniania pracowników, kiedy klientem jest pracodawca. Informacje o wynikach powinny zostać podane w języku, który rozumie osoba badana lub, gdy jest to potrzebne, jej pełnomocnik.

---