Środki masowego przekazu, a rozwój dziecka
Niebezpieczeństwa związane z audiowizualnymi środkami masowego przekazu
Telewizor, komputer, czy film video mają szczególny wpływ na psychikę dziecka. Dlaczego?
Programy, filmy, czy gry pełne realistycznych obrazów, efektów specjalnych, wzbogaconych o dźwięk, wartką akcję bardzo mocno działają na wszystkie nasze zmysły. Uruchamiają silne emocje, pobudzają układ nerwowy, przyciągają uwagę, wciągają i zachęcają do identyfikacji z postaciami z ekranu. Następnie na bazie psychologicznego mechanizmu naśladowania modelują zachowania, uczą różnych postaw i wartości. Im bogatsze, barwniejsze i bardziej realistyczne obrazy tym silniejsza identyfikacja i naśladowanie. Wobec tego im więcej czasu poświęci dziecko na telewizor i komputer tym bardziej będą one wpływać na jego funkcjonowanie i działanie. A jeśli dołożymy jeszcze do tego nieodpowiednie dla jego wieku treści pełne przemocy, agresji, erotyzmu, nastawienia na posiadanie i branie, to łatwo wyobrazić sobie jak negatywny może mieć to wpływ na rozwój dziecka i jego postawy wobec siebie, ludzi i świata.
Gotowe obrazy odbierane przez dziecko z ekranu telewizora czy komputera nie zawsze zachęcają do uruchamiania wyobraźni czy twórczego myślenia. Raczej pociągają za sobą odtwórcze powtarzanie widzianych scen, zachowań. Mogą być źródłem ryzykownych i niebezpiecznych zachowań dziecka, gdy próbuje ono postąpić tak samo, jak bohater z ekranu. Mały człowiek nawet do wieku szkolnego może mieć problemy z oddzieleniem, tego, co rzeczywiste i możliwe od tego, co jest fikcyjne i niemożliwe.
Czas spędzony przed ekranem telewizora i komputera jest bierną formą spędzania wolnego czasu, która może niekorzystnie wpływać na rozwój ruchowy i fizyczny małego człowieka. Brakuje mu naturalnej dla wieku aktywności ruchowej, przebywania na świeżym powietrzu i właściwego dotlenienia organizmu. Długi czas spędzany przed ekranem wpływa na wolniejsze uczenie się wykonywania drobnych prac na rzecz innych, samodzielności w czynnościach samoobsługowych. Znaczne ogranicza kontakty z innymi osobami, a szczególnie z rodzicami. To bardzo mocno rozluźnia więzi emocjonalne w rodzinie. Zbyt mało rozmów między rodzicami i dziećmi, brak wspólnych zajęć, zabaw zaburza prawidłowy rozwój społeczny i emocjonalny dziecka. Świat telewizyjnych czy komputerowych obrazów przez silne pobudzające działanie na układ nerwowy bardzo wciąga. Łatwo może odciąć od rzeczywistego świata i prowadzić do uzależnienia.
Szczególnie niebezpieczny wpływ na rozwój dziecka mają agresywne treści odbierane za pośrednictwem telewizora czy komputera.
Dowiodły tego liczne badania naukowe prowadzone na całym świecie. Sugestywne obrazy z ekranu telewizora mocno pobudzają zmysły i uruchamiają mechanizm identyfikacji i naśladowania. Im częściej dziecko ogląda treści agresywne tym bardziej modelują one jego zachowanie. Jeszcze bardziej niebezpieczne są "agresywne" gry komputerowe, często określane jako zręcznościowe a polegające na walce osoby grającej z różnymi istotami (ludźmi, zwierzętami, czy fantastycznymi stworzeniami) przy pomocy różnego rodzaju broni, stosowania tortur. Dlaczego?
W grze komputerowej gracz już nie tylko jest obserwatorem agresji, ale staje się jej sprawcą. To on dokonuje aktów agresji symulowanej na ekranie. Jeśli chce wygrać musi identyfikować się z bohaterem używającym agresji i przemocy jako środka do zwycięstwa i osiągnięcia celu.
Jaki to może mieć wpływ na rozwój osobowości dziecka?
Spójrzmy na wyniki badań naukowych prowadzonych w tym zakresie przez Katedrę Psychologii Wychowawczej i Rodziny w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, pod kierunkiem prof. M. Braun-Gałkowskiej. W programie badawczym porównywano dwie grupy chłopców w wieku 12-15 lat - grających i niegrających w "agresywne" gry komputerowe. Sprawdzano czy występują u nich znaczące statystycznie różnice w obrazie samego siebie, relacjach z innymi osobami oraz w postawach wobec rzeczywistości. Wyniki były następujące:
- U chłopców grających w "agresywne" gry komputerowe występowały statystycznie istotne różnice w zakresie obrazu samego siebie. Dotyczyły one: większej potrzeby dominacji, ekspansywności, postawy roszczeniowej wobec otoczenia, nastawienia na rywalizację i nie liczenia się z innymi, agresywności. Cechy te chłopcy akceptowali u siebie i nie widzieli potrzeby zmian. Słabiej natomiast wypadli w zakresie potrzeby porządku, wczuwania się w emocje innych osób, poczucia winy za wyrządzone zło czy potrzeby zmian u siebie.
