RODZAJE METOD I TECHNIK BADAŃ SPOŁECZNYCH.

Metoda: pewna procedura postępowania np. obserwacja, eksperyment, wywiad.

Technika: uszczegółowanienie procedury postępowania. To podanie konkretnych metod dla uszczegółowienia badania, może być: jawna, ukryta, pisemna, ustna.

Narządzie badawcze: to instrument pomiarowy np. ankieta, wywiad, karta, skaner, kamera i tp.

Typologia wg. Lutyńskiej: podział technik na :

1 ze względu na obserwację: - obserwacyjne np. wywiad nieobserwacyjne np. ankieta

2 ze względu na sposób komunikowania się: - bezpośrednie np. wywiad -pośrednie np. ankieta

3 Ze względu na stopień kontroli

- kontrolowane np. wywiad

- niekontrolowane np. ankieta

Techniki projekcyjne: opierają się na zasadzie bezpośredniej i mają 2 etapy: 1-przedstawiamy historyjkę

2-zadajemy pytania dotyczące sposobu postępowania w danej sytuacji

Podział technik ankietowych:

1 ze względu na sposób przekazu:

-pisemny np. ankieta indywidualna

-z przekazem dźwiękowym np. radio, TV 2ze względu na kontrolę:

-pod kontrolą badacza np. technika audytoryjna, technika ankiety indywidualnej

-bez kontroli badacza np. pozostałe

Techniki ankiety a techniki wywiadu:

-techniki ankiety to pytania zamknięte, nie ma ankietera, nieobserwacyjna technika, nie ma kontroli, komunikacja pośrednia

-techniki wywiadu: pytania otwarte, ankieter czyta pytania, ankieter zapisuje odpowiedzi, obserwacyjna technika, bezpośrednia.

OBSERWACJA to celowe, tzw. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu procesu lub zjawiska.

Obserwacja zawsze dotyczy konkretnego zachowania, działania i interakcji symbolicznej w (prostych lub złożonych) sytuacjach społecznych bez względu na to czy sytuacje te zostają umyślnie stworzone dla eksperymentalnych celów czy powstają spontanicznie w warunkach naturalnych.

Charakterystyczne cechy obserwacji: Premedytacja - obserwacja jest przeprowadzana w celu rozwiązania ściśle określonego zadania, sformułowanego dokładnie i szczegółowo. Planowość - metoda stosowana jest wg planu odpowiadającego celowi obserwacji. Celowość - uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk. Aktywność - obserwator dokonuje selekcji spostrzeżeń poszukując interesujących go cech obserwowalnego przedmiotu, wykorzystując posiadaną wiedzę i doświadczenie. Systematyczność - obserwacja powinna być przeprowadzona wg określonego systemu, powinna trwać ciągle, pozwalając spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach jego istnienia.

Rodzaje obserwacji:

1Bezpośrednia i pośrednia

Podział ze wzgledu na dostęp badacza do badanych przez niego zjawisk. Obserwacja bezpośrednia - badający zbiera dane ma możliwość sprawdzenia wiarygodności tych danych, odwołując się do innych metod badawczych np. do wywiadu, eksperymentu. Szczególnym przykładem obserwacji bezpośredniej jest obserwacja uczestnicząca - obserwator na okres badań stara się wejść do danej zbiorowości by obserwować ją od wewnątrz 9jako jeden z tych uczestników, którzy ją tworzą) jest to obserwacja przeprowadzana z pozycji uczestnika. Obserwator sam osobiście dokonuje spostrzeżeń badanego przedmiotu, przeprowadza rozmowy, słucha rozmów, obserwuje czynności, sam pisze sprawozdania.

Obserwacja pośrednia - badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie. Do swoich celów badawczych wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, zawarte np. w sprawozdaniach, archiwach, dokumentach. Taki rodzaj obserwacji nie jest jednak typowy dla badań socjologicznych, może być przydatny jednak w innych naukach społecznych takich jak historia czy etnologia.

2Kontrolowana i niekontrolowana.

Dotyczy różnic w sposobach zbierania materiały faktograficznego.

Obserwacja kontrolowana - prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, np. kwestionariusze, schematy, normy. Gromadzenie materiałów ma charakter bardziej selektywny i dokonywane jest w oparciu o przygotowaną kategoryzację interesujących badacza zjawisk.

Obserwacja niekontrolowana (nieskategoryzowana) - - prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacja planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób jaki prowadzący uzna za właściwe w konkretnym przypadku.

