Emile Durkheim, Zasady metody socjologicznej
Rozdział I - Co to jest fakt społeczny ?
szereg faktów odznaczających się bardzo szczególnymi cechami : polegają one na sposobach działania, myślenia i odczuwania ; zewnętrznych wobec jednostki, a zawdzięczających swoje istnienie potędze przymusu, przy pomocy której jednostce się narzucają
nie można ich mieszać ani ze zjawiskami organicznymi, gdyż polegają na wyobrażeniach i działaniach, ani ze zjawiskami psychicznymi, które istnieją wyłącznie w świadomości indywidualnej
Stanowią zatem nowy gatunek faktów - faktów społecznych. Jasne jest, iż nie mając za swój substrat jednostki - nie mogą mieć innego podłoża jak społeczeństwo
ale powszechność nie może być uważana za cechę, wyróżniającą zjawiska socjologiczne spośród innych |
Tym co konstytuuje fakty społeczne są wierzenia, skłonności i praktyki grupy, wziętej jako zbiorowość
koncepcja wyobrażeń zbiorowych w późniejszych pismach Durkheima przybrała postać hipostazy „duszy zbiorowej” |
Prywatne manifestacje zjawisk społecznych maja w sobie coś społecznego gdyż odtwarzają częściowo model zbiorowy, ale każda z nich zależy również od organizacyjno-psychicznej konstytucji jednostki oraz warunków, w jakich się ona znajduje
Zjawisko może być zjawiskiem zbiorowym tylko wtedy, gdy jest wspólne wszystkim członkom społeczeństwa (lub ich większości), a więc gdy jest powszechne
uwaga zjawisko jest powszechne dlatego, że jest zbiorowe, a nie zaś zbiorowe dlatego, że jest powszechne |
Określenie zakresu socjologii
Obejmuje ona pewną określoną grupę zjawisk.
Fakt społeczny poznaje się po sile zewnętrznego przymusu, jaki wywiera lub jest w stanie wywierać na jednostki ; obecność tej siły poznaje się z kolei po istnieniu jakiejś określonej sankcji lub po oporze jaki fakt stawia każdemu przedsięwzięciu indywidualnemu, które zmierza do zadania mu gwałtu.
Upowszechnienie jakiegoś sposobu postępowania, istniejącego niezależnie od świadomości indywidualnych nie może odbywać się inaczej, jak poprzez jego narzucenie.
Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu.
/.../ taki który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji
Durkheim zwraca uwagę na „bliskie pokrewieństwo” życia i struktury, organu i funkcji |
Dyrektywa metodologiczna Durkheima
Rozpatrywać fakty społeczne jak rzeczy
- nie jest teza metafizyczną.
Szacki zwraca uwagę na fenomenalizm Durkheima - stoimy wobec faktów o których nie wiemy nic, dana jest nam jedynie rzeczywistość fenomenalna.
Nie znamy i nie możemy znać moralności, lecz tylko normy moralne obserwowane w różnych społeczeństwach.
Nie wiemy niczego o zbrodni, ale możemy stwierdzić, iż w każdym społeczeństwie są czyny pociągające za sobą karę.
Na początku swych badań możemy jedynie postrzegać zjawiska.
Rzeczy poznajemy a posteriori. Badać je możemy wyłącznie od zewnętrz (tak samo jak się bada zjawiska świata fizycznego).
Każda definicja wstępna (a na inne socjologia nie może sobie jeszcze, czyli pod koniec XIX wieku pozwolić) musi poprzestać na odwołaniu się do tych cech przedmiotu „które są dostatecznie zewnętrzne, by być bezpośrednio widziane”.
Nie ma wiedzy a priori - rozpatrywać fakty społeczne jak rzeczy to widzieć w nich niezależne od podmiotu źródło wrażeń, z których pochodzi cała nasza wiedza.