- W zakresie kontaktów społecznych z innymi osobami grupę dzieci grających w "agresywne" gry cechowały: obojętność wobec innych, narcyzm, łatwość wchodzenia w konflikty, mniej współdziałania w relacjach z innymi, a więcej rywalizacji, akceptacja dla zachowań agresywnych, wyższy poziom niepokoju. (W zakresie tych cech różnice statystyczne były istotne).
- W postawach wobec rzeczywistości chłopców grających w "agresywne" gry, statystycznie różniły: postawa życiowa-"mieć", nastawienie na przyjemność i zaspokojenie własnych potrzeb, akceptacja wrogości wobec innych osób i zwierząt, uchylanie się od odpowiedzialności, interesowne pomaganie innym.
Przedstawiony powyżej zespół cech w międzynarodowych podręcznikach diagnostycznych chorób i zaburzeń opisuje osobowość aspołeczną. Czy to jest nasz zamierzony cel w wychowaniu?
Zespół psychologów prowadzących badania wyjaśniając niekorzystne wpływ "agresywnych" gier komputerowych na psychikę dziecka zwrócił uwagę na cztery działające tu mechanizmy:
Powszechność i banalizacja agresji, o czym decyduje jej nadmiar w programach telewizyjnych i komputerowych grach.
Desentyzacja, czyli zobojętnienie - agresywne obrazy przestają szokować, zaczynamy traktować agresję jak coś naturalnego i nie reagujemy na nią.
Zatarcie granicy między dobrem i złem - brak poczucia winy za agresję w grze, a wręcz przeciwnie nagroda w postaci wygranej za jej stosowanie, tak pozytywny, jak i negatywny bohater posługują się tymi samymi sposobami dotarcia do zwycięstwa.
Trening symulowania zachowań agresywnych - grając ćwiczę się w różnych możliwościach zachowań agresywnych.
Jeśli dziecko, często już od wieku przedszkolnego, codziennie od jednej do kilku godzin poświęca na agresywne gry to narażone jest na niebezpieczeństwo kształtowania się u niego osobowości aspołecznej, z widocznymi brakami w rozwoju emocjonalnym, społecznych i moralnym. Niebezpieczeństwo to jest tym większe, im mniej ma kontaktu z rodzicami, im więzi emocjonalne w rodzinie są słabsze, im bardziej telewizor i komputer wypełniają jego czas kosztem innych form aktywności.
Jak chronić dziecko przed negatywnym wpływem środków masowego przekazu?
- Warto pamiętać, że nie mogą one zastąpić kontaktów między rodzicami i dziećmi. Wspólny czas spędzony z dzieckiem, rozmowy, zabawy, uczenie go samodzielności, podejmowania obowiązków dostosowanych do jego wieku, norm i zasad społecznych, ważnych wartości powinny być podstawową formą kształtowania jego życiowych postaw i pozytywnego wpływania na jego rozwój.
- Wybierając różne środki masowego przekazu dobrze jest zwrócić szczególną uwagę na książki, czasopisma dziecięce, audycje radiowe czy nagrania płytowe. One rozbudzają wyobraźnię, fantazję, twórcze myślenie, zamiłowania czytelnicze. Mogą być punktem wyjścia do kontaktu, do aktywności plastycznej, zabawy, gry, uczenia się. Zostawiają rodzicowi miejsce na dodatkowe wyjaśnienia i wzmacnianie pozytywnych postaw oraz wartości.
- Dobierając literaturę, audycje, programy czy gry komputerowe należałoby kierować się nie tylko wiekiem i możliwościami rozwojowymi dziecka, ale też treściami, które niosą. Warto je sprawdzić zanim damy je dziecku i zadać sobie pytanie czy treści te zgodne są z tym, co ja jako rodzic chciałbym dziecku przekazać. Szczególnie ważne jest selekcjonowanie programów telewizyjnych i gier komputerowych pełnych agresji i przemocy.
- Konieczne jest limitowanie czasu spędzanego przez dziecko przed ekranem komputera czy telewizora. Do prawidłowego rozwoju potrzebuje ono dużo aktywności ruchowej, zabaw na świeżym powietrzu, uczenia się samodzielności, kontaktów społecznych, wykonywania drobnych obowiązków, rysowania, malowania, słuchania i rozmawiania z innymi.
- Czytaj, słuchaj, oglądaj, graj razem z dzieckiem. Wtedy masz możliwość wyjaśniania, korygowania tego, co niewłaściwe, tłumaczenia, przekazywania, co myślisz na ten temat, a więc kształtowania jego postaw i systemu wartości.