3Jawna i ukryta. Dotyczy aspektu sytuacji badawczej - opiera się na kryterium jawności postępowania badawczego.

Obserwacja jawna - badani wiedzą że są przedmiotem obserwacji; nie są jednak dokładnie informowani o celach badań lub ich przedmiocie. Jeżeli ludzi są świadomi tego że są przedmiotem badań , wówczas ich zachowanie staje się nieautentyczne - nabiera cech sztuczności co może przyczynić się do uzyskania w badaniu fałszywych danych.

Obserwacji ukryta - obserwowani nie wiedzą że są przedmiotem prowadzonych badań nie peszy obserwowanych co pozwala na uchwycenie ich naturalnego zachowań.

4Uczestnicząca i nieuczestnicząca

Bazuje na kryterium udziału badacza w życiu grupowym.

Obserwacja uczestnicząca - odnosi się do takiej sytuacji badawczej gdzie obserwator jest czynnie zaangażowany w życie badanej grupy. Przyjmuje on rolę jednego z jej członków i na bieżąco wykonuje związane z tym zadania. Badania zjawisk obserwowane są o wewnątrz życia grupowego. Obserwacja nieuczestnicząca - badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania grupy, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku.

PODSTAWOWE ROLE BADACZA PROWADZONEGO OBSERWACJE WG B.H. JUNKERA

1Kompletny uczestnik - badacz staje się pełnym członkiem obserwowanej grupy, działalność badawczą utrzymuje w całkowitej tajemnicy. 2Uczestnik jako obserwator -członkowie grupy wiedzą o działalności badawczej obserwatora 3Obserwator jak uczestnik -kontakty badacza z grupą mają charakter formalny 4Kompletny obserwator -eliminacja jakichkolwiek interakcji z grupą

Realizacja badań obserwacyjnych:

I etap czynności przygotowawcze:

-sformułowanie zagadnienia badawczego, ustalenie przedmiotu obserwacji -ustalenie warunków obserwacji, określenie roli badawczej obserwatora, przygotowanie projektu (planu) postępowania badawczego

-przygotowanie wyposażenia technicznego obserwatora -uzyskanie dostępu do środowiska (wymaga nawiązanie kontaktu z przedstawicielami grup czy instytucji które mają być przedmiotem badań)

II etap - zbieranie materiału faktograficznego:

*prowadzenie obserwacji niekontrolowanych - istotnego znaczenia nabierają takie zjawiska badawcze jak: -spostrzeganie zjawisk - badacz przygotowuje pewien wykaz ogólnych problemów zagadnień na które chce zwrócić szczególna uwagą, ważne jest również ogólna znajomość środowiska życia grupowego. -kontrola rozumienia (problemu rozumienia) właściwe rozumienia zdarzeń, zjawisk -notowanie obserwacji oraz porządzanie sprawozdań

*prowadzenia obserwacji kontrolowanych:

-w warunkach naturalnych - ma miejsce wtedy gdy badacz organizuje jedynie zakres zainteresowań (problematykę) określa rodzaj zjawisk społecznych które będą przedmiotem badania ale nie inicjuje warunków ich występowania -w warunkach kontrolowanych , wytworzonych przez badacza - dokonywanie celowych ingerencji w badaną przez siebie rzeczywistości wynika z dwóch powodów -pewne procesy mogą zachodzić zbyt powoli zaś niektóre zjawiska pojawiają się zbyt rzadko by oczekiwać biernie na ich wystąpienie.

Notowanie obserwacji spostrzeżenie stają się materiałem faktograficznym dopiero wtedy gdy zostaną zanotowane najlepiej jeśli ma to miejsce w czasie najkrótszym od zauważenia danego zjawiska.

Sposoby zapisu: luźne notatki, karta obserwacyjna, dziennik obserwacji, sprawozdanie

Obserwacja aby mogła stanowić podstawą poszerzenia wiedzy naukowej o danym wycinku rzeczywistości powinna być: Obiektywna - badacz powinien dążyć do tego by w swych obserwacjach unikać świadomych deformacji przestrzennych zdarzeń.

Systematyczna - badacz powinien dążyć do tego by w swoich obserwacjach nie pomijać spraw istotnych dla badanej problematyki

Krytyczna - eliminacja ewentualnych złudzeń pozorów naiwności. Brak krytycyzmu oznacza nieumiejętność rozróżniania tego co znaczące ważne istotne a co banale przypadkowe nieważne

METODA BIORGAFICZNA- biografia przedstawia doświadczenie i definicje danej osoby danej grupy lub danej organizacji tak jak ta osoba grupa lub organizacja interpretuje te doświadczenia z założeniem że zachowanie ludzkie musi być badanie i rozumiane z perspektywy osób których ono dotyczy.

