Materiały wyłącznie do użytku wewnętrznego. Tłumaczenie: A. Niemyjska na podstawie: Mikulincer, M., Shaver, P. R, Pereg, D. (2003). Attachment theory and affect regulation: The dynamics, development, and cognitive consequences of attachment-related strategies. Motivation and Emotion, 27, s. 77-102.

TEORIA PRZYWIĄZANIA - PODSTAWOWE POJĘCIA

Założenia prezentowanej tu koncepcji, wywodzą się z teorii przywiązania Bowlby'ego, który podkreślał rolę bliskich związków jako bufora lęku i źródła ochrony fizycznej. Według tego autora dążenie do bliskości (proximity seeking) jest reakcją alternatywną w stosunku do instynktownej walki-albo-ucieczki. Jednak osobiste doświadczenia interpersonalne, przede wszystkim z rodzicami lub opiekunami, modyfikują pierwotną strategię poszukiwania bliskości. Stąd od osobistej historii związków zależą różnice indywidualne w sposobie regulacji emocjonalnej w sytuacjach zagrożenia.

Style przywiązania i funkcjonowanie systemu przywiązania jako źródła różnic indywidualnych

Osoby znaczące (significant others - termin odnosi się do rodziców lub opiekunów), które są obecne wtedy, gdy dziecko ich potrzebuje, są wrażliwi na jego potrzebę bliskości i odpowiadają na nią, wspomagają optymalne funkcjonowanie systemu przywiązania i wspomagają kształtowanie bezpiecznego przywiązania (bezpieczny styl przywiązania). Dzięki niemu jednostka formułuje pozytywne oczekiwania dotyczące dostępności innych ludzi oraz tworzy pozytywny stosunek do własnej osoby jako kompetentnej i wartościowej. Strategie regulacji emocjonalnej (affect-regulation strategies) organizowane są wokół tych właśnie pozytywnych przekonań.

Kiedy jednak osoby znaczące są nieodstępne lub nie odpowiadają na potrzeby dziecka, dążenie do bliskości okazuje się nieskutecznym sposobem radzenia sobie w stresującej sytuacji. Warunki takie sprzyjają kształtowaniu negatywnej reprezentacji własnej osoby i innych ludzi (np. wątpliwości dotyczących dobrej woli ludzi, własnej wartości itp.) oraz innych strategii regulacji afektu niż dążenie do bliskości. Innymi słowy - dostępność obiektu przywiązania (attachment-figure availability) jest jednym z głównych źródeł zmienności strategii regulowania emocji. Zakłócenia bezpiecznej relacji, opartej na wrażliwości i zaspokajaniu potrzeb dziecka, prowadzą do wykształcania wtórnych strategii regulacji emocji - w porównaniu do pierwotnego - dążenia do bliskości.

Wyróżnić można dwa style przywiązania niepewne, które są związane z innymi niż pierwotne - poszukiwanie bliskości - sposobami regulowania emocji w trudnych sytuacjach. Styl lękowy oznacza brak poczucia bezpiecznego przywiązania przejawiający się silną [czasami niemożliwą do zaspokojenia] potrzebą bliskości, obawą o trwałość istniejących związków, wrażliwością na sygnały świadczące o zagrożeniu relacji (poszukiwanie „dowodów” zdrady, braku uczuć itp.) oraz lękiem przed odrzuceniem. Natomiast w stylu unikającym brak bezpiecznego przywiązania zastępowany jest kompulsywny poleganiem na własnej osobie (samowystarczalność) i preferowaniem emocjonalnego dystansu wobec innych ludzi.

Jak wymienione style przywiązania kształtują nasze funkcjonowanie emocjonalne?

ZALEŻNOŚĆ DYNAMIKI REGULOWANIA EMOCJI OD STYLU PRZYWIAZANIA

Shaver i Mikulincer (2002) zakładają, że dostrzeżenie potencjalnego lub rzeczywistego zagrożenia powoduje aktywację systemu przywiązania. Idea ta pochodzi od Bowlby'ego, które sądził, że „dziecko poszukuje obiektu przywiązania, kiedy jest zmęczone, głodne, chore, zatrwożone, a także wtedy, gdy nie wie, gdzie znajduje się ten obiekt” (Bowlby, 1982/1969, s. 307). Fizyczne lub psychologiczne zagrożenia powodują aktywację systemu przywiązania i pierwotnej strategii - dążenia do bliskości. Strategia ta polega na zwróceniu się do zinternalizowanych (uwewnętrznionych) reprezentacji obiektów lub rzeczywistych osób, które są źródłem wsparcia. Wraz z rozwojem jednostka nabywa zdolności do przywracania komfortu dzięki symbolicznym reprezentacjom obiektów przywiązania, jednak w żadnym wieku, nie jest całkowicie wolna od polegania na innych.

Rys. 1. Adaptacja integracyjnego modelu aktywacji i dynamiki systemu przywiązania Shavera i Mikulincera (Shaver i Mikulincer, 2002).

Sygnały zagrożenia?

Kontynuowanie wykonywanych aktywności

Strategie unikającego stylu przywiązania

Czy obiekt przywiązania jest dostępny, obdarza uwagą, odpowiada, etc.?

Poszukiwanie bliskości z rzeczywistymi (zewnętrznymi) lub zinternalizowanymi obiektami przywiązania

Aktywacja systemu przywiązania

Strategie bezpiecznego stylu przywiązania

Niepewne przywiązanie (potęguje dystres)

Angażowanie się w aktywności niezwiązane z przywiązywaniem (np. eksploracja, opieka nad innymi)

Bezpieczne przywiązanie

Efektywna współ-regulacja

Strategie deaktywujące

Strategie hiperaktywujące

Czy poszukiwanie bliskości jest wykonalną opcją?

Dystansowanie się zarówno od sygnałów zagrożenia jak i przywiązania

Strategie lękowego stylu przywiązania

Nadmierna wrażliwość (czujność) zarówno na sygnały zagrożenia jak i przywiązania

---