Psychologia różnic indywidualnych, wykład 1 kwietnia 2010

Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT)

• Jan Strelau, ur. 1931

pytanie o metody badań, konieczność badania biologicznych podstaw.

Na podstawie RTT badamy związek cechy temperamentu - wskaźniki PTSD; badania nad endofenotypami zaburzeń psychicznych.

Geneza:

podstawowe właściwości układu nerwowego wyodrębnione przez I. P. Pawłowa:

• siła procesu pobudzenia

• siła proces hamowania

• ruchliwość procesów nerwowych

później Pawłow wprowadził 4. cechę, będącą cechą wtórną:

• równowaga procesów nerwowych (stosunek siły procesów pobudzenia do hamowania)

Podstawowe właściwości układu nerwowego w ujęciu Pawłowa:

siła procesu pobudzenia, SPP (=siła układu nerwowego) - zdolność komórek korowych do aktywności, przejawia się w tym, że komórka nerwowa jest zdolna pracować przy długotrwałym lub krótkotrwałym, ale silnym pobudzeniu, bez przejścia w stan hamowania ochronnego.

właściwości tych dwóch procesów miało wyjaśnić różnicę w szybkości uczenia się.

Siła procesu hamowania, SPH - siła układu nerwowego w zakresie hamowania warunkowego (wygaszania, różnicowania, odraczania). Przejawia się w odraczaniu reakcji, różnicowaniu bodźców.

Ruchliwość procesów nerwowych, RLN - zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany pobudzenia w hamowania i odwrotnie (przykładem jest ruchliwość na poziomie zachowań).

Równowaga procesów nerwowych, RWN - wtórna cecha oznaczająca stosunek siły procesu pobudzenia od siły procesu hamowania.

Konfiguracja tych czterech właściwości tworzy typ układu nerwowego (silny vs słaby):

typologia układu nerwowego wg Pawłowa i jej związki z typologią Hipokratesa - Galena

TYP SILNY TYP SŁABY

zrównoważony niezrównoważony

(choleryk

Ruchliwy powolny

(sangwinik) (flegmatyk)

Typ układu nerwowego wg Pawłowa stanowi odpowiednik temperamentu u człowieka.

Cechy układu nerwowego wyodrębnione przez kontynuatorów Pawłowa.

• Dynamiczność układu nerwowego (łatwość i szybkość powstawania procesów pobudzenia i hamowania w trakcie tworzenia reakcji warunkowych).

• Labilność układu nerwowego (szybkość powstawania i zanikania procesów nerwowych)

• Aktywowalność (opisuje stałe i genetycznie uwarunkowane różnice indywidualne w poziomie aktywacji). Tłumaczy, dlaczego ludzie są zróżnicowani; (lub?) odpowiada za indywidualny poziom aktywacji.

Biologicznie uwarunkowane cechy osobowości związane z typologią Pawłowa

• ekstrawersja

• neurotyczność

• lęk

• cechy RTT (żwawość <obejmująca szybkość, tempo i ruchliwość zachowania>, wytrzymałość <jako zdolność do długotrwałego wysiłku; nawiązuje do koncepcji siły procesów pobudzenia>, wrażliwość sensoryczna).

Założenia RTT:

źródłami teorii są:

• Pawłow, szczególnie koncepcje wrażliwości, wydolności (koncepcja podstawowych właściwości układu nerwowego)

• koncepcja aktywacji jako procesu.

• Koncepcja aktywacji wg Donalda Hebba i Leuby: dla każdej jednostki można określić szczególny poziom aktywacji, przy którym jednostka ta będzie najsprawniej funkcjonowała. Jest to poziom działania, przy którym jednostka podejmuje najmniejsze psychofizyczne koszta.

Temperament:

Cechy osobowości ujawniające się w okresie wczesnego dzieciństwa i posiadające genetyczne uwarunkowanie. Charakteryzują się też względną stałością i niezmiennością oraz dostępnością bezpośredniej obserwacji w zachowaniu.

(czy wystarczy wykazanie genetycznego uwarunkowania? Powinno się wskazać biologiczne mechanizmy funkcjonowania np struktury odpowiedzialne itp.)

biologiczne podstawy temperamentu w ujęciu RTT:

• biologiczną podstawę cech temperamentu stanowią mechanizmy biochemiczne i fizjologiczne związane z funkcjonowaniem ośrodkowego i wegetatywnego układu nerwowego (indywidualność neurohormonalna),

• mechanizmy biologiczne odpowiadają za regulację indywidualnego poziomu aktywacji funkcjonalnie powiązanego z cechami temperamentu,

• biologiczne mechanizmy cech temperamentu kształtują się w okresie życia płodowego na bazie wyposażenia genetycznego jednostki i w okresie postnatalnym, kiedy działając jako „blok” kształtują rozwój cech temperamentu w interakcji ze środowiskiem.

Nie jesteśmy w stanie badać dzieci młodszych niż 5-6 lat.

• mechanizmy te podlegają procesowi dojrzewania. Cechy temperamentalne mogą się więc zmieniać, ale w sposób rozwojowy.

Istotą tej teorii jest odniesienie temperamentu do formalnej charakterystyki zachowania.

Temperament -> poziom energetyczny (intensywność reakcji)

-> aspekt czasowy

niezależnie od tego, jakie to są zachowania, w jakim celu, ro zawsze możemy wyróżnić te formalne charakterystyki

poziom energetyczny zachowania: cechy temperamentu (dzisiaj zmieniona)

1. reaktywność (odpowiednik siły układu nerwowego w zakresie pobudzenia). Ujawnia się w zakresie siły reakcji w odpowiedzi na określoną sytuację. Bieguny: wrażliwość, wydolność. a) Na poziomie psychologicznym ujawnia się w różnicach indywidualnych w sile (wielkości) reakcji na ten sam bodziec lub sytuację;

b) rozróżnienie pomiędzy reaktywnością jako cechą i stanem.

100. mechanizm fizjologiczny reaktywności. Pojęcie WPEB (Współczynnika Przetwarzania Energii Bodźca).

Wskazuje na relacje między wielkością bodźca a wielkością odpowiadająca na reakcję. Trudności z przełożeniem na populację ludzką.

Schemat „prawa siły”

im silniejsza aktywacja, tym silniejsza reakcja.

WYSOKA --> DUŻA SIŁA REAKCJI

AKTYWACJA NISKA --> MAŁA SIŁA REAKCJI

ta zależność wydaje się być prawdziwa, ale tylko dla stymulacji w przedziale umiarkowanym, optymalnym dla jednostki. Dla poziomu podprogowego.

2. aktywność jako cecha związana z regulacją ilości i poziomu dopływającej do organizmu stymulacji

• aktywność jako regulator optimum aktywacji wynikającego z biologicznego mechanizmu reaktywności

• odwrotna zależność między reaktywnością i aktywnością zachowania. Im wyższa reaktywność tym niższa aktywność.

• Funkcją aktywności jest zaspokojenie indywidualnej potrzeby stymulacji (Eliasz)

optimum pobudzenia (aktywacji) wg Donalna Hebba

Wysoki poziom aktywacji: Sn -> przetwarzanie -> Wn+x

• wysoki poziom reaktywności (oraz WPEB)

• niski poziom aktywności

Niski poziom aktywacji: Sn -> przetwarzanie -> Wn+x

• niski poziom reaktywności (oraz WPEB)

• wysoki poziom aktywności

Szereg nie do końca wyjaśnionych założeń. Powstała zmodyfikowana wersja.

wysoki

niski

Poziom aktywacji

wysoki

Poziom wykonania

---