WYWIAD JAKO TECHNIKA ZBIERANIA DANYCH BIOGRAFICZNYCH - WYWIAD NARRACYJNY Schutzego. Biograficzny wywiad narracyjny - forma narracyjna przedstawia informację z perspektywy mówcy oraz zawiera ocenę. Wywiad narracyjny jest interpretacja pomiędzy badaczem i respondentem. Zasadniczym elementem aktywności jest komunikacja pomiędzy nimi komunikatywna aktywność opowiadania historii w sposób naturalny. Wywiad narracyjny składa się z trzech części {faz}: 1faza pytań immanentynych, 2faza pytań zewnętrznych, 3faza odwołuje się do zdolności respondenta jako teoretyka własnego życia

BADANIE SOCJOMETRYCZNE polega na zadaniu wszystkim członkom danej grupy specjalnie skonstruowanych pytań ujawniających, z jakimi członkami grupy osoba badana najbardziej chciałaby przebywać (lub nie) w określonych sytuacjach społecznych sprecyzowanych w pytaniach. W odpowiedzi osoba badana ma podać osoby, z którymi najbardziej chciałaby wejść w kontakt w sytuacji określonej w pytaniu. Badanie socjometryczne przeprowadza się za pomocą ankiety imiennej. Podpisanie ankiety przez respondenta jest jednym z podstawowych warunków opracowania wyników ankiet. Przy interpretacji wyników należy pamiętać, że informują one jedynie o tendencji do nawiązywania określonych kontaktów, a nie o prawdziwym obrazie struktury społecznej tej grupy; sensowne jest, więc, uzupełnianie rezultatów tych badań innymi technikami badawczymi (np. obserwacja, wywiad).

PRZYGOTOWANIE I PRZEBIEG BADANIA SOCJOMETRYCZNEGO. Przed przystąpieniem do bad. - rozważyć szereg zagadnień dotyczących: * rodzaju sytuacji stanowiących kryterium wyboru socjometrycznego, liczby sytuacji ze względu na które osoby badane będą dokonywały kolejno wyboru (liczby postawionych pytań), *rodzaju wyboru wymaganego od badanych [wybory pozytywne negatywne], *liczby wyborów, *uzasadnienia dokonanego wyboru. PRZEBIEG BADANIA badania mogą przebiegać indywidualnie lub grupowo. *krótkie wprowadzenie badanych w umowną sytuację, charakterystyka kryterium wyboru, *rozdanie kartek (podpisane, z datą) *podanie pytania socjometrycznego, *podanie rodzaju i liczby wyborów ,jakich mają badani dokonywać, * zwrócenie uwagi badanych że wybory mogą dotyczyć tylko członków danej grupy oraz że wybory są tajemnicą. Po zakończeniu badania należy sprawdzić czy wszyscy postąpili zgodnie z instrukcją.

KRYTERIUM SOCJOMETRYCZNE ze względu na które osoby badane mają dokonać wyboru to: określona specyficzna sytuacja społeczna założona przez eksperymentatora lub rzeczywiste będąca podstawą do dokonania wyboru osoby z danej grupy społecznej odpowiadających wymogom podanym w instrukcji.

SOCJOGRAM graficzne przedstawienie wyników naniesionych do tabeli socjometrycznej szybka orientacja w rozkładzie stosunków w badanej grupie. Trzy typy socjogramów:

Socjogram nieuporządkowany sporządza się tylko dla małych grup, gdyż w przypadku grup bardziej licznych może zatrzeć się układ pozycji członków grupy badanej, ze względu na dużą liczbę krzyżujących się ze sobą linii

Socjogram kołowy buduje się na zasadzie koncentrycznej: punkty oznaczające osoby otrzymujące największą liczbę wyborów znajdują się bliżej środka koła, a oznaczenia osób najrzadziej wybieranych - daleko na zewnątrz. Przez zastosowanie kresek o różnej grubości lub o podwójnych strzałkach można wyodrębnić jakość wyboru np. wybór wzajemny, odrzucanie itp. Socjogram kołowy informuje od razu o wartości pozycji, jaką zajmuje dana osoba w stosunku do pozostałych.

Socjogram hierarchiczny jest najbardziej czytelnym sposobem przedstawienia graficznego uzyskanych w badaniu socjometrycznym wyników. Stosujemy go jednak, gdy badamy duże liczebnie grupy w oparciu tylko o jedno kryterium.

