E. Durkheim „Zasady metody socjologicznej” s. 27 - 41.
Opisywana będzie tu charakterystyka i definicja metody, jaką socjologowie stosują do badania faktów społecznych. Durkheim wskazuje że dotychczas żaden nawet z najwybitniejszych socjologów nie zajął się kwestią metody. Zadowalano się jedynie porównywaniem zalet dedukcji i indukcji oraz pobieżnym rozważaniem stosowanych środków w badaniach socjologicznych. Nieokreślone zostały zasady obserwacji faktów, sposób stawiania zasadniczych problemów, pożądany kierunek dociekań, specjalne metody, które zapewniłyby im owocność czy zasady przeprowadzania dowodu.Z tą tendencją do nieokreślania metody zerwano po wprowadzeniu na Wydział Humanistyczny Uniwersytetu w Bordeaux socjologii (1892), co pozwoliło zdaniem Durkheima poświęcić się jemu oraz pozostałym na studium tej nauki. To doprowadziło do powstania metody bardziej określonej i dostosowanej do swoistej natury zjawisk społecznych.
Co to jest fakt społeczny?
Potocznie to określenie jest stosowane dla określenia niemalże wszystkich zjawisk zachodzących w ramach społeczeństwa, jeśli są one dostatecznie powszechne, aby budzić zainteresowanie. Nie jest to jednak prawdą, że wszelkie powszechne zjawiska są zaliczane do faktów społecznych, bowiem czynności życia codziennego tj. picie, jedzenie, rozumienie nie wchodzą w zakres faktów społecznych. Jest to zakres zainteresowań biologii i psychologii.Zatem musi istnieć kryterium klasyfikujące dane zjawiska do faktów społecznych. W każdym społeczeństwie istnieją grupy zjawisk różniących się pod względem posiadanych cech od innych zjawisk przyrodniczych. Są nimi typy postępowania lub myślenia zewnętrzne wobec jednostki, które posiadają imperatywną siłę, przez co narzucane są jednostce, czy tego chce, czy nie. Jednostka podporządkowuje się owemu przymusowi z własnej woli, dlatego jest on słabo odczuwalny. Przymus jest istotną cechą owych faktów. Jeśli jednostka owemu przymusowi się opiera, przymus daje o sobie znać (np. w postaci sankcji).
Fakty społeczne zatem odznaczają się następującymi cechami, odróżniającymi je od reszty:
Polegają na sposobach działania, myślenia, odczuwania
Są zewnętrzne wobec jednostki
Swoje istnienie zawdzięczają przymusowi, dzięki któremu są narzucane jednostce
Różnią się od zjawisk organicznych, bo te polegają na wyobrażaniu i działaniu oraz od zjawisk psychicznych które istnieją wyłącznie w świadomości indywidualnej jednostki.Do faktów społecznych zaliczamy wszystkie normy prawne moralne, religijne, systemy finansowe itp. Polegające na ustalonych wierzeniach i praktykach. Jednak podane przykłady dotyczą organizacji, są jednak takie fakty, które niekoniecznie muszą się do niej odnosić. Są nimi prądy społeczne tj. wielkie porywy entuzjazmu, zgorszenia, litości, wzruszenia, wytwarzające się w jakimś zgromadzeniu, nie mające początku w żadnej jednostkowej świadomości. Przychodzą od zewnątrz i są w stanie nas ogarniać wbrew od naszej woli. Poddając się im bez zastrzeżeń nie będziemy świadomi że im ulegamy, ale nacisk uwydatni się gdy będziemy usiłowali stawić jakiś opór. Przykład: manifestacja zbiorowa i jednostka się jej sprzeciwiająca.Bogate w różnego rodzaju fakty społeczne jest wychowanie dzieci.Tym co fakty społeczne konstytuuje są: wierzenia skłonności i praktyki grupy, wziętej jako zbiorowość. Czymś zupełnie innym są formy, jakie przybierają stany zbiorowe, załamując się w jednostkach. Niektóre z tych sposobów działania lub myślenia nabierają w wyniku ich powtarzania swego rodzaju zwartości, która je utrwala i odróżnia od poszczególnych zdarzeń będących ich odbiciem. W ten sposób przybierają formę, tworząc rzeczywistość sui generis, różniąc się od indywidualnych faktów będących ich odbiciem. Zwyczaj jest przekazywany poprzez wychowywanie, ustne, pisemne przekazy. Stanowi to początek przepisów prawa, moralności, aforyzmów i przysłów ludowych itd. Jest tu kładziony akcent na zbiorowość faktów społecznych. Są one wspólne dla wielu członków i w tym sensie są powszechne.Podsumowująć: Fakty społeczne możemy poznać po sile zewnętrznego przymusu, jaki wywiera lub jest w stanie wywierać na jednostki. Obecność tej siły poznaje się po istnieniu jakiejś określonej sankcji, bądź po oporze, jaki fakt stawia każdemu przedsięwzięciu indywidualnemu, które zamierza go pogwałcić. Można go również zdefiniować poprzez stopień rozpowszechnienia w grupie.
1