STRUKTURĘ SOCJOMETRYCZNĄ S. Mika określa jako taką w której poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki lubienia się nielubienia lub odrzucenia, inaczej mówiąc atrakcyjność pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych.

SOCJOMETRIA posługuje się kilkoma TECHNIKAMI, z których większość nadaje się do stosowania tylko w odniesieniu do badań grupowych. Wśród nich można wymienić: *samoocenę socjometryczną -zapytanie każdego członka grupy o to, kto go wybrał (lub odrzucił)

*technikę „zgadnij, kto? - polegającą na podaniu badanym opisu wzorca osobowościowego i wyborze osoby z grupy jemu najbliższej. *·szeregowanie rangowe - technika porządkująca wszystkich członków danej grupy(z wyjątkiem autora) pod względem podanego kryterium

*porównywanie parami członków grupy pod względem podanego kryterium i wybór osoby z pary,

która w większym stopniu spełnia to kryterium.

*plebiscyt życzliwości i niechęci- w badaniu tym uczniowie określają swój stosunek emocjonalny kolejno do wszystkich osób w grupie ( z wyjątkiem siebie).

WYWIAD jest rozmową kierowaną, w której biorą udział co najmniej 2 osoby (ankieter) prowadzący wywiad i respondent. - polega na zadawaniu pytań i uzyskiwaniu od respondentów odpowiedzi, celem rozmowy jest uzyskanie od respondenta określonych wcześniej istotnych dla problemy badawczego odpowiedzi (danych)

Rodzaje wywiadu:

*w. ustne i pisemne, *w. swobodny - (najmniej skategoryzowany) swobodna rozmowa na określony temat, prowadzący ma tylko tzw. dyspozycje do wywiadu zawierające listę problemów które należy poruszyć w trakcie rozmowy

*w. niestandaryzowany - rozmowa o ustalonym schemacie wątków tematycznych. Kolejność poruszanych problemów w trakcie wywiadu jest dowolna.

*w. częściowo standaryzowany - prowadzący wywiad korzysta z określonego scenariusza i pytań które mają charakter pytań otwartych, ale może zmieniać ich kolejność, albo może wyjść poza schemat w celu uzyskania jakichś cennych informacji

*w. standaryzowany -przeprowadzany przy pomocy kwestionariusza, ankiety, wywiadu. Forma i kolejność pytań jest ściśle określona metodą ilościową.

*w.jawny i ukryty

*w. indywidualne i zbiorowe.

*W. panelowy- 1kilku badających zadaje pytania jednemu respondentowi w co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się w ciągu określonego czasu, 2 jeden badacz zadaje pytania kilku respondentom na co najmniej dwóch spotkaniach w odstępie czasowym; dzięki badaniom panelowym możliwe jest prześledzenie zmian poglądów i postaw respondenta w miarę upływu czasu oraz przy oddziaływaniu zmiennych środowiskowych

Warunki przeprowadzenia wywiadu: czynniki do którego zależy poprawne przeprowadzenie wywiadu: dobre przygotowanie wywiadu, umiejętność nawiązywania rozmowy, umiejętność pytań, atmosfera wywiadu, miejsce przeprowadzenia wywiadu.

Podstawowe błędy popełniane w trakcie wywiadu:

*błędy w organizacji wywiadu [zła prezentacja celu badań, zachowanie ankietera budzącego nieufność respondenta, przedstawianie przez ankietera opinii wpływających na odpowiedzi respondenta, krytyka opinii respondenta.] *błędy w stawianiu pytań [używanie tonu mentorskiego, gestykulowanie, zachowania sugestywne w trakcie zadawania pytań] *Uchybienia w rejestrowaniu odpowiedzi [deformowanie zapisu odpowiedzi, komentowanie sytuacyjne] *uchybienia w interpretacji wypowiedzi. [interpretacja w oderwaniu od kontekstu sytuacyjnego,]

Kwestionariusz -formularz zawierający zestaw pytań dotyczących problemu badawczego adresowany do określonego kręgu respondentów i dyspozycje co do sposobu wypełnienia go. Wyróżniamy: a) kwestionariusz ankiety (wypełniany przez respondenta) i b) kwestionariusz wywiadu (wypełniany przez ankietera)

Zasady budowaniu pytań kwestionariuszowych: pytania powinny wynikać z podjętej tematyki badawczej z zasad konstrukcji kwestionariusza (stosowanie tzw. reguł przejść.), powinny być przystępne i komunikatywne zrozumiałe dla respondenta, nie powinny przekazywać możliwości percepcyjnych respondenta, powinny być poprawne językowo, każde pytanie powinno się odnosić tylko do jednego zagadnienia, powinny być neutralne nie należy formułować pytań sugerujących odpowiedź, pytanie muszą dawać możliwość udzielania wyczerpującej odpowiedzi, pytania powinny być sformułowane jednoznacznie, nie należy umieszczać pytań o prawdopodobieństwie wystąpienia nieszczerych odpowiedzi, należy unikać pytań drażliwych, należy unikać pytań, które mogły by obniżyć wartość społeczną badanego

PONDADTO:*pytania powinno jednoznacznie wyznaczać zbiór członów alternatywny, którym to zbiorze badanym ma się oprzeć budując właściwą na nie odpowiedź, Dotyczy to pytań zamkniętych i półotwartych chodzi o to aby zredagowany zestaw propozycji spośród których respondent ma wybrać odpowiedź najlepiej odzwierciedlał jego punkt widzenia był tak samo rozumiany przez wszystkich badanych. *w pytaniu powinno być jasno określone żądanie wyboru, *w pytaniu powinno być jasno określone roszczenie zupełności. *wśród proponowanych odpowiedzi na pytanie zamknięte powinna znajdować się przynajmniej jedna prawdziwa.

Wady pytań i błędy w konstruowaniu kwestionariusza: 1ogólna niejasność pytania 2niezrozumiałe słownictwo 3niepożądane sformułowania

4niejednorodność formy gramatycznej 5niewyczerpalność alternatyw 6żądanie kilku alternatyw w jednym pytaniu 7jednokierunkowość (zbytnia czułość) skali 8dwa określenia w jednej alternatywie 9błąd multiplikacji 10niedostosowanie pytania do zapotrzebowania informacyjnego badacza 11pytania sugerujące to pytanie tak sformułowane, że respondent odczytuje jako wymagające określonej odpowiedzi 12pytania zagrażające

PYTANIA METRYCZKOWE Pytania dotyczące faktów (metryczkowe) - tworzy się je po to, aby otrzymać od respondenta obiektywne informacje uwzględniające jego pochodzenie, środowisko, nawyki itp. Najbardziej popularnym typem pytania metryczkowe jest pytanie o dane demograficzne respondentów (o płeć, wiek, stan cywilny itp.). Inne rodzaje pytań metryczkowych mają dostarczyć informacji o: otoczeniu społecznym respondenta, środkach transportu, sposobach spędzania wolnego czasu.

BADANIA PILOTAŻOWE Celem badań pilotażowych jest sprawdzenie przydatności kwestionariusza badawczego jako narzędzia służącego do zdobycia poszukiwanych informacji, a w szczególności: * weryfikacja problemu badawczego; *weryfikacja przygotowanego narzędzia badawczego; *sprawdzenie organizacyjnych i technicznych aspektów projektowanych badań; *sprawdzenie przewidywanych zasad i procedur opracowywania materiału empirycznego.

PYTNIA Z ALTERNATYWNĄ WIELOCZŁONOWĄ - tzn. pytania z listą, pytania z kafeterią, pytania z wielorakim wyborem. Pytania te składają się ze: *wstęp określającego do jakiego fragmentu rzeczywistości należy odnieść alternatywy, 8zadania określającego ilu wyborów może dokonać respondent,*z wariantów odpowiedzi które wskazują różne aspekty zagadnienia poruszanego na wstępie pytania.

Warunki poprawnego formułowania pytań z alternatywną wieloczłonową: lista przedstawionych respondentowi wariantów (alternatyw) musi swymi zakresami obejmować cały obszar poruszanego zagadnienia, *poszczególne warianty odpowiedzi muszą być rozłączne *wszystkie warianty powinny być sformułowane na temat samym poziomie ogólności *lista wariantów powinna być równoważna, * ilość wariantów odpowiedzi nie jest limitowana żadnym czynnikiem o ile respondent zapoznając się z kafeterią jest w stanie je wszystkie zapamiętać tak aby moc wybrać zgodną ze swoją opinią, człony kafeterii nie mogą być zbyt długie.

Rodzaje pytań z alternatywą wieloczłonową:*pytania dyzjunkcyjne [jedna odpowiedź wyklucza drugą), *pytania koniunkcyjne (większy wybór liczby odpowiedzi.] *pytania z szeregowaniem alternatyw- z rangowaniem [numerowanie alternatyw wg określonego kryterium] *pytania skale [stopniowanie wg wartości liczbowych] *pytania tabele

---